Σταυρός και ελευθερία στη ζωή του Χριστιανού

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

Στον σύγχρονο κόσμο η ελευθερία δεν είναι μόνο αναζήτηση και επιδίωξη. Είναι κοινωνικοπολιτικό σύνθημα. Γίνεται αντικείμενο φιλοσοφικού στοχασμού. Προβάλλει σαν υπαρξιακή ανάγκη. Χαρακτηρίζει ορισμένα οικονομικά συστήματα. Για πολλούς είναι χαμένος θησαυρός. Για άλλους ανεπίτρεπτη ουτοπία.

Μερικοί τη νομίζουν σαν το ύψιστο αγαθό και άλλοι τη λατρεύουν σαν θεό ή σαν ημίθεο. Η ελευθερία τροφοδοτεί τις επαναστάσεις και τρέφεται απ᾽ αυτές. Για μας τους Έλληνες είναι ταυτισμένη με την υπόσταση της πατρίδας μας. Άνετα την πληρώνουμε με την αυτοθυσία μας και συχνά τη μονοπωλούμε στην πολιτικολογία.

Για τους Χριστιανούς η ελευθερία είναι κλήση και προορισμός. Ένα ξέχωρο δώρο του Θεού σε κάθε πιστό. Υπαρξιακή καρποφορία σε όσους έχουν εγκεντρισθή στην καλλιέλαιο. Στη θεολογία του Παύλου η ελευθερία παρουσιάζεται με θεμελιακή σημασία και οι διαστάσεις της ξεκινούν από την απλή καθημερινότητα και φθάνουν στην εσχατολογική προβολή της «καινής κτίσης» και του «νέου Αδάμ».

Όποιο νόημα και αν δώσουμε στην ελευθερία δεν μπορούμε να αρνηθούμε το ιδίωμά της να ηλεκτρίζει τα «φιλελεύθερα» πνεύματα. Είναι ιδιαίτερα προσφιλής στους καταδυναστευομένους και καταπιεσμένους. Όνειρο των σκλάβων και παρηγοριά των φτωχών. Έρωτας των μεγάλων εθνικών ηρώων και πολεμική τους ιαχή.

Ακόμη αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή ηθική αποτίμηση των πράξεων και των ενεργημάτων του ανθρώπου, στη σκέψη των ασκητών και των εκκλησιαστικών συγγραφέων.

Υπάρχει όμως και μια άλλη, βασικά αντίθετη πραγματικότητα.

Είναι αυτή που, ο Σταυρός του Χριστού, αποτελεί «σκάνδαλο» για τους Ιουδαίους και «μωρία» για τους Έλληνες. Παράλληλα και αντίθετα προς το «επ᾽ ελευθερία εκλήθητε, αδελφοί» (Γαλ. ε´, 13), του Αποστολικού καλάμου, υπάρχει η αυθεντική σάλπιγγα του Κυρίου που μας καλεί με τα γνωστά συγκλονιστικά λόγια, «όστις θέλει οπίσω μου ακολουθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι» (Μαρκ. η´, 34).

Από τη μια μεριά έχουμε την προτροπή, «τη ελευθερία ουν η Χριστός ημάς ελευθέρωσε στήκετε, και μη πάλιν ζυγώ δουλείας ενέχεσθε» (Γαλ. ε´, 1)· και από την άλλη καλούμαστε στη ζωή της «εν Χριστώ» δουλείας. Καλούμαστε να στέρξουμε την υπαρξιακή μας εξόντωση χάριν του Χριστού και του Ευαγγελίου Του, ως την μοναδική προϋπόθεση της σωτηρίας μας. Με απλά λόγια και η ελευθερία μας και η σταύρωσή μας -η «εν Χριστώ» δουλεία μας- θεωρούνται απαραίτητες και αποκλειστικές προϋποθέσεις της σωτηρίας μας, με την ίδια σημασία και σπουδαιότητα.

Πώς είναι δυνατόν να εξηγηθεί αυτή η φαινομενική αντίθεση; Ξεκινούμε από την ανάγκη να προσδιορισθούν οι όροι ελευθερία-δουλεία και Σταυρός-Σταύρωση. Πρέπει να προσδιορίσουμε τουλάχιστον, πώς εννοούμε τους όρους αυτούς.

Ελευθερία είναι η εξασφάληση όλων των όρων και των εσωτερικών και εξωτερικών προϋποθέσεων για μια απρόσκοπτη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της εντελέχειας -του σπερματικού υπαρξιακού δυναμισμού- που έχει μέσα του κάθε έμβιο δημιούργημα. Δουλεία είναι η μερική ή καθολική υποτέλεια κάποιου δημιουργήματος σε ένα άλλο με καταφανή περιορισμό της εντελέχειάς του και μάλιστα στο θέμα του αυτοορισμού και της αυτοδιαθέσεως.

Η Σταύρωση -με πρότυπο το Σταυρό του Χριστού- είναι κατά μεν το φαινόμενο η ανακοπή της λειτουργίας της βιολογικής εντελέχειας και ο υπαρξιακός αφανισμός του ανθρώπου.

Κατά δε την ουσία είναι η υπέρβαση της ανακοπής της εντελέχειας, η υπέρβαση της φθοράς και του υπαρξιακού αφανισμού η αποκορύφωση της αναγεννητικής ανάπτυξης, η ολοκλήρωση της ανάπλασης του ανθρώπου.

Αν παραδεχθούμε τους ορισμούς αυτούς, το επόμενο βήμα που έχουμε να κάνουμε είναι η διερεύνηση της ιστορίας και της ανθρωπολογίας για να διαπιστώσουμε αν συμφωνεί η πραγματικότητα με μας. Θεωρούμε όμως αυτονόητο ότι σκοπός μας δεν είναι να απευθυνθούμε σε ανθρώπους που βρίσκονται έξω από το χώρο της Εκκλησίας του Χριστού. Δεν συζητούμε μ᾽ αυτούς που αρνούνται την Ανάσταση, γιατί στην ουσία αρνούνται τον Κύριο και την Θεανδρική ιστορικότητά Του.

Κανείς λόγου χάριν δεν μπορεί να μιλήσει με μαθηματική γλώσσα αν αρνηθή τα βασικά αξιώματα της μαθηματικής επιστήμης. Αν αγνοήσει την ιστορία των Μαθηματικών θα υποχρεωθή να την ξαναδημιουργήσει.

Ένα δεύτερο σημείο, που είμαστε υποχρεωμένοι να λάβουμε υπ᾽ όψη με επιστημονική σοβαρότητα, είναι το ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο δημιούργημα που η εντελέχειά του δεν περιορίζεται στο βιολογικό πλαίσιο, αλλά εξέρχεται από το χώρο και το χρόνο και εισέρχεται στη σφαίρα της ηθικής και του πνεύματος.

Μόνο η ελευθερία του ανθρώπου μας δίνει το δικαίωμα να μιλάμε και για τη δουλεία του. Ο βιολογικός ντετερμινισμός δεν μας επιτρέπει να σκεπτόμαστε για δουλεία των άλλων δημιουργημάτων. Εκεί τα φαινόμενα της δουλείας εντάσσονται στην εξελικτικότητα της εντελέχειάς τους.

Για όσους βλέπουν τον άνθρωπο σαν συνηθισμένη βιολογική μονάδα του ζωικού βασιλείου, δεν είναι λογικό να θέτουν θέμα και πρόβλημα ελευθερίας και δουλείας. Μόνο ο άνθρωπος μπορεί να πάει κόντρα στους φυσικούς νόμους και στο Θεό. Παρά ταύτα δεν ξεχνούμε τον αποφθεγματικό λόγο του Ρουσσώ: «Ο άνθρωπος ενώ γεννιέται ελεύθερος είναι πάντοτε σιδηροδέσμιος».

Συνεχίζεται

Απόσπασμα από την ιστοσελίδα της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Καρέα: https://www.imaik.gr/?p=1662#more-1662