Θεοδωράκης και Shostakovich

“Ποιο το «νυν» και ποιο το «αιέν» του κόσμου”, καλούνται να ανακαλύψουν όσοι την Τετάρτη 20 και την Πέμπτη 21 Νοεμβρίου, βρεθούν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 20.30. Η Καμεράτα – Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής μαζί με μια ομάδα εκλεκτών συντελεστών παρουσιάζει το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη, στην αυθεντική πρώτη του εκδοχή καθώς και ένα από τα πιο συγκλονιστικά συμφωνικά έργα του 20ου αιώνα, την 14η συμφωνία του D. Shostakovich. 

Η ποίηση του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη (΄Αξιον Εστί), πάνω στην οποία έχει γραφθεί το μελοποιημένο κορυφαίο έργο με τον ομώνυμο τίτλο, συνομιλεί με τους στίχους των F. G. Lorca, G. Apolllinaire, R. M. Rilke που ενέπνευσαν το συγκεκριμένο συμφωνικό έργο του Σοστακόβιτς (Συμφωνία αρ. 14, έργο 135).

Όσον αφορά στους συντελεστές της βραδιάς, συμμετέχουν ο διεθνώς καταξιωμένος μαέστρος Γιώργος Πέτρου, ο δημοφιλής τραγουδοποιός Γιάννης Κότσιρας, ο διάσημος βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς ως ψάλτης, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Νίκος Καραθάνος που έχει ρόλο αφηγητή, η Χορωδία του Δήμου Αθηναίων υπό τη διεύθυνση του Σταύρου Μπερή, η σολίστ Τζούλια Σουγλάκου, ο μπάσος Πέτρος Μαγουλάς, ενώ για τη συμφωνία του D. Shostakovich θα υπάρχουν ελληνικοί υπέρτιτλοι.

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ Μίκη Θεοδωράκη

Το “Άξιον εστί” συνδέθηκε άρρηκτα με ορισμένες από τις σημαντικότερες στιγμές της μεταπολεμικής Ελλάδας και για πολλούς θεωρείται η σπουδαιότερη κατάθεση του μεγάλου συνθέτη.

Το μνημειώδες αυτό έργο του Μίκη Θεοδωράκη είναι ένα λαϊκό ορατόριο για βαρύτονο, λαϊκό τραγουδιστή, αφηγητή, λαϊκή ορχήστρα, συμφωνική ορχήστρα και χορωδία (σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη) που παντρεύει τη βυζαντινή, τη συμφωνική και την ελληνική λαϊκή μουσική. Γράφτηκε στην Αθήνα και στο Παρίσι από τον Μίκη Θεοδωράκη που το ξεκίνησε το 1960 και το ολοκλήρωσε το 1963. Είναι ένα έργο- σταθμός στην ιστορία όχι μόνο της ελληνικής μουσικής.

1964: Πρώτη εκτέλεση του ορατόριου “Άξιον εστί”, που κυκλοφορεί και σε δίσκο. Στην αρχή το “Άξιον εστί” εντάσσεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, για να εκτελεστεί στο Ηρώδειο. Τον Αύγουστο το υπουργείο προεδρίας αρνείται να παραχωρήσει το Ηρώδειο και αντιπροτείνει το Παναθηναϊκό στάδιο. Ο συνθέτης και ο ποιητής αποσύρουν τα έργα τους και η πρώτη εκτέλεσή του πραγματοποιείται στις 19 Οκτωβρίου, στον κινηματογράφο REX.

Ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1964 με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση, τον Μάνο Κατράκη, τον Θόδωρο Δημίτριεφ και τη Χορωδία της Θάλειας Βυζαντίου. Από τότε έχει ηχογραφηθεί άλλες τρεις φορές (δύο με τον Νταλάρα και μία με τον Κότσιρα), ενώ έχει παρουσιαστεί σε πολλές εκτελέσεις σε όλον τον κόσμο.

Η πρώτη όμως ηχογράφηση, παραμένει ιστορική. Ήταν τεράστιες οι τεχνικές δυσκολίες και είναι απίστευτο, πως ολοκληρώθηκε. Τα στούντιο, δεν μπορούσαν να καλύψουν χορωδία, σολίστες, συμφωνική ορχήστρα. Η ηχογράφηση έγινε σταδιακά στα στούντιο της Κολούμπια και στο κινηματογραφικό Άλφα.

O ίδιος ο συνθέτης επισημαίνει για το έργο αυτό του Ελύτη και το ορατόριο που εμπνεύσθηκε αποκαλώντας το “βήμα προς τη μετασυμφωνική μουσική”: “Το Άξιον εστί του Ελύτη αποτελεί ένα μνημείο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης. Το έργο διατρέχει ολόκληρη την ιστορική περίοδο του ελληνικού έθνους. Από την γένεση “αυτού του κόσμου του μικρού, του μέγα”, έως την προφητική ενόραση των δεινών που επισώρευσε επάνω μας η δικτατορία. Τρία είναι τα βασικά του μέρη: Η Γένεσις, Τα Πάθη και το Δοξαστικόν (΄Αξιον Εστί). Ως προς την εσωτερική του διάρθρωση υπάρχουν επίσης τρία διαφορετικά στοιχεία: η Αφήγηση, ο “ Ύμνος” και το Χορικό. Για το πρώτο ο ποιητής χρησιμοποιεί τον πεζό λόγο. Για το δεύτερο τον ελεύθερο και για το τρίτο τον μετρικό στίχο. Έτσι στη δική μου δουλειά χρησιμοποίησα αντίστοιχα: τον Αναγνώστη, που διαβάζει το κείμενο, τον Ψάλτη για τους “Ύμνους” και τον Λαϊκό Τραγουδιστή για τα Χορικά. Αλλά τρία επίσης βασικά στοιχεία ολοκληρώνουν τη μουσική δομή του έργου: η μικτή χορωδία, η ορχήστρα και τα λαϊκά όργανα…Με το Άξιον εστί προσπάθησα να διευρύνω τους ορίζοντες της έντεχνης λαϊκής μουσικής”.

Συμφωνία αρ.14, έργο 135 Ντμίτρι Σοστακόβιτς

Η Συμφωνία αρ.14 είναι ένα έργο κατά του θανάτου, ένας ύμνος στη ζωή και στη χαρά και αναμφίβολα ένα από τα πιο πρωτότυπα έργα που έχει γράψει ο μεγαλύτερος από τους σοβιετικούς νεοκλασικιστές. Γράφτηκε μεταξύ Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου του 1969, περίοδο κατά την οποία ο Σοστακόβιτς νοσηλευόταν σε νοσοκομείο της Μόσχας ύστερα από το δεύτερο έμφραγμα που υπέστη. Φέρει τον τίτλο “συμφωνία”, και είναι όντως ένα συμφωνικό έργο, ωστόσο δεν ακολουθεί την αποκρυσταλλωμένη δομή της κλασικής συμφωνίας, αλλά παραθέτει ένα κύκλο από μελοποιημένους στίχους ποιητών που χάραξαν την ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Ο συνθέτης χτίζει το κολοσσιαίο αυτό οικοδόμημα με μελωδικά μοντέλα τα οποία αγγίζουν τις αισθητικές και τεχνοτροπικές αρχές του δωδεκαφθογγισμού (τεχνική απαγορευμένη από το σοβιετικό καθεστώς και από τον ίδιο τον Στάλιν). Με αυτήν τη «συμφωνία», ο διαισθανόμενος το επερχόμενο τέλος της ζωής του, Σοστακόβιτς βρίσκει το κουράγιο να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στο καθεστώς, περνώντας το μήνυμα ότι τίποτα δεν μπορεί να εμποδίσει ένα καλλιτέχνη να υμνήσει τη χαρά της ζωής και την απέχθεια προς το θάνατο.