Τροχαίο «ατύχημα»

Κατά καιρούς το έχουν ονομάσει πόλεμο της ασφάλτου, νόσο του Σαββατοκύριακου, ένα διαρκές όσο και ανόητο έγκλημα, μια πληγή που φαίνεται να βαθαίνει χρόνο με τον χρόνο. Τα τροχαία ατυχήματα είναι ένας ιδιότυπος ακήρυκτος πόλεμος, με ανυπολόγιστο κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Το ενδιαφέρον είναι πως ο ανθρώπινος παράγοντας αποτελεί την σημαντικότερη αιτία τους.

Όπως ίσως προσέξατε στον τίτλο του άρθρου, η λέξη «ατύχημα»  βρίσκεται μέσα σε εισαγωγικά. Δεν πρόκειται ασφαλώς για τυπογραφικό λάθος. Με τον τρόπο αυτό, θέλω να επισημάνω ότι το τροχαίο συμβάν δεν αποτελεί ακριβώς ατύχημα, τουλάχιστον όχι στην πλειονότητα των συμβάντων. Ο όρος ατύχημα εμπεριέχει την επίδραση του τυχαίου, της τύχης δηλαδή σε μία δεδομένη στιγμή, και υπ’ αυτή την έννοια είναι δύσκολο να προβλεφθεί η να αποφευχθεί, προσφέροντάς μας ένα καλό άλλοθι για τις δικές μας παραλείψεις και αμέλειες.

Οι εύκολες δικαιολογίες για την κακή στιγμή, την ατυχία η το κακό κράτος που δεν φτιάχνει καλύτερους δρόμους, δυστυχώς, δεν φαίνεται να λύνουν το πρόβλημα. Με το να αποφεύγουμε να αναφερθούμε στην δική μας ευθύνη, να αποδεχτούμε ότι τελικά το τροχαίο ατύχημα είναι πρωτίστως πρόβλημα συμπεριφοράς και νοοτροπίας, εξαπατούμε απλώς τον εαυτό μας και με υποκριτικά ήσυχη συνείδηση ευχαριστούμε τον Θεό που και αυτή τη φορά δεν βρισκόμαστε στην λίστα του θανάτου, στήνουμε κι’ ένα εικονοστάσι στο σημείο της σφαγής στην μνήμη των θυμάτων, και ήσυχοι στην πολυθρόνα μας αναμένουμε τις νέες αγγελίες για τα τελευταία θύματα. Η οδική συμπεριφορά είναι στοιχείο του πολιτισμού μιας χώρας.

Πόσο τυχαία είναι τα ατυχήματα;

Πόσο τυχαίο μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι οι κυριότεροι παράγοντες που προκαλούν τα τροχαία ατυχήματα και τους τραυματισμούς είναι συνήθως η υπερβολική ταχύτητα, η οδήγηση υπό την επήρεια μέθης η η αδιαφορία μας για την χρήση αποτρεπτικών για τραυματισμό μέσων προστασίας, όπως η ζώνη ασφαλείας και το κράνος στους δικυκλιστές;

Ακόμη και παράγοντες όπως η κακή κατάσταση των δρόμων δεν μπορούν να αποδοθούν στην τύχη, αφού κάποιοι κατασκεύασαν κακούς δρόμους, η δεν φρόντισαν για την επαρκή συντήρηση του υπάρχοντος οδικού δικτύου. Υπ’ αυτή την έννοια, η ανθρώπινη συμπεριφορά ευθύνεται τελικά για τον μεγάλο αριθμό τροχαίων ατυχημάτων στην χώρα μας και τις τραγικές τους συνέπειες.

Η ιστορία του αυτοκινήτου και του ατυχήματος

Η ανακάλυψη του τροχού θεωρείται δίκαια από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις της ανθρωπότητας, και όταν το 1770 απέκτησε αυτόνομη κίνηση, το αυτοκίνητο είχε μπει στην ζωή μας, κατέχοντας πλέον σήμερα κυρίαρχη θέση σε κάθε μας δραστηριότητα.

Το πρώτο αυτοκίνητο με ελαστικά εμφανίστηκε στην Αθήνα το 1901 και έξι χρόνια αργότερα, στις 5 Μαρτίου 1907, έγινε το πρώτο τροχαίο ατύχημα στην Αθήνα. Το γεγονός ήταν πρωτοφανές και κατέλαβε τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της εποχής που έγραψαν σχετικά: «Στην Αθήνα κυκλοφορούν 7 αυτοκίνητα και θρηνήσαμε κιόλας θύμα. Φανταστείτε τι θα γίνει όταν τα οχήματα γίνουν 70»!

Τα αυτοκίνητα στην χώρα ξεπέρασαν πλέον τα 6.000.000, οι νεκροί κάθε χρόνο τους 1.700-2.000 και οι τραυματίες είναι πάνω από 30.000! Την 15ετια 1986-2000, έχουν χάσει την ζωή τους σε τροχαία ατυχήματα 30.293 συνάνθρωποί μας. Έχουν δηλαδή αφανιστεί στα 15 αυτά χρόνια τόσοι άνθρωποι όσο ο διπλάσιος πληθυσμός της πόλης του Μεσολογγίου, η ολοκληρωτικά ο πληθυσμός ενός νησιού όπως η Ζάκυνθος. Συγχρόνως ο αριθμός των τραυματιών σε τροχαία ατυχήματα, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, φτάνει τα 482.330 άτομα, αριθμός που προσεγγίζει το 5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας!

Τα μεγέθη αυτά είναι συγκλονιστικά και δεν επιτρέπουν τον εφησυχασμό μας, αν θέλουμε στον 21ο αιώνα να θεωρούμε την ανθρώπινη ζωή ως το σημαντικότερο αγαθό.

Δυστυχώς, τα νούμερα είναι αμείλικτα, και τα νούμερα αυτά αντιπροσωπεύουν προσωπικά και οικογενειακά δράματα.  Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε η στατιστική υπηρεσία της E.E. (Eurostat), η Ελλάδα και πάλι κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με 212 θανάτους τον χρόνο, ανά εκατομμύριο κατοίκων. Στην δραματική αυτή λίστα ακολουθούν η Πορτογαλία με 187 θανάτους τον χρόνο, το Βέλγιο με 146 και η Γαλλία με 144 νεκρούς ανά εκατομμύριο κατοίκων. Οι λιγότεροι θάνατοι σημειώνονται στην Φινλανδία με 75, την Ολλανδία με 60 και την Βρετανία με 55 νεκρούς ανά εκατομμύριο κατοίκων. Συνολικά, πάντως, οι νεκροί από τροχαία στις χώρες της Ε.Ε. έχουν μειωθεί κατά 20% την δεκαετία μεταξύ 1988-1998.

Η Eurostat αναφέρει ότι η Ελλάδα εμφανίζει τον υψηλότερο αριθμό νεκρών, σε σχέση με τον αριθμό των οχημάτων που κυκλοφορούν στους ελληνικούς δρόμους. Ειδικότερα, η Στερεά Ελλάδα είναι η περιοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τον υψηλότερο αριθμό νεκρών από τροχαία. Παράλληλα, η Πελοπόννησος είναι η περιοχή με την μεγαλύτερη μείωση σε νεκρούς (15%) και η Δυτική Μακεδονία η περιοχή με την μεγαλύτερη αύξηση (45%). Και αυτό παρ’ ότι τα τελευταία χρόνια και το οδικό δίκτυο έχει βελτιωθεί και ο στόλος των αυτοκινήτων έχει ανανεωθεί σε μεγάλο βαθμό. Φαίνεται ότι απλώς αποκτήσαμε καλύτερα όπλα στον αδυσώπητο πόλεμο της ασφάλτου. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την άποψη ότι το τροχαίο ατύχημα είναι τελικά πρόβλημα συμπεριφοράς και νοοτροπίας. Όταν κατανοήσουμε αυτό το γεγονός και αλλάξουμε νοοτροπία και οδική συμπεριφορά, ίσως τότε να δούμε τις πρώτες πραγματικές μειώσεις στον τραγικό αυτό πίνακα του θανάτου από τροχαία ατυχήματα.

Το 65% των θυμάτων από τροχαία ατυχήματα αφορά τις πιο παραγωγικές ηλικίες 18-44 χρονών και συγχρόνως αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου στις ηλικίες αυτές. Δηλαδή τα θύματα των τροχών είναι περισσότερα από τα θύματα που προκαλούν ο καρκίνος και οι καρδιαγγειακές παθήσεις!

Οι αληθινοί παράγοντες-αίτια των ατυχημάτων

Όσον αφορά τους παράγοντες που προκαλούν τα τροχαία ατυχήματα σύμφωνα με τα στοιχεία της Τροχαίας κατά την τελευταία δεκαετία, είναι συντριπτική η υπεροχή της ευθύνης των οδηγών, αφού αυτοί ευθύνονται σε ποσοστό που προσεγγίζει το 80% για την πρόκληση τροχαίου ατυχήματος. Πολύ μικρότερο ρόλο παίζουν τελικά παράγοντες όπως οι καιρικές συνθήκες και η κατάσταση του οδοστρώματος και των οχημάτων, παράγοντες που, αν και σοβαροί, συνήθως υπερτονίζονται προκειμένου να αθωώσουν την κακή νοοτροπία και οδική μας συμπεριφορά.

Τα αίτια των τροχαίων ατυχημάτων που αναφέρονται στην ευθύνη των οδηγών μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω βασικές κατηγορίες:

• Επιθετική συμπεριφορά και επιδεικτικός τρόπος οδήγησης. Ο οδηγός πίσω από το τιμόνι δεν αισθάνεται ότι είναι ο κάτοχος ενός οχήματος που απλώς εξυπηρετεί τις ανάγκες του, αλλά προσπαθεί με την επιθετική συμπεριφορά και τον επιδεικτικό τρόπο οδήγησης να προσελκύσει την προσοχή των άλλων, κάτι που δεν καταφέρνει εύκολα στην καθημερινή του δραστηριότητα. Αισθάνεται ότι του δίνεται η ευκαιρία να ξεπεράσει την καταπίεση που του δημιουργεί ένα ασφυκτικό κοινωνικό και εργασιακό περιβάλλον, αδιαφορώντας αν με αυτόν τον τρόπο θέτει σε άμεσο κίνδυνο τόσο την δική του ζωή  όσο και την ζωή άλλων συνανθρώπων του. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Έλληνας οδηγός θεωρεί υποτιμητικό να τον προσπεράσουν στον δρόμο, δεν παραχωρεί την προτεραιότητα και σχεδόν ποτέ δεν σέβεται τον πεζό, ακόμη και στις προβλεπόμενες διαβάσεις πεζών.
• Η οδήγηση σε κατάσταση μέθης αποτελεί βασικό παράγοντα επικίνδυνης οδήγησης και πρόκλησης ατυχήματος. Δεν είναι τυχαίο ότι από στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει στο Νοσοκομείο Μεσολογγίου, σχεδόν σε όλα τα τροχαία ατυχήματα που υπάρχουν νεκροί και τραυματίες και γίνονται τις μεταμεσονύκτιες ώρες στην περιοχή μας, κάποιος από τους εμπλεκόμενους οδηγούς βρίσκεται υπό την επήρεια αλκοόλ. Επιβάλλεται να γίνει συνείδηση ότι αλκοόλ και οδήγηση είναι ασυμβίβαστα. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην μέθη, αλλά και σε μικρότερη κατανάλωση αλκοόλ, που ενώ μπορεί κατά τα άλλα να μην οδηγεί σε ανεξέλεγκτη συμπεριφορά, αποδεδειγμένα όμως μειώνει σημαντικά την ικανότητα ασφαλούς οδήγησης και τα αντανακλαστικά αντίδρασης, που σε μια δεδομένη στιγμή μπορούν να αποβούν μοιραία στην πρόκληση τροχαίου ατυχήματος.
• Προκλητική παραβίαση των κανόνων του Κ.Ο.Κ. με ανάπτυξη υπερβολικής ταχύτητας, αντικανονικά προσπεράσματα, παραβίαση φωτεινών σηματοδοτών κ.λπ. Όποιος έχει οδηγήσει έστω και μία φορά από το Αντίρριο στο Μεσολόγγι, αντιλαμβάνεται πολύ καλά το μέγεθος της επικίνδυνης οδήγησης, και μάλιστα σε δρόμο με γνωστά σοβαρά προβλήματα ασφάλειας.
• Εγκληματική αδιαφορία στην χρήση προστατευτικών μέσων, όπως η ζώνη ασφαλείας η το κράνος στους δικυκλιστές και το ειδικό κάθισμα ασφαλείας για τα παιδιά. Δυστυχώς, η συντριπτική πλειονότητα των οδηγών η επιβατών που τραυματίστηκαν σε τροχαία ατυχήματα δεν φορούσαν ζώνες ασφαλείας η κράνος όταν έγινε το ατύχημα. Μπορεί τα σύγχρονα αυτοκίνητα να είναι εφοδιασμένα με συστήματα ασ­­φαλείας όπως οι αερόσακοι, πόσοι όμως κατανοούν ότι αν ανοίξει ο αερόσακος χωρίς ο επιβαίνων να φορά τη ζώνη ασφαλείας, η πιθανότητα τραυματισμού είναι μεγαλύτερη, ιδίως σε συγκρούσεις με σχετικά μικρές ταχύτητες, όπως συμβαίνει μέσα στις πόλεις; Και φυσικά η μητέρα καμαρώνει με το βλαστάρι της στην αγκαλιά στο κάθισμα του συνοδηγού. Και είναι βέβαιο ότι το αγαπάει περισσότερο και από την ζωή της, αλλά –δυστυχώς– το εκθέτει σε μεγάλο κίνδυνο. Τι μεγαλύτερη επιβεβαίωση χρειάζεται για το ότι το τροχαίο ατύχημα είναι πρόβλημα συμπεριφοράς, όταν ακόμα και σήμερα υπάρχουν συνάνθρωποί μας οι οποίοι δεν έχουν πειστεί για την χρησιμότητα των μέσων προστασίας, και όταν συμμορφώνονται, το κάνουν απλώς για τον φόβο του τροχονόμου;
• Συμπέρασμα: Η τύχη δεν μετράει και τόσο σε ένα ατύχημα τώρα πια
• Αν στα παραπάνω προσθέσουμε την ελλιπή εκπαίδευση των υποψηφίων οδηγών και την ευκολία με την οποία η πολυπόθητη αυτή άδεια αποκτιέται, την οδήγηση ακόμη και χωρίς άδεια, κάτι αρκετά διαδεδομένο στην περιοχή μας, και την παντελή έλλειψη κυκλοφοριακής αγωγής των πεζών, είναι – νομίζω – κατανοητό γιατί ο μακρύς κατάλογος των θυμάτων σε τροχαία ατυχήματα είναι και, δυστυχώς, θα παραμείνει μακρύς.

Τι πρέπει να γίνει

Τελικά τι είναι αυτό που μας διαφεύγει στον σχεδιασμό ενός μακροχρόνιου προγράμματος μείωσης των τροχαίων ατυχημάτων, αφού δεν μπορώ να φανταστώ ότι συνειδητά πολίτες και Πολιτεία σε αυτή την χώρα αποφεύγουμε να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα, τα οποία άλλες χώρα εφαρμόζουν με επιτυχία εδώ και πολλά χρόνια;

Βεβαίως δεν πρόκειται να αναφέρω τίποτε καινούργιο αν πω ότι η προσπάθεια για την μείωση των τροχαίων ατυχημάτων πρέπει να έχει επίκεντρο τον άνθρωπο και αποτελεί την συνισταμένη μέτρων ενημέρωσης και αγωγής, πρόληψης, αλλά και καταστολής της παρανομίας. Και σε αυτή την προσπάθεια – εκτός της Πολιτείας, που έχει τον σημαντικότερο λόγο – συμβάλλουν καθοριστικά τόσο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης όσο και άλλοι φορείς, όπως η Τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά και ιδιωτικοί φορείς, όπως οι σχολές εκπαίδευσης και οι ασφαλιστικές εταιρείες που καλούνται να καλύψουν το οικονομικό κόστος των τροχαίων ατυχημάτων και έχουν ακόμη και το οικονομικό συμφέρον να περιοριστούν τα τροχαία ατυχήματα στην χώρα μας.

Επιγραμματικά θα ήθελα να αναφερθώ σε ορισμένες προτάσεις, που φυσικά δεν αποτελούν δική μου επινόηση, αλλά έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί από άλλους αρμοδιότερους που, επιτέλους, πρέπει να πάρουμε σοβαρά υπόψη και να εφαρμόσουμε και στην χώρα μας.

Η συστηματική κυκλοφοριακή αγωγή κυρίως των νέων πρέπει με ευθύνη της Πολιτείας να ενταχθεί στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα των σχολείων. Στην κατεύθυνση αυτή, η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να συμβάλλει σημαντικά με την δημιουργία πάρκων κυκλοφοριακής αγωγής σε κάθε πόλη, όπου τα παιδιά της σχολικής ηλικίας θα διδάσκονται στην πράξη τις αρχές της κυκλοφοριακής αγωγής τόσο ως οδηγοί όσο και ως πεζοί, συνδυάζοντας ιδανικά το παιχνίδι με την εκπαίδευση.

Η αυστηρή αστυνόμευση των δρόμων, ιδιαίτερα στις μεγάλες εξόδους από τα αστικά κέντρα, με συνεχή παρουσία των οργάνων της Τροχαίας και συνεχείς ελέγχους αποτρεπτικού και προληπτικού χαρακτήρα, θα αποθαρρύνει όσους οδηγούς συνηθίζουν να οδηγούν επικίνδυνα, παραβιάζοντας συστηματικά τον ΚΟΚ.

Τα ΜΜΕ έχουν σημαντικό ρόλο στην συνεχή ενημέρωση του κοινού για τις αιτίες που κάθε φορά προκαλούν τα τροχαία ατυχήματα. Δεν αρκεί να δείχνουν κάθε μέρα τις τρομερές συνέπειες των τροχαίων ατυχημάτων, αλλά θα πρέπει να επισημαίνουν συστηματικά τις ευθύνες των οδηγών, όταν οδηγούν επικίνδυνα, παραβιάζουν τον ΚΟΚ, οδηγούν υπό την επήρεια μέθης και δεν χρησιμοποιούν τα μέσα προστασίας όπως οι ζώνες ασφαλείας και το κράνος. Μπορεί αυτό – σε αντίθεση με την συνήθη απόδοση των ευθυνών στην κακή στιγμή η το απρόσωπο κράτος – να είναι αντιδημοφιλές, αλλά είναι σίγουρο ότι είναι αλήθεια, και ίσως κάποιοι που το ακούν σκεφτούν ωριμότερα την επόμενη φορά που θα πιουν, πριν πιάσουν τιμόνι στα χέρια τους.

Πριν από την χορήγηση των αδειών οδήγησης, πρέπει να προηγείται συστηματική και ουσιαστική εκπαίδευση των υποψηφίων οδηγών, με αυστηρά εκπαιδευτικά κριτήρια και με έμφαση – εκτός από τα τεχνικά θέματα η την ικανότητα οδήγησης – και στην συμπεριφορά και αγωγή του υποψήφιου οδηγού.

Ο ουσιαστικός και όχι τυπικός έλεγχος των οχημάτων στα ΚΤΕΟ, η αποπεράτωση των έργων στο οδικό δίκτυο και η συνεχής βελτίωση και συντήρηση του υπάρχοντος δικτύου.

Η εφαρμογή εκ μέρους των ασφαλιστικών εταιρειών αυστηρής τιμολογιακής πολιτικής που θα επιβραβεύει την συνετή και ασφαλή οδήγηση και θα τιμωρεί όσους οδηγούν επικίνδυνα, ακόμη και με άρνηση η μείωση της αποζημίωσης σε όσους αποδεδειγμένα ευθύνονται με σοβαρές παραλείψεις στην πρόκληση τροχαίου ατυχήματος, όπως όταν οδηγούν σε κατάσταση μέθης η με σοβαρές παραβιάσεις του ΚΟΚ, η δεν χρησιμοποιούν τα μέσα ασφαλείας.

Στην κατεύθυνση της μείωσης των τροχαίων ατυχημάτων θα συμβάλλει και η χωρίς καμία επιείκεια επιβολή από τις αρμόδιες Αρχές των προστίμων που προβλέπει ο ΚΟΚ για όλους τους παραβάτες και η χρήση προς τον σκοπό αυτό όλων των μέσων που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία.

Τέλος, εκτός από τα παραπάνω, που αφορούν κυρίως την πρόληψη, έχω την γνώμη ότι θα πρέπει με σοβαρότητα να συζητηθεί και στην χώρα μας το θέμα της αντιμετώπισης των συνεπειών του τροχαίου ατυχήματος, της οργάνωσης και λειτουργίας της προνοσοκομειακής (ΕΚΑΒ) και νοσοκομειακής φροντίδας (Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών) σε επίπεδο νομού, όσο και της δημιουργίας Μονάδων Αποκατάστασης Τραυματιών, αφού – εκτός από τους νεκρούς, που, δυστυχώς, έχουν πλέον χαθεί – βρίσκονται ανάμεσά μας συνάνθρωποι με σοβαρά σωματικά και ψυχικά τραύματα, αφημένοι στην τύχη τους αφού στον τομέα αυτόν η χώρα μας υστερεί δραματικά σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλά το πολύ σοβαρό αυτό θέμα μπορεί να αποτελέσει από μόνο του το αντικείμενο ενός επόμενου άρθρου.

Eυχαριστούμε την Πυροσβεστική Υπηρεσία για το φωτογραφικό υλικό που μας παραχώρησε.

Παρατήρηση: Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος Νο 24 του περιοδικού ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ (Αυγ.-Νοε. 2007)