Ο κοσμο-καλόγερος: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (+3.1.1911). (Πολιτικές & Κοινωνικές, θέσεις & αντιθέσεις)
3 Ιανουαρίου 2024Ο ΚΟΣΜΟ-ΚΑΛΟΓΕΡΟΣ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (+3.1.1911). (Πολιτικές & Κοινωνικές, θέσεις & αντιθέσεις).[1]
Σε όλους λίγο ή πολύ είναι γνωστός ο έλληνας λόγιος των γραμμάτων και της λογοτεχνίας ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Τα λόγια του απηχούν στο σήμερα και μας διδάσκουν, παρότι σήμερα η παρουσία του απουσιάζει αρκετά κι απ’ τα σχολικά βιβλία για αυτογνωσία και λογοτεχνία στη νέα γενιά. Αυτός ο κοσμο/καλόγερος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης θα γράψει το μυθιστόρημά του: «Έμποροι των Εθνών», όπου δημοσιεύθηκε στο περιοδικὸ: «Μὴ χάνεσαι», του Γαβριηλίδη, περίπου και μεταξύ των μηνών του Νοεμβρίου του έτους 1882 και Φεβρουαρίου του έτους 1883. Αυτή η δημοσίευση ήταν ελεγκτική και κριτική καθώς και άλλες συναφείς δημοσιεύσεις που με οξεία κριτική τολμούσε, αλλά δυστυχώς του έδωσαν τον τίτλο του στιγματισμού και του γραφικού, από τους δήθεν κουλτουριάρηδες της εποχής του. Άραγε πως δεν θα ήταν δυνατό να μη θεωρηθεί ο πατριώτης κοσμο/καλόγερος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης από τους «εμπόρους των Εθνών» ως ο προβληματικός, ο αντιδραστικός και γραφικός;
Αλλά αυτή ήταν η επιλογή του για τη συνειδητή και βαθιὰ πολιτικὴ του αυτογνωσία και τη συμπεριφορὰ του ως ανθρώπου με έντονα κοινωνικό και ισχυρό πολιτικό κοινωνικο/φιλοσοφικό προβληματισμό. Ο ίδιος αυτός ο άνθρωπος ο τόσο ταπεινός και τόσο ανεπανάληπτος, ναι προτίμησε και να πεινάσει, ναι και να πτωχύνει, ναι και να δυστυχίσει. Παρα να σκύψει και να προσκυνήσει τους δήθεν ισχυρούς του Αθηναϊκού Κράτους και της δήθεν «καλής» Κοινωνίας στην εποχή του. Δεν το μπορούσε στην καθαρή ψυχή του τόσο πολύ και τόσο μέσα του βαθιά, όχι μόνο να υποταχθεί στους άφρονες, αντίθεους, αντίχριστους και τους ισχυροὺς της κάθε πολιτικής εξουσίας του καιρού του, αλλά ούτε να συμπορευθεί μαζί τους, γι’ αυτό και έγινε ο ταπεινός κοσμο/καλόγερος. Έμεινε ένας έλληνας και χριστιανός περήφανος για την κληρονομιά του.
Ο «καλόγερος» Παπαδιαμάντης έζησε σχεδόν σαν ένας ζητιάνος για την εποχή του, κι όχι γιατί αυτό του άρεσε, να γίνει δηλαδή ένας νέος φιλόσοφος Διογένης, αλλά και γιατί δεν ήταν πλέον και τόσο αρεστός, όχι μόνο στον πολιτικὸ και κοινωνικὸ μικρόκοσμο της Αθήνας, μα ενίοτε ούτε μήτε και της νήσου Σκιάθου. Ο κοσμο/καλόγερος κυρ Αλέξανδρος δεν πείνασε γιατί ήταν ένας ανεπρόκοπτος, κι ενώ έζησε την άκρα πτωχεία, όχι επειδή δήθεν ήταν ένας κοινός τεμπέλης, ή γιατί δεν δούλεψε στη ζωή του, όπως κάποιοι πολιτικάντιδες πολιτικοί, αλλὰ γιατί στην εποχή του δεν το μπόρεσε, δεν το άντεξε η ορθόδοξη ψυχή του να ισοπεδωθεί και να μεταλλαχθεί! Δηλαδή τι να κάνει; Μα, τι άλλο να γίνει οσφυοκάμπτης, να προσκυνήσει τον ισχυρὸ της πόλης και της γειτονιάς του, τους πολιτικάντιδες της Πολιτείας, τους άρχοντες της Εκκλησίας και να ακολουθήσει υπάκουα το Σύστημα της υποταγής! Γι’ αυτό άς προσέξουμε τα παρακάτω λόγια που γράφει:
«Η γενεαλογία της πολιτικής είναι συνεχὴς και γνησία κατα τους προγόνους. Η αργία εγέννησε την πενίαν. Η πενία έτεκε την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν. Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτικήν. Ιδοὺ η αυθεντικὴ καταγωγὴ του τέρατος τούτου. Τότε και τώρα πάντοτε η αυτή. Τότε δια της βίας, τώρα δια του δόλου και δια της βίας. Πάντοτε αμετάβλητοι οι σχοινοβάται ούτοι οι Αθίγγανοι, οι γελωτοποιοὶ ούτοι Πίθηκοι (καλώ δ’ ούτω τους λεγομένους Πολιτικοὺς). Μαύροι χαλκείς κατασκευάζοντες δεσμὰ διὰ τους Λαοὺς εν τη βαθυζόφω σκοτία του αιωνίου εργαστηρίου των» (πρβλ. Βαλέτας, Δ΄, 134).
Επίσης, θα γράψει το μοναδικό του και περίφημο διήγημα ο «Λαμπριάτικος Ψάλτης» και θα δημοσιευθεί στην «Ακρόπολι» μέσα στο έτος 1893. Εδώ με διδακτικό τρόπο και σαρκαστικό, απαντά σε όλους αυτούς που τον ειρωνεύονταν για την εμμονή του και την διδασκαλία του να γράφει τα ελληνοχριστιανικά διδακτικά θρησκευτικὰ εορταστικὰ διηγήματα, μέσα απ’ τα οποία προσπαθούσε να διασώσει την ελληνοχριστιανική κληρονομιά μας.
Θα απαντά στους λογής λογής αντίθεους και πολιτικάντηδες, που σκοτεινά ισχυρίζονταν, ως εξης: «Μὴ ‘θρησκευτικὰ πρὸς Θεού!’ Το Ελληνικὸν Έθνος δεν είναι Βυζαντινοί, ενοήσατε; Οι σημερινοὶ Έλληνες είναι κατ’ ευθείαν διάδοχοι των Αρχαίων. Έπειτα επολιτίσθησαν, επροώδευσαν και αυτοί. Συμβαδίζουν με τα άλλα Έθνη. Ποίαν ποίησιν έχει το να γράψης ότι ο Χριστὸς ‘δέχεται την λατρείαν του πτωχού λαού’, και ότι ο πτωχὸς ιερεὺς ‘προσέφερε τω Θεώ θυσίαν αινέσεως;’» (πρβλ. Βαλέτας, Β΄, 109). Ήδη από τότε και πολύ πιο πριν επί Βαυαροκρατίας το σχέδιο της άλωσης του νεοελληνικού κράτους είχε πετύχει το σκοπό του. Οι τότε πρωτομάρτυρες του νέου ελλαδικού κράτους ο Ιωάννης Καποδίστριας, κατόπιν ο Κοσμάς Φλαμιάτος και ο καλόγερος Παπουλάκος, θα αντισταθούν στα σκοτεινά σχέδια της άλωσης του νέου ελλαδικού κράτους και μαρτύρησαν για την Πίστη τους, δίχως να δεχθούν ανταλλάγματα της σιωπής (πρβλ. Αλέξιου Παναγόπουλου, Κοσμάς Φλαμιάτος και Παπουλάκος, Αθήνα 2009).
Η σταδιακή απόκλιση απ’ την ελληνορθόδοξη κοινωνικο/πολιτικὴ παράδοση, για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη θα σήμαινε σταδιακά τον κοινωνικο και πολιτικὸ θάνατο του ελληνορθόδοξου Γένους. Θέλοντας να υπερασπιστεί τις αξίες και τα ιδανικά αυτά έγινε ο σφόδρα πολέμιος κατά όλων εκείνων που σφυρηλατούσαν το γκρέμισμα της βυζαντινής μας παράδοσης. Μία παράδοση που ίσως περισσότερο από πνευματική, είναι και παράδοση πολιτική και κοινωνικο/πολιτικής αυτογνωσίας. Το ότι εκφράστηκε και διατυπώθηκε μέσα απ’ τη θρησκευτική Έκφραση, δεν την μειώνει καθόλου, αντίθετα την υπερύψωσε μοναδικά και παγκόσμια.
Κάποιοι εχθροί του «κοσμο-καλόγερου» διέδιδαν ότι αδιαφορούσε για την τότε πολιτικὴ και κοινωνική πραγματικότητα. Αλλά μόνο λάσπη έριχναν αυτοί! Η συκοφαντία των αντίθεων δυνάμεων του σκότους και των αντιχρίστων δυνάμεων πολεμούσε τον Παπαδιαμάντη. Πάλι θα τους απαντήσει στην «Ακρόπολι» κατά την Πρωτοχρονιὰ του έτους 1896, κατά τη χρονιὰ της τέλεσης των Πρώτων Ολυμπιακών αγώνων. Με τα ακόλουθα λόγια: «Ημύνθησαν περι Πάτρης οι άστοργοι Πολιτικοί, οι εκ περιτροπής μητρυιοὶ του ταλαιπώρου ωρφανισμένου Γένους, του ‘στειρεύσαντος πριν, και ητεκνωμένου δεινώς σήμερον’»;
Σημείωνε ελεγκτικά και παιδαγωγικά, ο κοσμο-καλόγερος: ότι η Άμυνα περί Πάτρης, δεν είναι οι σπασμωδικές και κακομελέτητες και κακοσύντακτες Επιστρατείες, της εποχής του, ούτε τα σκωριασμένα επιδεικτικότητας Θωρηκτά. Άμυνα περὶ Πάτρης, θα ήταν η Ευσυνείδητη λειτουργία των Θεσμών, η Εθνικὴ Αγωγή, η χρηστὴ Διοίκηση, η καταπολέμηση του ξένου υλισμού και του Πιθηκισμού, του Διαφθείροντος το φρόνημα και εκφυλίσαντος σήμερον το Έθνος, και η πρόληψη της Χρεωκοπίας. Τις ημύνθη περι Πάτρης; Και τι πταίει η Γλαύξ, η θρηνούσα επι των Ερειπίων; Πταίουν οι Πλάσαντες τα Ερείπια. Και τα ερείπια τα έπλασαν οι Ανίκανοι Κυβερνήται της Ελλάδος.», («Οιωνός», Βαλέτας, Ε΄, 216).
Αυτή η δημόσια κριτική για τους Πολιτικούς της τότε εποχής απηχεί και στο σήμερα. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης κατηγορεί ευθέως τους Ανίκανους Πολιτικούς, για την έλλειψη χρηστής Διοίκησης, για την μη πρόληψη της Χρεωκοπίας, για την απουσία Εθνικής Αγωγής, για την μη ευσυνείδητη λειτουργία των Θεσμών. Οι Ανίκανοι Πολιτικοί θεωρεί ότι είναι οι «Πλάσαντες τα Ερείπια», που δεν καταπολέμησαν τον ξένο Πιθηκισμό και Υλισμό. Έτσι άφησαν την πόλη-κράτος αχύρωτη και ανοργάνωτη, αφού επέτρεψαν την Διαφθορά του φρονήματος και επέτρεψαν τον εκφυλισμό του Έθνους. Τα λόγια αυτά του Παπαδιαμάντη, απαντούν σε εκείνους οι οποίοι νομίζουν ότι ο κοσμο-καλόγερος βρισκόταν σε έναν ιδεατό κόσμο και έξω απ’ τα προβλήματα του καιρού του και του καιρού μας!!!
Στο έργο του «Φόνισσα», παρουσιάζει το τότε κοινωνικὸ πρόβλημα της προίκας με το «Υπὸ την βασιλικὴν δρύν», που αποτελεί ίσως το πρώτο οικολογικὸ διήγημα της ελληνικής σύγχρονης λογοτεχνίας μας. Αναπτύσσει και το πρόβλημα της καταστροφής του περιβάλλοντος και του ανθρώπου, με το σημαντικό και ασύλληπτο δραματικότητας αφήγημα: «Ο Πολιτισμὸς εις το Χωρίον», όπου δεν παραλήπει να θίξει τις φοβερὲς πληγὲς της Χαρτοπαιξίας, το Χαλτοπαίγνιο και την Τοκογλυφία. Τα παρουσιάζει ως απαράδεκτη σκοτεινή Πολιτική Λέπρα και στιγματίζει τον αντίθεο «Ρεμβασμὸν του Δεκαπενταυγούστου».
Με το πολὺ καυστικὸ γραπτό του δεν διαστάζει να μαστιγώσει και την αθλιότητα της Δεσποτοκρατίας της εποχής του. Γράφει: «Η επίσκεψις του Δεσπότη», όπου ευθαρσώς ως θεοσεβής χριστιανός διανοούμενος, φαίνεται να παίρνει μάστιγα για να γίνει ο μαστιγωτὴς της Υπεροπτικής και Άπληστης συμπεριφοράς του Ανώτερου Κλήρου των Επισκόπων και της Σιμωνίας του, που ξέχασαν ότι είναι οι επι-Σκοποί και οι φύλακες του Γένους. Δεν διστάζει να φραγγελώσει αλύπητα και παιδαγωγικά την αδιάκριτη αρχομανία και σιμωνία στο αφήγημα: «Ο Ανάκατος». Με τόλμη μέσα σε παρένθεση θα γράψει: «Επειδὴ τότε ακόμα δεν είχε ακριβήνει, πρὸς τοις άλλοις και η Σιμωνία, και δεν είχον διορίσει οι ‘Δεσποτάδες’, ανὰ το Θεόσωστον βασίλειον, πρωτοσυγκἐλλους εργολάβους, οίτινες ν’ απαιτούν εκατοστάρικα εις πάσαν τοιαύτην περίπτωσιν»(πρβλ. Ε΄, 122).
Επίσης μέσα στη Λογοτεχνία του και στα πλαίσια της τότε εποχής του, κατάφερε και στιγμάτισε τον Αντι-εβραϊσμὸ, με ένα τόσο σπάνια άρτιο λογοτεχνικὸ τρόπο. Ο Παπαδιαμάντης με το τελευταίο ίσως διήγημα της συγγραφικής δημιουργίας του: «Ο αντίκτυπος του νού», τελειώνει με την συνετή και καταπληκτικὴ διατύπωση: «Μήπως οι Εβραίοι δὲν είναι άνθρωποι; Ιδοὺ ο άνθρωπος αυτος κλαίει». Πιθανόν κι αυτό να είναι η ακροτελεύτια διατύπωση της ανθρώπινης συναδελφοσύνης του.
Επέλεξε συνειδητὰ την ενασχόληση με τον Τύπο και τη Δημοσιογραφία, γιατι ήθελε να βρίσκεται κοντὰ στην επικαιρότητα της Πολιτικής λειτουργίας και της ανάπλασης του Γένους μας. Βρισκόταν μέσα στη ψυχὴ της Πολιτικής πραγματικότητας του καιρού του. Ζούσε την κοινωνική ζωή μέσα στην ουσία της, αλλὰ δεν ενδιαφέρθηκε για την Προσωπική Προβολή. Δεν τον απασχόλησαν οι κοσμικές θέσεις και τα Αξιώματα. Τα παχυλά και ψεύτικα λόγια των Πολιτικών Λόγων, δεν τον εξέφραζαν, ούτε και η Πολιτικὴ του Θεάματος. Ως γνήσιος Έλληνας πατριώτης απεχθανόταν τον κάθε είδους λογοκοπικὸ δημαγωγισμό.
Θα γράψει σ’ ένα μικρὸ Αφήγημα του έτους 1907, το «Επιμηθείς εις τον βράχον», σχολιάζοντας τα ακόλουθα στις προτιμήσεις του λαού του: «Θέλει δυστυχώς λόγο, καὶ πολλοὺς λόγους μάλιστα, θέλει κάτι ωσὰν θέαμα, και τα θέλει όλα Λογοκοπικὰ και Θεατρικά. Και δι’ αυτό όσοι βγάζουν λόγους πεντάρικους ή δεκάρικους ευδοκιμούν εις το πλήθος· και δι’ αυτό, το προκόψαμε» (Α΄, 467).
Άς μας πουν όσοι κατηγορούν τον κοσμο-καλόγερο και το παίζουν δήθεν «προοδευτικοί», άραγε ποιός είναι ο πρώτος νεοέλληνας συγγραφέας μας που ασχολήθηκε με το πρόβλημα των Ναρκωτικών; Αυτὸς δὲν είναι άλλος, παρά ο γνήσιος Παπαδιαμάντης, με το υπερ-αληθινὸ και συγκλονιστικὸ Αφήγημα: «Κοινωνικὴ Αρμονία», ποὺ δημοσιεύθηκε περί το έτος 1906!!! Άραγε ποιός έθιξε πρώτος την Κοινωνικὴ Διάσταση της Πορνείας, εάν όχι ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης. Αφού στο τολμηρό για την εποχή του, γράφει: «Το ‘Ιδιόκτητο’»!
Τώρα, θα ρωτήσω κάθε εχέφρονα Πολίτη, άραγε ποιός μπορεί να είναι ο πρώτος Λογοτέχνης μας, ποὺ τόλμησε και στιγμάτισε τον επάρατο Διχασμὸ του Γένους, που έγινε ο αρρωστημένος πολύ-Κομματισμός, κι άν αυτὸς δὲν είναι ο Παπαδιαμάντης, τότε ποιος είναι; Καθότι με το ανεπανάληπτο διήγημά του: «Τα δύο τέρατα», που έγραψε περί το έτος 1909, μας παρουσιάζει το πολυτάραχο της εποχής με τον στείρο κομματισμό, γράφοντας: «Όλα τα εκλογικὰ ακάθαρτα δαιμόνια είχον εξαπολυθή εις τον δρόμον την χρονιὰν εκείνην. Η Πλουτοκρατία είχε συμμαχήσει με την Οχλοκρατίαν· το Τέρας το κίτρινον είχε καλέσει εις βοήθειαν το άλλο Τέρας το κόκκινον» (Ε΄, 60). Η Αποκάλυψη του Ιωάννου τον εξέφραζε και την ερμήνευε με τον τρόπο του στην καθημερινότητα της εποχής του ως ήδη έναρξη των εσχατολογικών σημείων των καιρών του 8ου αιώνα.
Μάλιστα, μας διασώζει ότι τότε, ακόμη και οι Παπάδες είχαν αρχίσει να ασχολούνται με αυτά και είχαν χρωματισθεί: «Ένα Παπαδόσπιτο είχεν εμπετασθή με κοκκίνας σημαίας, ως να μὴ εδέχετο ο Παπάς προσφορὰς απὸ τα δύο Κόμματα, αλλὰ μόνον απὸ το Έν»; (Ε΄, 61). Μάλιστα ένας άλλος Παπάς, για να μη εκτεθεί δημόσια και εμφανώς, είχε απλώσει στο μπαλκόνι του όλα τα Κόκκινα Κιλίμια του, δήθεν και τάχα για να αερισθούν. Τέλος, ίσως ο αναγνώστης μας να ξαφνιαστεί εάν θα πληροφορηθεί ότι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης είχε ταχθεί, για κάποιες ειδικὲς περιπτώσεις, ακόμα και υπερ του πολιτειακού ή πολιτικού γάμου (πρβλ. απόσπασμα κι απ’ το βιβλίο του συγγραφέα Σαράντου Καργάκου, Η πολιτικὴ σκέψη του Παπαδιαμάντη, σ.28-42).
Ο κοσμοκαλόγερος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης έδωσε την μαρτυρία της πίστης στην πατρίδα και στα ήθη και έθιμα του τόπου μας, δεν δέχθηκε να συμπορευθεί με το κατεστημένο ούτε με το σύστημα, έγινε ομολογητής των ιδανικών της πίστης, του έθους και του Γένους. Η μνήμη του μας καλεί σε αφύπνιση μπρός στις νέες και σύγχρονες προκλήσεις των αντίθεων δυνάμεων του σκότους και των ανθρώπων της. Ο μήνας Ιανουάριος πέρα των υπολοίπων εορτών θα πρέπει να συμπεριλάβει και την διδακτική ανάγνωση, ερμηνεία και διδασκαλία κειμένων του κοσμοκαλόγερου Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
