Page 8 - papadopoulos_agiotita

1. Αρχαία Φιλοσοφική Σκέψη

Στην ελληνική φιλοσοφία αρχικά η έννοια της ελευθερίας αναφερόταν σε πολιτικό επίπεδο,
στους νόμους της πόλης. Ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, συνδέει την ελευθερία με την
ευδαιμονία, που εδώ ευδαιμονία είναι ο ενάρετος βίος, πάντα συνυφασμένος και τελειωμένος στην
4
πόλη, καθώς ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν» . Μετά την πτώση της αρχαίας ελληνικής πόλης,
5
το περιεχόμενο και η δομή της ελευθερίας αλλάζει , από πολιτική μετατρέπεται σε φιλοσοφική. Η
ιδέα της εσωτερικεύεται, το άτομο αρχίζει να αναζητά καταφύγιο και απαλλαγή από τα δεινά στην
6
εσωτερικότητά του . Δεν υπάρχει μια σαφώς διατυπωμένη θέση των αρχαίων φιλοσόφων όσον
αφορά την αυτονομία στην ηθική, παρά ταύτα, η διδασκαλία τους επιδεικνύει πολλά στοιχεία
αυτόνομης ηθικής. Τέτοια στοιχεία είναι για παράδειγμα η δύναμη της λογικής και της ελεύθερης
ανθρώπινης βούλησης για την διερεύνηση του αγαθού και τον καθορισμό της ηθικής. Αυτά αρκούν
7
για να τους χαρακτηρίσει κάποιος μελετητής ως προδρόμους της ηθικής αυτονομίας .

α) Σοφιστές

Οι Σοφιστές εισήγαγαν τον υποκειμενισμό και τη σχετικοκρατία στην ηθική κρίση. Με το
αξίωμα «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» ο κάθε άνθρωπος αποτελεί βάση και θέτει δικά του
κριτήρια στην ηθική. Σε αντίθεση με τον Σωκράτη που αναζητούσε την ηθική στην κοινή
ανθρώπινη φύση, οι Σοφιστές πίστευαν ότι μπορούν να υπάρξουν τόσες ηθικές, όσες και τα
ανθρώπινα άτομα. Στόχος των Σοφιστών ήταν να καταστήσουν τους μαθητές τους ικανούς
πολιτικούς. Γι' αυτόν τον λόγο δεν τους ενδιέφερε και πολύ η ευδαιμονία, αλλά η επιτυχία. Αυτή
τους η θέση προσιδιάζει περισσότερο στη σημερινή αντίληψη περί αυτονομίας, κι όχι τόσο στους
8
σημαντικότερους εκπροσώπους της .

β) Σωκράτης-Πλάτωνας-Αριστοτέλης

. Κατά τον π. Νικόλαο Λουδοβίκο, ο Σωκράτης, για την εποχή του, διαθέτει μία πολύ
«προχωρημένη εξατομίκευση», εισάγοντας έναν νέο τρόπο αυτογνωσίας, αυτοπροσδιορισμού και
αυτοσυνειδησίας. «Διαθέτει έναν εαυτό βαθιά αυτόνομο». Κι όπως εύστοχα παρατηρεί ο ίδιος
μελετητής: «Υπ' αυτήν την έννοια θα λέγαμε ότι ο νεώτερος άνθρωπος κατάγεται από τον Σωκράτη
στο βαθμό που είναι ένας άνθρωπος ο οποίος στρέφεται στον εαυτό του και αποφασίζει να ζυγίσει
9
προσωπικά την αλήθεια, να την αξιοποιήσει σε υπαρξιακό επίπεδο» .
Ο Σωκράτης έθεσε το αίτημα της εσωτερικής αυτονομίας του ανθρώπου. Ειδικά με την
διαλεκτική μέθοδο, διατυπώνοντας δηλαδή μία πρόταση σε έναν κοινό άνθρωπο που ασκούσε μία
τέχνη, προσπαθούσε να του «βγάλει» τη γνώση του πράγματος που έκανε. Με μια σειρά από
μεγαλοφυείς ερωτήσεις, αποδείκνυε στον ερωτώμενο ότι δεν ήξερε το βάθος του πράγματος που

4
Αριστοτέλους, Πολιτικά, 1253a, 5, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ, εισ. μτφρ. σχ. Παναγής
Λεκάτσας, σ. 82.
5
Κώστα Δεληκωσταντή, Το ήθος της ελευθερίας, Αθήνα 1997, σ. 53-54.
6
Βλ. ο.π. σ. 55.
7
Νικολάου Κόϊου, Ό.π., σ. 21.
8 Ό.π., σ. 24.
9 π. Νικολάου Λουδοβίκου, Θεολογική ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, Θεσσαλονίκη 2002, σ. 144.
7