«Πλατυσμός της Καρδίας»: Nέο βιβλίο από την Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ

Μόλις κυκλοφόρησε για την ελληνική γλώσσα το νέο βιβλίο του αρχιμ. Ζαχαρία (Ζάχαρου) «Πλατυσμός της Καρδίας», από την Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή του Τιμίου Προδρόμου, που βρίσκεται στο Έσσεξ της Αγγλίας. Το βιβλίο περιλαμβάνει τα κείμενα από μια σειρά διαλέξεων που έδωσε ο π. Ζαχαρίας σε συνέδριο κληρικών της Ορθόδοξης επισκοπής Wichita και Κεντρικής Αμερικής (6-9 Φεβρουαρίου 2001), καλεσμένος του Επισκόπου Βασίλειου Essey του Πατριαρχείου Αντιοχείας. Περιέχει ακόμη δύο ομιλίες του από το μοναχικό συνέδριο που διοργάνωσε ο πρωτοσύγκελλος της ίδιας Επισκοπής, ιερομόναχος Παύλος, στις 10 Φεβρουαρίου στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Γεωργίου της πόλης Wichita. Μετά από το κείμενο κάθε ομιλίας παρατίθενται οι ερωτήσεις που υποβλήθηκαν από το ακροατήριο και οι αντίστοιχες απαντήσεις του π. Ζαχαρία, ώστε να αποδοθεί ανάγλυφα η ατμόσφαιρα που επικράτησε στο περιβάλλον των συζητήσεων.

Ο π. Ζαχαρίας προσκλήθηκε στα Συνέδρια αυτά για να μιλήσει σχετικά με τη θεολογία του αγίου Σιλουανού και του γέροντος Σωφρονίου, σε ένα ακροατήριο που γνώριζε ελάχιστα σχετικά μ’ αυτήν. Έτσι, παρουσίασε εισαγωγικά ορισμένα βιογραφικά στοιχεία για τις σύγχρονες αυτές μορφές, τη σχέση και τη γνωριμία μεταξύ τους, και γενικότερα οτιδήποτε θα μπορούσε να τεθεί προκαταρκτικά, στο πλαίσιο μιας διάλεξης, για την εξοικείωση με την προσωπικότητα και το έργο τους. Στα κείμενα αυτά παρουσιάζεται η φύση και ο σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης κατά την Ορθόδοξη θεολογία, όπως εκφράζεται μέσα από τη σκέψη των δύο αυτών μεγάλων πνευμάτων. Ουσιαστικά, μέσα από το λόγο του αρχιμ. Ζαχαρία καταδεικνύεται η συνέχεια της Ορθόδοξης παράδοσης, από την πατερική περίοδο έως τη σύγχρονη εκδοχή της, μέσα στη χάρη του Αγίου Πνεύματος και τη ζωή της Εκκλησίας.

Ειδικότερα, αναπτύσσεται η θεολογία της γέννησης του ανθρώπου στην αιώνια ζωή με την όραση του «είδους» και την ακοή της «φωνής» του Χριστού, της μετάνοιας, της αντιμετώπισης των πειρασμών, της εγκατάλειψης και, τελικά, της μόνιμης κατοικίας στη θεία χάρη. Επεξηγούνται οι διαστάσεις του θείου λόγου «κράτα το νου σου στον άδη και μην απελπίζεσαι», η κατάβαση στον άδη και η άνοδος απ’ αυτόν, η σημασία της παραμονής στη ζωή του Πνεύματος, οι εναλλαγές μεταξύ πτώσεως και χάριτος, η σπουδαιότητα της ταπείνωσης, της εξομολόγησης και της αυτομεμψίας, η έννοια της οδού του Κυρίου, η εικόνα της «ανεστραμμένης πυραμίδας» και η σταυρική πορεία του πιστού και της Εκκλησίας. Οι πνευματικές εμπειρίες των δύο προσωπικοτήτων αντιστοιχίζονται με το βάθος της σοφίας της χριστιανικής παράδοσης. Αναλύονται τα πνευματικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης γενεάς, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σημερινός άνθρωπος και χαράσσεται η οδός υπέρβασής τους.

Κατατίθενται, ακόμη, έξοχα δείγματα της ευχαριστιακής θεώρησης της ανθρώπινης ιστορίας, της ιερής ανάμνησης των θείων θαυμασίων και των θησαυρών της γενναιοδωρίας που παρέχει η Θεία Οικονομία στον άνθρωπο. Διαγράφονται παραστατικά οι βιβλικές διαστάσεις της σχέσης του Θεού με τον άνθρωπο και εξαίρονται οι αρετές της Θεοτόκου. Παρουσιάζεται η σημασία της ενσάρκωσης και της θυσίας του Θεού, ο τρόπος μετοχής στη θεία ζωή και η εσχατολογική προοπτική αυτής της επιλογής. Επιπλέον, αναδεικνύεται η λειτουργική πρόσληψη της ανθρώπινης ζωής και αναμονή της Βασιλείας του Θεού.

Το βιβλίο περιλαμβάνει, επίσης, εκτενείς αναφορές στη σημασία της προσευχής για τη ζωή του πιστού. Επισημαίνεται η αξία της ως προσωπικής κοινωνίας, καθορίζεται το πλαίσιο της προσευχής μετανοίας, της νήψης και της «καθαρής» προσευχής, της μετατροπής δηλαδή ολόκληρου του ανθρώπου σε προσευχή. Παράλληλα, περιγράφεται η Προσευχή του Ιησού, οι βιβλικές της καταβολές, οι συντεταγμένες της άσκησής της, η σύνδεσή της με την υπακοή και οι παγκόσμιες διαστάσεις της, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν και οι σωτηριολογικές προοπτικές της.

Το ανά χείρας έργο περιέχει ακόμη την κατασταλλαγμένη εμπειρία σχετικά με την πνευματική πατρότητα ως διακονία συμφιλίωσης του ανθρώπου με το Θεό. Στις γραμμές της σχετικής ενότητας περιλαμβάνονται πολύτιμες παρακαταθήκες ποιμαντικής θεολογίας. Εξαίρεται ο προφητικός και αποστολικός ρόλος του πνευματικού πατρός, η καθοδήγηση της υποστατικής μετάνοιας, μεθοδολογικές προτάσεις για το έργο του, η διέλευσή του μέσα από ατραπούς χαράς και πόνου, ο αγώνας με τους πειρασμούς, οι κόποι της θεογνωσίας και η μετάβαση προς τον οντολογικό πλατυσμό της ανθρώπινης ψυχής.

Εν είδει παραρτήματος, το βιβλίο κλείνει με δύο κείμενα για τη μοναχική οδό τελειώσεως, ως «επιστήμη κενώσεως», που προτείνει την ευαγγελική οδό της ζωής μέσα από το θάνατο. Περιγράφονται οι κεντρικές συνιστώσες της μοναχικής κλήσης, η κατά κόσμον αισχύνη, η σημασία της συμβίωσης, το βάθος της ελπίδας που γεννά η άσκηση και η εκκλησιολογική διάσταση της μοναχικής οδού.

Πρόσθετη βαρύτητα δίνεται στο έργο από την παράθεση των συζητήσεων που ακολούθησαν κάθε ομιλία. Σ’ αυτές, δόθηκε στον π. Ζαχαρία να διευκρινίσει πολλές έννοιες που βρίσκονταν με πιο συνοπτικό τρόπο στις εισηγήσεις του. Έτσι, δίνονται επεξηγηματικά παραδείγματα και γίνεται εκτενής αναφορά σε έννοιες, όπως στην ακηδία, τη χαρισματική απόγνωση, την αρχοντική αγάπη, το ίδιον θέλημα, τον καθαρό νου, την αισχύνη, το τέλος των καιρών, το συναίσθημα, τους λογισμούς, την ενορία και την οικογένεια, τον πόνο και την ασθένεια, τη χαρά, τη συγχώρηση, την κατάθλιψη, την εξουσία, τη σαλότητα και τα πάθη.

Όπως σε όλες τις εκδόσεις της Ι. Μονής, το βιβλίο ολοκληρώνεται με πίνακα αγιογραφικών χωρίων.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα έργο το οποίο περιλαμβάνει βασικές αρχές της πνευματικής ζωής με έναν εξαιρετικά απλό και εύληπτο τρόπο: με γλώσσα προσιτή για το μέσο αναγνώστη, δίνονται οι λεπτές αποχρώσεις του πνευματικού αγώνα του σημερινού πιστού και, συνεπώς, καθίσταται ένα ιδιαίτερα χρήσιμο ανάγνωσμα για όποιον ενδιαφέρεται να εμπλουτίσει τον αγώνα του προς τον τελικό ανθρώπινο προορισμό.