Ο «παπάς» ως τίτλος τιμής
7 Δεκεμβρίου 2022Πριν από λίγες ημέρες, ο γνωστός και συμπαθέστατος ηθοποιός κ. Θανάσης Βισκαδουράκης, εξ αφορμής των τελευταίων εξελίξεων στον οργανισμό «Κιβωτός του κόσμου», στην προσπάθειά του να υπερασπιστεί το ιερατικό σχήμα, απέρριψε τον όρο «παπάς», υπενθυμίζοντας πως ο ιδρυτής της ΚΙΒΩΤΟΥ παραμένει «πατήρ». Η αντίδρασή του αυτή δεν ήταν αδικαιολόγητη, καθότι ο «παπάς» εκφέρεται συχνά με τρόπο ειρωνικό, υποτιμητικό και επικριτικό. Και, ναι μεν, για την κατάσταση αυτή ευθύνη φέρουν ορισμένοι ανάξιοι κληρικοί, οι οποίοι συμπαρασύρουν το σύνολο του κλήρου[1], ο όρος όμως αυτός καθαυτός κάθε άλλο παρά υποτίμηση κρύβει στο νόημα αλλά και στην ιστορική του διαδρομή. Αντιθέτως, η λέξη αυτή συνιστά ουσιαστικά τίτλο τιμής, καθώς πρόκειται περί υποκοριστικού της λέξεως «πατήρ-πατέρας».
Χρήσιμο είναι να πούμε εξ αρχής πως οι όροι «πάπας» και «παπάς» είναι απολύτως ταυτόσημοι. Πολλοί νομίζουν πως ο όρος «πάππας» (ή πάπας) προέρχεται από ανάλογη λατινική λέξη, μεταγλωττισμένη στα ελληνικά. Κι όμως, πρόκειται περί ελληνικότατης λέξης και μάλιστα Ομηρικής -Βλ. προσηγορία του βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοου από την κόρη του Ναυσικά: «πατρί φίλω…φίλον πατέρα προσέειπε· πάππα φίλ΄» (=αγαπημένε πατερούλη)[2]. Συνεπώς, ο «πάπας» αποτελεί παιδικό προσωνύμιο, υποκοριστικό της λέξεως «πατήρ») όπως και η «μάμμα» της μητέρας[3].
Με την πάροδο του χρόνου, η σημασία της λέξεως «πάπας» διευρύνθηκε και προσέλαβε τιμητικό χαρακτήρα
- πρώτα σε θεούς (Βλ. «Βιθυνοί εκάλουν (κατ΄ Αρριανόν) Πάπαν τον Δία»[4].
- αργότερα και μετά τον τρίτο αιώνα, σε επισκόπους, αργότερα σε πρεσβυτέρους[5], ως σε πνευματικούς πατέρες.
Όλα αυτά ισχύουν και για την λέξη «παπάς», η οποία προκύπτει από την διαφορά στον τονισμό, χωρίς ούτε στο ελάχιστο να μεταβάλλεται η ρίζα και η σημασία της. Πλησιέστερα στην τρυφερότητα της λέξεως «παπάς» βρίσκεται το συνώνυμό της «πατερούλης», όπως αποκαλούν σε πάμπολλες περιοχές της πατρίδας μας τους κληρικούς μας.
Συμπερασματικά, ο όρος «παπάς» είναι πολυδιάστατος και υποδηλώνει τόσο την τρυφερότητα της σχέσεως κληρικού-λαού, όσο και την οικειότητα Θεού- ανθρώπου, από την οποίαν πηγάζει αλλά και διαποτίζεται όλο το πλέγμα των σχέσεων μέσα στο σώμα της Εκκλησίας. Άλλωστε, κατά τον Παν. Τρεμπέλα, στενή είναι η σχέση μεταξύ της λέξεως «παπάς» και της λέξεως «αββάς», γεγονός που καθιστά το περίφημο χωρίο «…εξαπέστειλεν ο Θεός το Πνεύμα του υιού αυτού εις τας καρδίας υμών, κράζον: Αββά, ο Πατήρ» (Γαλ. 6, 4) μία μικτή Ελληνοεβραϊκή κραυγή προς τον Θεό Πατέρα[6].
Συνεπώς, η οποία αντίδραση κατά του όρου «παπάς» αφορά την παρερμηνεία και την αλλοίωση της σημασίας της και ορθώς γίνεται. Επ΄ ουδενί όμως δεν πρέπει να λησμονηθεί η αυθεντική της ερμηνεία και η καθιέρωσή της ως τίτλου τιμής στην μακραίωνη ιστορία της Εκκλησίας μας, όπως επισημαίνει και ο μακαριστός Ιω. Δρούλιας σε εκτενή μελέτη του[7].
