Το Κάλλος ως καθρέπτης: με αφορμή μια ορκωμοσία φοιτητών στην ΑΕΑΘ

Την Τρίτη 5 Απριλίου 2022, έλαβε χώρα στο μεγάλο αμφιθέατρο του Ιδρύματος «Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς» η ορκωμοσία των πτυχιούχων της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης. Εκ μέρους του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου τον λόγο εκφώνησε ο Νικόλαος Κόϊος, Αναπληρωτής Καθηγητής και Διευθυντής του Προγράμματος Ιερατικών Σπουδών.

Πανοσιολογιώτατε Αρχιμανδρίτα πάτερ Φώτιε, εκπρόσωπε του Παναγιωτάτου Ποιμενάρχου της Θεσσαλονίκης κ. Ανθίμου,

Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Κίτρους και Πρόεδρε της καθ’ ημάς Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας κ. Γεώργιε,

Σεβαστοί Πατέρες,

Αγαπητοί Συνάδελφοι,

Αξιότιμοι γονείς,

Αγαπητοί μας φοιτητές,

Φίλες και Φίλοι,

Πριν από κάποια χρόνια εκδόθηκε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Tο κάλλος θα σώσει τον κόσμο»¹. Έκτοτε η φράση αυτή, αινιγματική στο πρώτο της άκουσμα, κυκλοφορεί συχνά – πυκνά στους θεολογικούς, εκκλησιαστικούς και φιλολογικούς κύκλους με διαφορετικό πρόσημο κάθε φορά. Το ερώτημα είναι αν θα είχε νόημα να αναζητήσουμε μία σχέση αυτής της ρήσεως την ημέρα που λαμβάνουν τα πτυχία τους οι φοιτητές της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης.

Η Σχολή μας αποτελείται από δύο προγράμματα σπουδών: Ιερατικών και Διαχείρισης Εκκλησιαστικών Κειμηλίων. Στο πρώτο πρόγραμμα οι φοιτητές, μέσα από την σπουδή των θεολογικών γραμμάτων, εξοπλίζονται με τα εφόδια εκείνα που θα τους ικανώσουν να υπηρετήσουν την Εκκλησία. Ιδιαίτερα στελεχώνοντας τις ιερατικές τάξεις, αλλά όχι μόνο. Στο δεύτερο πρόγραμμα οι φοιτητές εκπαιδεύονται να διαχειρίζονται, να συντηρούν και να προβάλλουν όλη εκείνη την πολιτιστική κληρονομιά που απαρτίζεται από τα μέσα με τα οποία εδώ και είκοσι και πλέον αιώνες λατρεύεται ο Θεός από τον εκλεκτό του λαό, τον Νέο Ισραήλ, την Εκκλησία.

Τα δύο προγράμματα έχουν διακριτές σπουδές και χαρακτηριστικά, παρά τα ορισμένα κοινά μαθήματα. Ωστόσο αφετηρία τους και στόχευσή τους είναι η ίδια: το αληθινό κάλλος, η σπουδή του και η δια βίου συμπόρευση με αυτό.

Επιστρέφοντας στο βιβλίο στο οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή και του οποίου συγγραφέας είναι ο προηγούμενος της Ι.Μ. των Ιβήρων του Αγίου Όρους, Γέρων Βασίλειος , διαβάζουμε ότι: «...για να πλησιάσωμε με το απαιτούμενο δέος και να κατανοήσωμε το μυστήριο του κάλλους που σώζει, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν είναι άλλο το κάλλος, άλλο η αγάπη και άλλο το αγαθόν… Δηλαδή ο Θεός, που είναι αγάπη και κάλλος αμήχανον, δημιουργεί τα πάντα «καλά λίαν». Και καλεί διά του κάλλους σε μετοχή ζωής όλη τη δημιουργία…Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, εκτός από το αληθινό κάλλος που καλεί και σώζει, υπάρχει και κάποιο άλλο κίβδηλο, που προκαλεί και καταστρέφει, γιατί δεν είναι φανέρωσι καλοσύνης αλλά επίφασι κάλλους και λειτουργεί ως δέλεαρ. Ζαλίζει και παγιδεύει τον άνθρωπο και τον οδηγεί στην τελική υποδούλωσι και καταστροφή, υποσχόμενο μία, ως διά μαγείας εύκολη, σωτηρία.»²

Είναι μεγάλη τιμή να υπηρετεί κανείς ακαδημαϊκά είτε από την θέση του διδάσκοντος είτε του διδασκομένου το Ενυπόστατο Κάλλος και να σπουδάζει την διάκριση ανάμεσα σε αυτό και στο κίβδηλο και απατηλό.

Οι Ιερατικές Σπουδές εντρυφούν στο νόημα της σχέσης του ανθρώπου με το Όντως Κάλλος, στην Ιστορία της φανέρωσής Του στον κόσμο και την ερμηνεία αυτής της φανέρωσης της οποίας το βάθος μένει ακατάληπτο και απρόσιτο, αν προσεγγισθεί με όχημα μόνο την ανθρώπινη διάνοια, χωρίς την βιωματική συμμετοχή.

Η επιστημονική εξ άλλου μελέτη όλων των μορφών του απαράμιλλου κάλλους της εκκλησιαστικής μας τέχνης με συνείδηση της αναφοράς στο Πρώτο Κάλλος, δεν υπηρετεί μόνον την τέχνη καθ’ εαυτήν, αλλά την ίδια την σωτηρία του ανθρώπου, η οποία νοείται ως καθολική συμμετοχή στο Κάλλος αυτό.

Αυτή η συμμετοχή λοιπόν, την οποία την γευόμαστε καθημερινά μέσα τις αίθουσες και στα εργαστήρια της Ακαδημίας μας, κορυφώνεται και ζωοποιείται εντός του Ναού, όπου με αφορμή σπουδαστική και γνωστική, ενώνονται προσευχητικά οι διάνοιες και οι καρδιές μπροστά στον όντως Ωραίον Χριστόν, ο οποίος «κάλλει παρά πάντας βροτούς» και τον χορό που τον συνοδεύει, την αειπάρθενο Μητέρα του και μητέρα όλων των Χριστιανών, τους Αγγέλους και τους Αγίους.

Αυτός ο διάλογος με το Κάλλος και η καθημερινή μελέτη του δεν μπορεί να αφήσει αδιάφορο ή ανεπηρέαστο το κάθε ξεχωριστό ανθρώπινο πρόσωπο. Με τρόπο περισσότερο ή λιγότερο συνειδητό, ρητό ή υπόρρητο ποτίζει και φωτίζει τα βάθη της υπάρξεως, εκεί που κατά τον Άγιο Σωφρόνιο του Έσσεξ, δίδεται ο τιτάνιος αγώνας του αυτοπροσδιορισμού μας στην αιωνιότητα.

Εκεί η συνάντηση με το Κάλλος λειτουργεί ως καθρέπτης. Όταν ο άνθρωπος κοιτάξει μέσα σε αυτόν, το πρώτο που θα αντικρίσει πάντα είναι η ασχήμια του. Πάνω σε αυτήν είναι γραμμένη όλη η ιστορία των λαθών, των αστοχιών και των αποτυχιών του παρελθόντος, του παρόντος, ακόμη και του μέλλοντος.

Η σχολή αυτή όμως σεμνύνεται για τα εργαστήριά της όπου διδάσκεται ο καθαρισμός της φθοράς, η επανασυναρμογή των σπαραγμάτων και η επαναγωγή στο αρχικό κάλλος.

Ακόμη και αν μένουν ορατά τα σημάδια των πληγών του χρόνου, το τελικό αποτέλεσμα έχει πάντοτε την αίσθηση του αληθινά ωραίου και αιώνιου. Και για τα μεν αντικείμενα αρκεί η επιστήμη και η τεχνολογία. Για τις ανθρώπινες ψυχές προνοείται η άνωθεν μυσταγωγία.

Όταν όλα τα φοιτητικά σου χρόνια ακούς, διαβάζεις, διδάσκεσαι και μαθαίνεις ότι ένας Θεός ταπεινώνεται και γίνεται άνθρωπος για χάρη σου, ότι είσαι γι’ αυτόν ένας και μοναδικός, πολυτιμότερος από όλους τους γαλαξίες του σύμπαντος, δεν θα φοβηθείς την ασχήμια που θα δεις να αντανακλάται στον καθρέπτη του Θείου Κάλλους. Αντίθετα, μέσα εκεί μπορείς να αρχίσεις να διακρίνεις τα σημάδια της πρώτης αιώνιας Εικόνας που εντυπώνεται τον καθένα μας ήδη εξ άκρας συλλήψεως. Και όσο καθαρίζει αυτή η Εικόνα, η ωραιότητά της μπορεί να σε παρακινήσει να θελήσεις να ομοιάσεις στο Αρχέτυπο.

Ο δρόμος αυτός είναι στενός, δύσβατος και ανηφορικός. Στις στροφές του κρύβονται πειρασμοί και επιθέσεις. Οι επιθέσεις πολλές φορές είναι λυσσαλέες και φαίνονται εξοντωτικές. Το κάλλος δείχνει να σκοτίζεται και να αμαυρώνεται και το καλό να οδηγείται στην αποτυχία. Παντού καραδοκεί η απελπισία…

Μήπως αυτό το ύπουλο καρτέρι της απελπισίας και της διαφαινόμενης εγκατάλειψης δεν θα γιορτάσουμε σε δύο εβδομάδες; Ο αληθινά Ωραίος, ο δημιουργός κάθε Καλού και ευεργέτης των απάντων θα εμπαιχθεί και θα τιμωρηθεί ως ο τελευταίος κακούργος. Θα τον προδώσει ο δικός του άνθρωπος, θα τον φονεύσει ο δικός του λαός, θα πορευτεί προς τον πλέον επονείδιστο θάνατο, θα τον εγκαταλείψουν οι εκλεκτοί του, θα τον αρνηθεί ο πιο έμπιστος, θα ζήσει την πλήρη αποτυχία του κηρύγματος και της δράσης του, θα κράξει μεγάλη τη φωνή : «Ίνα τί με εγκατέλειπες;»

Κι όταν όλα φαίνεται ότι τελειώνουν και σκοτεινιάζουν, εκεί ήδη αρχίζει η νίκη. Η ίδια αποτυχία συνιστά το υλικό του θριάμβου και ο θάνατος πατιέται με τον ίδιο τον θάνατο. Γι΄αυτό και η Ανάσταση για εμάς τους Ορθοδόξους εικονίζεται με την Κάθοδο στον Άδη.

Αυτή η γνώση, η σπουδή και προ πάντων το βίωμα, να μπορεί να βλέπει κανείς το Φως όταν όλα καλύπτονται από το σκοτάδι, είναι η μεγαλύτερη κληρονομιά και το ισχυρότερο εφόδιο που έχει να δώσει σε όλους εσάς, αγαπητοί μας απόφοιτοι, μαζί με το πτυχίο σας τη Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης.

Αυτό μοιραστήκαμε μαζί σας όλα αυτά τα χρόνια και εμείς οι καθηγητές σας παρά τις ατέλειες και αδυναμίες μας.

Αυτό να διαφυλάξετε σε όλη σας την ζωή!

Συγχαρητήρια σε εσάς και στους δικούς σας ανθρώπους που σας στήριξαν και σήμερα χαίρονται μαζί σας!

Καλή Ανάσταση σε όλους!

¹ Αρχιμ. Βασίλειος (Γοντικάκης), Προηγούμενος Ι.Μ. Ιβήρων, Το κάλλος θα σώσει τον κόσμο, Ι.Μ. Ιβήρων, Άγιον Όρος 2005.

² http://www.pemptousia.gr/?p=34416