Η θεόσοφος Αγία Μακρίνα
19 Ιουλίου 2023Μέσα στον ζόφο των ημερών μας, που η θλίψη, ο πόνος, η απογοήτευση και αυτή ακόμη η απελπισία μαστίζουν όλους, οι Άγιοί μας στέκονται, πράγματι, ως ολόφωτοι φάροι, ως λαμπροί οδοδείκτες και αληθινοί στύλοι της πίστεως, για να θυμίζουν και σε μας, τους λιγότερο πιστούς, το χρέος μας, να στεκώμαστε όρθριοι και να συνεχίζουμε τον αγώνα, για να διαφυλάξωμε ο τι μας έχει ακόμη απομείνει από την αγία κληρονομιά μας.
Ένας τέτοιος φωτεινός οδοδείκτης υπήρξε για την οικογένειά της και για την ευρύτερη κοινωνία της εποχής της η Αγία Μακρίνα, που τιμάει η Εκκλησία μας στις 19 Ιουλίου. Γόνος μιάς ευλογημένης καππαδοκικής οικογένειας, αναδείχθηκε, με την σειρά της, άξιο τέκνο αξίων γονέων.
Διαβάζοντας κανείς το Συναξάρι της Αγίας, πολύ δε περισσότερο τις τελευταίες στιγμές της, όπως τις παρουσιάζει ο αδελφός της, Γρηγόριος Νύσσης, στον «Βίο της Αγίας Μακρίνης», συγκινείται πραγματικά και συγκλονίζεται από την ευγενική αυτήν και σεβάσμια μορφή. Το σημαντικώτερο, όμως, είναι ότι δεν νοιώθει πλέον θλίψη, αλλά εντυπωσιάζεται μάλλον από την σοφία και την διαύγεια της σκέψεώς της, τις κρίσιμες αυτές στιγμές πριν από τον θάνατό της. Ακόμη πιο βαθύς είναι ο μεταξύ των διάλογος, «Περί ψυχής και αναστάσεως» η άλλως, «τα Μακρίνεια», για τον οποίον αξίζει να γίνη λόγος, σε ξεχωριστό, βεβαίως, άρθρο.
Το όνομά της, σύμφωνα με τον βιογράφο αδελφό της, Γρηγόριο, το έλαβε η Μακρίνα από την μάμμη της, την μητέρα του πατρός της, η οποία είχε εναθλήσει «ταίς υπέρ Χριστού ομολογίαις τω καιρώ των διωγμών» και από την οποία τόσο η ίδια η Μακρίνα, όσο και τα αδέλφια της, είχαν ακούσει για τα μαρτύρια και τις ομολογίες των αγωνιστών της πίστεως κατά τους τελευταίους αρχαίους διωγμούς, επί Διοκλητιανού. Δεν ήταν, όμως, μόνον η γιαγιά Μακρίνα υπόδειγμα βίου και ζωντανή μαρτυρία για την οικογένεια. «Ην γαρ δη τοιαύτη κατ’ αρετήν και η μήτηρ», η Εμμέλεια, κόρη επίσης μαρτύρων, η οποία μεγάλωσε τα δέκα της τέκνα με πολλή φροντίδα και αγάπη Χριστού.
Έτσι η Εμμέλεια, αναλαμβάνοντας η ίδια την αγωγή της πρωτοτόκου κόρης της, που ήταν από την φύση της «ευμαθής», αξίωσε να μην λάβη το παιδί της «την έξωθεν εγκύκλιον παίδευσιν», την «καταμολυνομένην τρόπον τινά τοις ασεμνοτέροις περί των γυναικών διηγήμασιν» (εννοεί τις διηγήσεις που περιέχονται στον Όμηρο και στους άλλους ποιητές, όπου ακόμη και οι θεοί και οι θεές παρουσιάζονται με τα αμαρτήματα των κοινών ανθρώπων), αλλά «όσα της θεοπνεύστου γραφής ευληπτότερα ταίς πρώταις ηλικίαις, ταύτα ην τη παιδί τα μαθήματα και μάλιστα η του Σολομώντος Σοφία και ταύτης πλέον όσα προς τον ηθικόν έφερε βίον.»
Γνωρίζοντας, μάλιστα, η ευσεβής εκείνη μητέρα την ευεργετική επίδραση της σωστής μουσικής, φρόντισε, επίσης, η κόρη της να γνωρίση, από την τρυφερή της ηλικία, τους θείους ύμνους, ώστε η ψαλμωδία, «ως συνοδός αγαθή», και η προσευχή να την συνοδεύουν «πανταχού», στις καθημερινές της ασχολίες και στην υπόλοιπη ζωή της.
Έτσι μεγάλωνε, λοιπόν, η ευγενής κόρη και με την επιμελημένη της αγωγή και με την «ευμορφία» της έγινε περιζήτητη νύμφη. Γι’ αυτό ο «σώφρων» πατήρ φρόντισε, με την σειρά του, να μην λάβη η κόρη τον τυχόντα γαμπρό, αλλά έναν «γνώριμον επί σωφροσύνη». Όμως ο Θεός είχε άλλα σχέδια για την ευγενική αυτήν ψυχή: ο μνηστήρας της πεθαίνει πριν από τον γάμο και η Μακρίνα, με μια σοφία ανώτερη από την ηλικία της – «ην αυτή η κρίσις της ηλικίας παγιωτέρα»-, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Γρηγόριος, δεν συναινεί σε νέο γάμο, ώστε να μείνη πιστή στον μοναδικό της (επίγειο) μνηστήρα και να μπορέση, έτσι, να αφιερωθή, εν καιρώ, στον ουράνιο Νυμφίο.
Εκείνο που ιδιαιτέρως συγκινεί στην περίπτωση της Μακρίνης είναι το γεγονός ότι, παρά την δική της βαθύτερη επιθυμία, δεν εγκαταλείπει την πολυμελή οικογένειά της αλλά, ως πρωτότοκη κόρη, ιδίως μετά από την κοίμηση του πατρός της, αναλαμβάνει να βοηθήση την μητέρα της στην επιμέλεια και την αγωγή των μικροτέρων αδελφών της. Γίνεται κυριολεκτικά ο στυλοβάτης της οικογενείας και η παρηγορία της πονεμένης μητρός της, Εμμελείας.
Πόσο πλούτο και πόση λεπτότητα και διάκριση διέθετε, πράγματι, η ευγενική ψυχή της νεαρής Μακρίνης, αλλά και πόσον δυναμισμό. Μόλις τ’ αδέλφια της μεγάλωσαν και η οικογένεια απαλλάχθηκε από τις πολλές φροντίδες, τότε η Μακρίνα, μαζί με την μητέρα της και τον μικρότερό της αδελφό, Πέτρο, θα αποτραβηχθούν στην ησυχία του οικογενειακού των κτήματος κοντά στον Ίρη ποταμό. Εκεί θα αφιερωθούν στην άσκηση, στην προσευχή αλλά και σε έργα αγάπης, καθ’ ότι το κατοικητήριό των, όπου θα συμμονάσουν και οι πρώην υπηρέτριές των, θα είναι ένα κοινόβιο μοναστήρι, που θα αποκτήση σύντομα μεγάλη φήμη για την κοινωφελή του δράση σε εμπεριστάτους αδελφούς, ακόμη και κακοποιούς, που η ευλογημένη ψυχή της Μακρίνης και των άλλων πιστών αδελφών κατάφερναν, με την αγάπη, να μαλακώσουν την ψυχή των και να τους μεταστρέφουν, συχνά, στην οδό του Κυρίου.
Ακόμη και κατά τις τελευταίες της στιγμές, που ο πυρετός της ασθενείας της την πύρωνε και την κρατούσε καθηλωμένη στο κρεββάτι του πόνου, η Μακρίνα δεν έπαυε να δίνη θεάρεστες συμβουλές. Όταν, μάλιστα, ο Γρηγόριος, κατά την επίσκεψή του, της εξομολογείται τον πόνο του από τις δικές του μέριμνες και τις διώξεις που υφίστατο ο ίδιος από τους αιρετικούς της περιοχής του -ήταν επίσκοπος Νύσσης-, του λέει χαρακτηριστικά: «ου παύση αγνωμόνως επί τοις θείοις αγαθοίς διακείμενος; Ου θεραπεύσεις της ψυχής το αχάριστον; …ουδέ επιγιγνώσκεις τηλικούτων αγαθών την αιτίαν, ότι σε των γονέων οι ευχαί προς ύψος αίρουσιν;» Του τονίζει, δηλαδή, με θεική σοφία, ότι όλες αυτές οι δυσκολίες δεν είναι παρά ευλογίες Θεού και των γονέων των, και ότι θα πρέπει να αισθάνεται ευγνώμων, διότι, όπως αναφέρεται σε άλλο σημείο, και οι γονείς των, παρά τις δικές των φουρτούνες, είχαν πάντοτε πολλαπλές ευλογίες από τον ουρανό, ώστε ακόμη και τα αγαθά των να πολλαπλασιάζωνται και να μπορούν, έτσι, να ενισχύουν διά βίου όλους τους εν περιστάσει όντας!
Πολλά διδάγματα θα μπορούσε να αντλήση κανείς απ’ όλα τα παραπάνω και τα ακόμη περισσότερα, που δεν αναφέρονται καν, ελλείψει χώρου. Ας συγκρατήσωμε, όμως, τα σημαντικώτερα:
Πρώτον, ότι για να γίνη κανείς μέγας, δεν χρειάζεται να διαθέτη μόνον τα φυσικά τάλαντα, αλλά απαιτείται συγχρόνως και ένα επιμελημένο, οικογενειακό, πρωτίστως, περιβάλλον, που θα καλλιεργήση τις υπάρχουσες κλίσεις, όπως εξ άλλου παραδέχεται και η επιστήμη.
Περιττό να αναφερθή ότι η μεγαλωσύνη δεν μετριέται, ασφαλώς, με το πλήθος των προσόντων η των τίτλων σπουδών, ούτε καν με τα υλικά αγαθά, όπως φάνηκε και στην περίπτωση της Μακρίνης, αλλά πολύ περισσότερο αναδεικνύεται η μεγαλειότητα από την διάθεση του προσώπου να καταθέση τις αρετές του, σωματικές και ψυχικές, στην διακονία του Κυρίου, ώστε με την χάρη Του να τις πολλαπλασιάση!
Η ευλογημένη, βεβαίως, πολύτεκνη οικογένεια της Μακρίνης δεν ανέδειξε μόνον έναν μεγάλο, αλλά οκτώ από τα εννέα η δέκα μέλη της οικογενείας εορτάζονται από την Εκκλησία μας, κατά την Β’ Κυριακή του Ιανουαρίου, ως «Αγία Οικογένεια» – οι γονείς, Βασίλειος και Εμμέλεια, ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος (επίσκοπος Νύσσης), ο Πέτρος (επίσκοπος Σεβαστείας), ο Ναυκράτιος, η Μακρίνα και η Θεοσέβεια.
Ιδού ένα ζωντανό πρότυπο, -εφ’ όσον οι άγιοί μας είναι ζωνταντοί-, ευλογημένης οικογενείας, με πολλά επιμέρους υποδείγματα ορθοδόξου βίου και πολιτείας, για να ακολουθήσωμε όλοι και μάλιστα οι νέοι μας, στην σημερινή εποχή, που η οικογένεια, ως βάση και θεμέλιο της κοινωνίας, βάλλεται ποικιλοτρόπως, φανερά και μη.
Δεύτερον: Οι τελευταίες στιγμές του ανθρώπου είναι αυτές που αναδεικνύουν κυρίως την μεγαλωσύνη του. Όταν ο άνθρωπος έχει βαδίσει μια ολόκληρη ζωή μέσα στην αρετή, έχει ζήσει «σωφρόνως, δικαίως και ευσεβώς» (Τιτ. β’ 12), κατά την ευαγγελική προτροπή, τότε η ψυχή του δεν νοιώθει «φόβο θανάτου», είναι τακτοποιημένη, έτοιμη και ανάλαφρη, όπως της Μακρίνης, να πετάξη στις αυλές του Κυρίου και να απολαύση τα αιώνια αγαθά που προγεύτηκε με τον αγαθό επίγειο βίο της. Αυτήν την εικόνα αποκτά κάποιος μέσα από την περιγραφή από τον Γρηγόριο των τελευταίων στιγμών της Αγίας, η οποία, παρά την βαριά της ασθένεια, δεν βαρυγκομά, αντιθέτως, μάλιστα, προσεύχεται, κατά την αγαπημένη της συνήθεια, και ψάλλει τον επιλύχνιο ύμνο, καθώς βαδίζει προς την δύση του βίου της.
Πόσο διαφορετική είναι, πράγματι, η εικόνα αυτή από πολλές άλλες που έχομε ακούσει η και αντικρύσει με τα μάτια μας, ανθρώπων που κοπίασαν πολύ, στο τέλος, για να παραδώσουν την ατακτοποίητη ψυχή των.
Ας ευχηθούμε, λοιπόν, η Αγία Μακρίνα να μας χαρίζη τώρα και πάντοτε την δύναμη και την αποφασιστικότητά της, και πολύ περισσότερο την νηφαλιότητα και την πνευματική της διαύγεια και σοφία, ώστε να αντιμετωπίζωμε και εμείς με γενναιότητα και καρτερικότητα τις δυσκολίες του πολυκύμαντου βίου μας, μέχρις ότου καταντήσωμε (=φθάσωμε) στην ουράνια Βασιλεία Του, όπου «επισκοπεί το φως του προσώπου Του» και κυριαρχεί η απέραντη ηδονή της αγάπης Του. Αμήν! Γένοιτο!
