Ο Μακρυγιάννης και οι συμπληγάδες
28 Απριλίου 2023Κάθε εποχή αναδεικνύει τις δικές της μορφές που συνέχεια η σφυρηλάτηση της μνήμης τα καθιστά πρότυπα. Ενίοτε οι εποχές δημιουργούν και τους δικούς της μύθους. Όχι με τη σημερινή έννοια της λέξης, αλλά με την αρχική της που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τα μεγάλα. Αυτά που πολλές φορές δεν μπορούσε να συλλάβει ο απλός νους.
Κάπως έτσι φαντάζει η ιστορία και του Γιάννη Μακρυγιάννη. Κάτι μεταξύ μύθου και πραγματικότητας. Μύθος γιατί κατάφερε με τα πεπραγμένα του στα πεδία των μαχών, με τα οπλικά μέσα που διέθετε, όσα ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να συλλάβει. Πραγματικότητα γιατί ουδέποτε στο «απελέκητο» γράψιμό του δεν την απέκρυψε. Την παρουσίασε «γυμνή» πληρώνοντας το τίμημα ενίοτε. Από το Αβορίτι της Δωρίδας που πρωτοείδε το φως του ήλιου μέχρι και την Αθήνα των μεταοθωνικών χρόνων όπου άφησε την τελευταία του πνοή, κάθε στιγμή του Μακρυγιάννη χαρακτηρίζεται από δράση και τόλμη. Ακόμη και όταν οι φυσικές του δυνάμεις των εγκατέλειπαν, ο ίδιος δεν εγκατέλειψε το ενδιαφέρον του και την αγωνία του για την πατρίδα. Για αυτήν άλλωστε πολέμησε.
Θα αναρωτηθεί κάποιος σήμερα για ποια πατρίδα μιλούσε ο Μακρυγιάννης. Την απάντηση μας την δίνει ο ίδιος σε ένα στιγμιότυπο από την πλούσια δράση του μέσα από τα Απομνημονεύματα που μας άφησε. Γράφει: «Είχα δυό αγάλματα περίφημα, μιά γυναίκα και ένα βασιλόπουλο, ατόφια – φαίνονταν οι φλέβες, τόση εντέλειαν είχαν. Όταν χάλασαν τον Πόρο, τα’ χαν πάρει κάτι στρατιώτες, και στ’ Άργος θα τα πουλούσαν κάτι Ευρωπαίων, χίλια τάλαρα γύρευαν….. Πήρα τους στρατιώτες, τους μίλησα: «Αυτά, και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουν, να μην το καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα μας. Γι’ αυτά πολεμήσαμε». Ο Μακρυγιάννης με την πεζογραφική του δεινότητα για την οποία οι ειδικοί των θαυμάζουν, μέσα από αυτό το περιστατικό μέσα από τα αγάλματα αποτυπώνει τους κόπους και τους αγώνες ολόκληρων γενεών που πολέμησαν ακριβώς για εκείνα που ήταν διατεθειμένοι να πουλήσουν οι στρατιώτες.
Ένα κυρίαρχο στοιχείο στα γραφόμενα του Μακρυγιάννη είναι το διδακτικό «εμείς». Διδακτικό γιατί γίνεται σύνθημα το οποίο επίμονα το βλέπουμε στα Απομνημονεύματα. Σε τίποτα δεν προτάσσει το «εγώ». Θα λέγαμε ότι έχει μία φυσική αποστροφή προς τη λέξη. Πολλοί θα σπεύσουν να τον χαρακτηρίσουν ως άνθρωπο που πάλευε για την διεκδίκηση οφειλών της πατρίδας προς το πρόσωπό του για τους αγώνες και τις θυσίες. Αντιστάθμισαν την επιμονή του στις αξίες του αγώνα με κυβερνητικά «αντίδωρα» και αξιώματα. Ο ίδιος τους διαψεύδει με το «εμείς». Αυτό προέταξε άλλωστε και όταν η Επανάσταση και ό,τι είχε επιτευχθεί κινδύνεψαν από τη διχόνοια και τον εμφύλιο που ξέσπασε. Το «εμείς» προέταξε και όταν πρωτοστάτησε για να αποκτήσει η χώρα Σύνταγμα. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις αρχόντων και αρχομένων να είναι κατοχυρωμένα. Να μην διαφεντεύει το «εγώ». «Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστή μόνος του και φκιάση ή χαλάση, να λέγη «εγώ». Όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε «εμείς». Είμαστε στο εμείς και όχι στο εγώ», θα γράψει.
Δεν έχει σημασία να γράψω κάτι για τη θρησκευτικότητα του Μακρυγιάννη. Φαίνεται σε κάθε αποστροφή του γραπτού λόγου του. Τα δικά μας γράμματα δεν έχουν κανένα απολύτως νόημα σε αυτά που υποκλίθηκε ο Παλαμάς, ο Σεφέρης, ο Θεοτοκάς και μία σειρά από διανοούμενους. Άλλωστε η σύγχρονη ιστορική έρευνα έχει προνοήσει για αυτό. Δύο βιβλία αποτυπώνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το βαθύ αίσθημα της θρησκευτικότητάς του. Το ένα έχει γράψει ο Καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας του ΑΠΘ Διονύσιος Βαλαής και έχει τίτλο: «Η θρησκευτική διάσταση στη ζωή και το έργο του Γιάννη Μακρυγιάννη». Το δεύτερο ανήκει στον Μητροπολίτη Αργολίδος κ. Νεκτάριο και έχει τίτλο: «Μακρυγιάννης. Ο αγωνιστής της πίστης, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης».
Το έργου του Μακρυγιάννη ενέπνευσε μία ολόκληρη γενιά. Ήταν η λογοτεχνική γενιά του 1930. Αυτή έφερε στο προσκήνιο και πάλι έναν «Μεγάλο Έλληνα» όπως θα τον αποκαλέσει σε ομιλία του στο Κάιρο το 1945 ο Γιώργος Σεφέρης. Ο νομπελίστας ποιητής στα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη βλέπει κυρίως προσφορά στην πατρίδα. Ούτε βαθιά φιλολογία βλέπει, μα ούτε και ηθικολογία. Ο ηρωικός, σοφός από ένστικτο και όχι από βαθιά μόρφωση Μακρυγιάννης πέρασε μέσα από τις Συμπληγάδες της ιστορίας. Γεννήθηκε, ανατράφηκε, πολέμησε στα ηρωικά χώματα της Ρούμελης. Συγκρούστηκε. Στεναχωρήθηκε. Πικράθηκε. Ποτέ όμως δε λύγισε. Κυρίως ποτέ δεν αλλοίωσε το φρόνημά του μπροστά σε συμφέροντα και δοσοληψίες της στιγμής. Διήλθε από τις Συμπληγάδες πόρτες της ιστορίας ατόφιος. Όπως το γράψιμό του.
