Σταυρικός θάνατος και ταφική πρακτική την εποχή του Χριστού

Η σταύρωση του Χριστού αποτελεί για μας ένα εξαιρετικό γεγονός, τόσο ως προς τις πνευματικές του διαστάσεις, όσο και ως προς της φρίκη του. Όντως, μία στοιχειώδης γνώση σχετικά με την πρακτική του σταυρικού μαρτυρίου και την αδιανόητη οδύνη που προκαλούσε αρκούν ώστε να μείνουμε ενεοί ενώπιον της σαδιστικής ικανότητας του ανθρωπίνου όντος να εφευρίσκει τρόπους βασανιστηρίων.

Είναι βέβαιο πάντως πως, με το θέαμα αυτό οι λαοί υπό ρωμαϊκή κατοχή ήταν εξοικειωμένοι. Γνωρίζουμε πολλά για τη ρωμαϊκή σταύρωση, καθώς οι Ρωμαίοι θεωρούνται οι «εφευρέτες» του συγκεκριμένου τρόπου θανάτωσης. Η σταύρωση συμπεριελάμβανε τρία στάδια: το μαστίγωμα, τη μεταφορά του σταυρού και τέλος την ανύψωση του θύματος στον σταυρό. Η πιο συνηθισμένη πρακτική ήταν η μεταφορά του οριζοντίου ξύλου του σταυρού, καθώς το κάθετο ήταν ήδη τοποθετημένο.

Ο κατάδικος, άλλοτε δενόταν και άλλοτε καρφωνόταν στον σταυρό. Σε σπάνιες περιπτώσεις εφαρμοζόταν σταύρωση με την κεφαλή προς τα κάτω, όπως εκείνη του αποστόλου Πέτρου. Σε κάθε περίπτωση, ο θάνατος ήταν αργός και βασανιστικός και εντέλει προήρχετο από ασφυξία.

Στο θάνατο αυτό καταδικάζονταν στασιαστές, λιποτάκτες, προδότες ή και επίδοξοι σφετεριστές της ρωμαϊκής εξουσίας. Για τον λόγο αυτό, υπήρχαν και περιπτώσεις σταύρωσης επιφανών προσώπων, τα οποία διακρίνονταν από το ύψος του σταυρού –ένα περίπου μέτρο από το έδαφος- σε αντίθεση με τους …κοινούς θνητούς, των οποίων ο σταυρός ετοποθετείτο κοντά στο έδαφος. Συνεπώς, ο σταυρός του Χριστού ήταν πολύ χαμηλότερος από εκείνον που συνήθως βλέπουμε σε εικόνες και πίνακες.

Σαφώς και η σταύρωση επείχε θέση παραδειγματισμού. Εκεί οφείλεται και η εγκατάλειψη του νεκρού σώματος μέχρι σχεδόν αποσυνθέσεως, αν στο μεταξύ δεν είχε γίνει βορά σκύλων και όρνεων.

Όσο για την ταφή, ακολουθούσε τα ταφικά ήθη της εποχής. Η ομαδική ταφή των σταυρωμένων δεν είχε να κάνει μόνον με την ταπεινή καταγωγή τους, αλλά και με τον βαθύ συμβολισμό καταδίκης ακόμη και μετά θάνατον, καθώς δεν ετελούντο ταφικά έθιμα. Στο πλαίσιο αυτό, η ταφή του Χριστού πρέπει να θεωρηθεί εξαιρετικά σπάνια.

Η σχέση ταφής και μεταθανάτιας λύτρωσης ήταν έντονη στη ρωμαϊκή εποχή, έχοντας βέβαια πανάρχαιες ρίζες και ιδιαιτέρα αρχαιοελληνικές. Κλασσικό παράδειγμα αποτελεί η αγωνία της Αντιγόνης να θάψει τον αδελφό της, περιφρονώντας ακόμη και την εντολή του Κρέοντα, έστω και αν γνωρίζει πως επίκειται θανατική ποινή.

Αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή παράδοση εφάρμοσαν δύο τύπους ταφής: Τη ατομική και την ομαδική.

Η ατομική ταφή αφορά πλουσίους και επιφανείς πολίτες, των οποίων το ταφικό μνημείο αποτελούσε μέσον διαιώνισης του έργου τους και παρότρυνσης των πολιτών να τους μιμηθούν. Δεν είναι τυχαίο πως τα ταφικά μνημεία της αρχαιότητος αποτελούν βασική πηγή γνώσης, όχι μόνο σχετικά με το συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά και με τις συνθήκες ζωής και τις δοξασίες ολόκληρων εποχών.

Οι ομαδικές ταφές δεν ήταν μονοσήμαντες. Πρώτη κατηγορία ομαδικής ταφής ήταν εκείνη των πολεμιστών μιας ένδοξης μάχης, όπως στην περίπτωση του τύμβου του Μαραθώνα. Στην περίπτωση αυτή, το μνημείο ομαδικής ταφής αποτελούσε σημείο αναφοράς ολόκληρης πόλης και μνημείο αιώνιο του ηρωισμού και του ήθους πολιτών, οι οποίοι, για αιώνες θα «μετρούσαν» τη γενναιότητα και το ήθος των επόμενων γενεών. Συγχρόνως, το μνημείο αυτό θα ήταν ενδεικτικό της ευμάρειας και της ομόνοιας της πόλης-κράτους μέσα από τις τελετουργίες που συνόδευαν την ταφή.

Μία δεύτερη κατηγορία ομαδικής ταφής σχετιζόταν με την εκκαθάριση των δρόμων αλλά και των οικιών της εκάστοτε πόλεως μετά από αιφνιδιαστικά, τραγικά γεγονότα, όπως επιδημίες και επιδρομές, γεγονότα που άφηναν πίσω τους πολλούς νεκρούς, την ευθύνη των οποίων ενίοτε δεν μπορούσε να αναλάβει κανείς και οι οποίοι με τη σταδιακή αποσύνθεση αποτελούσαν μείζονα κίνδυνο για τη δημόσια υγεία.

Τέλος, μία τρίτη κατηγορία ομαδικής ταφής είχε να κάνει με την περιθωριοποίηση ή με την άρνηση της πόλης να εντάξει άτομα ή κοινωνικές ομάδες, όπως οι δούλοι. Η ταφή αυτών δεν συνοδευόταν, ούτε από έθιμα ούτε βεβαίως από κάποιο μνημείο και σύντομα ο τόπος ταφής ξεχνιόταν. Σήμερα, βρίσκουμε τέτοια ευρήματα τυχαία και βγάζουμε συμπεράσματα από την εξέταση των ευρημάτων, ώστε να συμπεράνουμε αν πρόκειται για τάφους δούλων ή καταδίκων, που εκτελέστηκαν μετά από βασανιστήρια.

Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οπωσδήποτε τα θύματα της σταύρωσης, ως μία δημόσιας εκτέλεσης, η οποία συνάδει με ρωμαϊκή, αλλά όχι αρχαιοελληνική συνήθεια. Στην ελληνική πόλη, ο δημόσιος βασανισμός αποτελεί εξαιρετικά σπάνια πρακτική, όπως άλλωστε και οι ομαδικές εκτελέσεις. Αντίθετα, γνωρίζουμε πολλές τέτοιες περιπτώσεις σε ρωμαϊκό περιβάλλον, όπως οι έξι χιλιάδες σταυρωμένοι επαναστάτες της εξέγερσης του Σπάρτακου, το 70 π. Χ.

Με το δεδομένο αυτό, γίνεται περισσότερο ευνόητο το σκάνδαλο που οπωσδήποτε θα προκάλεσαν οι πρώτοι Χριστιανοί να λατρεύουν Θεό Εσταυρωμένο. Κι όμως! Το πρόσωπο του Θεανθρώπου συνετέλεσε ώστε ο σταυρός, απο αντικείμενο αίσχους, εξευτελισμού και φρίκης να καταστεί υπέρτατο σημείο σωτηρίας και καύχησης για εκατομμύρια ανθρώπους από τότε μέχρι σήμερα, με κόστος, όχι τιμές αλλά θάνατο, συχνά θάνατο φρικτό, φαινόμενο που δυστυχώς συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας σε πολλά σημεία της γης.