Page 18 - argyrakos-yperpisteos

μέσω κατάλληλης ερμηνείας των Γραφών και των μεσσιανικών προφητειών που
αναπαράγονταν από ανθρώπους της Εκκλησίας. Η Ιερουσαλήμ και οι υπόδουλοι
Ισραηλίτες ήταν μια συνηθισμένη αλληγορία για την ελληνική πατρίδα και το
έθνος/γένος, που συναντάται και σε επαναστατικές ομιλίες. 66 Σύμφωνα με τον
Κολοκοτρώνη, «Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε, η φρουρά του είχε
παντοτινό πόλεμο με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα. […] Η
φρουρά του βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι Κλέφται, τα φρούρια η Μάνη και το Σούλι και
67
τα βουνά». Ο Κολοκοτρώνης τονίζει και την ιεραρχία των λέξεων («πρώτα πρώτα
είπαμε υπέρ Πίστεως και ύστερα υπέρ Πατρίδος»). Στις προκηρύξεις του Υψηλάντη η
ελληνική πατρίδα φαίνεται να προσδιορίζεται γεωγραφικά στα Νότια Βαλκάνια και
σαφώς διαχωρίζεται από τη Μολδαβία και τη Ρουμανία τις οποίες θεωρεί πατρίδες των
Μολδαβών και των «Δακών»:

«Άνδρες Δάκες! Σήμερον αφήνω την ευλογημένην γην της Μολδαϋίας και πατώ εις
το έδαφος της αγαπητής σας πατρίδος. […] Άνδρες Δάκες! Πορευόμενος όπου η
68
φωνή της πατρίδος μου με προσκαλεί, …» (Ιάσιο, 3/3/1821).
Στην προκήρυξη προς τους Έλληνες που φέρει τον τίτλο «Μάχου υπέρ πίστεως και
πατρίδος», υπάρχουν ισορροπημένες αναφορές στην ελληνική πατρίδα, την αρχαία
ιστορία, τα πολιτικά δικαιώματα και τα θρησκευτικά δικαιώματα. Γίνεται αναφορά στους
καταπατημένους ναούς, το Σταυρό, την Ορθόδοξη πίστη, τους ιερείς και το σέβας προς
την ιερά θρησκεία. Η τελευταία παράγραφος της προκήρυξης καλεί για «ελευθερία εις
την κλασικήν γην της Ελλάδος».

Συμπέρασμα

Το επαναστατικό σύνθημα του ’21 «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» έχει προϊστορία
τουλάχιστον μιας χιλιετίας στο Βυζάντιο και τη Δυτική Ευρώπη, όπως τεκμηριώνεται
από τις γραπτές πηγές. Οι καταβολές του πιθανώς είναι ακόμα αρχαιότερες, όπως
διαφαίνεται από τις λίγες προ-μεσαιωνικές ελληνικές και ρωμαϊκές πηγές που σώζονται.
Οι δύο ιδεολογικοί στυλοβάτες του, δηλαδή η έννοια της πατρίδας (με όποιες αποχρώσεις
είχε κατά καιρούς) και η πίστη στην ύπαρξη θείων και ιερών οντοτήτων, είναι επίσης
αρχαίοι. Στον ελληνικό χώρο το σύνθημα παύει να ακούγεται μετά την Άλωση, αλλά έχει
μια λαμπρή συνέχεια στη Ρωσία, όπως και στη Δυτική Ευρώπη. Το σύνθημα περίπου
όπως μας είναι γνωστό από την προκήρυξη του Υψηλάντη και τα έγγραφα της
Επανάστασης ήταν πολύ διαδεδομένο στη Ρωσία μετά την εποχή του Μεγάλου Πέτρου.
Στην επαναστατημένη Ελλάδα είχε επίσης μια φυσική αποδοχή, που λογικά οφείλεται
στην προφορική και κρυφή εθνική κατήχηση που γινόταν στη διάρκεια της
τουρκοκρατίας.

66 Για παράδειγμα, βλ. ανάλυση της ομιλίας του Παλαιών Πατρών Γερμανού την 8/20 Μαρτίου 1821
στην Αγ. Λαύρα, στο Γ. Λουκίδης, Δύο ομιλίες …, 2017.
67 Κολοκοτρώνη Απομνημονεύματα, Καταγραφή Γ. Τερτσέτη,επιμέλεια Τάσος Βουρνάς, Αθήνα 1983,
σ.178. Αναφέρεται στο Κολιόπουλος Ι. κ.ά., Ιστορία …, βιβλίο μαθητή ΣΤ’ Δημοτικού, τ. 2, σ. 29. ●
Αναφορές του Κολοκοτρώνη όπως «Η Γαλλική επανάστασις και ο Ναπολέων έκαμε κατὰ την γνώμην μου
να ανοίξη τα μάτια του κόσμου …» πρέπει να είναι παρεμβάσεις του Τερτσέτη (ο οποίος κατέγραψε τα
απομνημονεύματα), αφού είναι απίθανο ότι η μεγάλη μάζα του λαού (και ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης) ήταν
σε θέση να γνωρίζει ή να κατανοεί τα της Γαλλ. Επανάστασης. Είναι χαρακτηριστική η ισχνή παρουσία
στην Ελλ. Επανάσταση συνθημάτων περί ισότητας, δημοκρατίας και συναφών εννοιών οι οποίες ήταν
κεντρικές στη Γαλλική Επανάσταση.
68 Φωτεινός Ηλίας, 1846, σ. 36.

18