Οι αδιάκοπες ανακαινίσεις του Μητροπολιτικού ναού Αθηνών

Ο καθεδρικός ναός της Αθήνας, αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, θεμελιώθηκε το 1842 και εγκαινιάσθηκε στις 21 Μαΐου του 1862. Η πολυτάραχη ιστορία της κατασκευής του δεν σταμάτησε μέχρι σήμερα.

Ο μεγάλος σεισμός του 1999 ήταν η αιτία για έναν νέο κύκλο συζητήσεων για το έργο της συντήρησης και αποκατάστασης του μνημείου. Το τελευταίο καιρό τέθηκε και θέμα καλλιτεχνικής αποκατάστασης του ναού συνολικού εμβαδού 3.930.τ.μ., των εικόνων του τέμπλου, καθώς και του γλυπτού μαρμάρινου διάκοσμου. Θέματα τα προκάλεσαν το ενδιαφέρον συντηρητών και αρχαιολόγων με την πολυγνωμία που μπορεί να συνεπάγεται αυτό.

Μια ματιά στην ιστορία του ναού είναι ικανή να δείξει τις πολυάριθμες αρχιτεκτονικές διαφοροποιήσεις και τις αδιάκοπες ανακαινίσεις και εξωραϊσμούς. Ο ναός χτίστηκε σε 4 φάσεις. Ο αρχιτέκτονας Θ. Χάνσεν ετοίμασε τα πρώτα σχέδια, στα οποία βασίστηκε το μέρος του κτιρίου μέχρι το ύψος της πρώτης σειράς των παραθύρων. Έπειτα, το 1843, οι εργασίες διακόπηκαν λόγω οικονομικών προβλημάτων. Το 1846, ανέλαβε ο Δημήτριος Ζέζος, εισάγοντας το ελληνοβυζαντινό στοιχείο. Μετά το θάνατό του, το 1857, ο Δήμος Αθηναίων ζήτησε από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Francois Boulanger να συνεχίσει την κατασκευή. Αυτός εργάστηκε μαζί με τον Παναγιώτη Κάλκο, που ήταν υπεύθυνος για την εκτέλεση των εργασιών κατασκευής.

Για το χτίσιμο του ναού χρησιμοποιήθηκε υλικό από 72 ερειπωμένες (κατεδαφισμένες) βυζαντινές εκκλησίες, γεγονός που θέτει ερωτήματα για τη θέση των βυζαντινών μνημείων στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό, που είναι έργα του Σπυρίδωνα Γιαλλινά και του Alexander Seitz, ακολουθούν τη «βυζαντινή» παράδοση, όχι φυσικά του Πανσελήνου αλλά μιας ελληνο-ευρωπαϊκής τεχνοτροπίας, ενώ η διακόσμηση ανήκει στον ζωγράφο Κωνσταντίνο Φανέλλη, από τη Σμύρνη.

Η γενική αισθητική εικόνα μαρτυρεί ένα μείγμα νεοκλασικισμού και βυζαντινισμού χωρίς αρχιτεκτονική συνέπεια δείγμα της γενικότερης ιδεολογικοπολιτικής σύγχυσης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους που παλινωδούσε μεταξύ ενός ένδοξου παρελθόντος και μιας ευρωπαϊκής προοπτικής. Οι δε συνεχιζόμενες παρεμβάσεις μετά το 1890 και καθ΄όλη τη διάρκεια του 20^ου αι. στέρησαν το οικοδόμημα από σημαντικά ιστορικά τεκμήρια της αρχικής του σύλληψης και πρακτικής. Η δε αναπόφευκτη αντιπαράθεση με τον παρακείμενο ναό της Γοργοεπηκόου ( Αγίου Ελευθερίου) είναι ένα εμφανές δείγμα της μεταρυθμιστικής αρχιτεκτονικής προσπάθειας.

Από την θεώρηση του θέματος γίνεται κατανοητό ότι  τα κτίσματα γίνονται έκφραση και αντανάκλαση ιδεολογικών συγκρούσεων της νεοελληνικής κοινωνίας. Επιπλέον επισημαίνονται οι θεσμικές ανεπάρκειες για τις επισκευές και ανακαινίσεις των ναών. Όσον αφορά τις πρόσφατες εξελίξεις, περί συνέχισης των αποκαταστάσεων στο Μητροπολιτικό ναό, ευχόμαστε να μην γίνουν και αυτές αντανάκλαση της γενικότερης κρίσης των καιρών μας.

Βασίλειος Χάδος