Mary Midgley: Η θεωρία της εξέλιξης ως θρησκεία

Η συγγραφέας Mary Midgley και το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου.

Η συγγραφέας, η οποία δίδαξε παλαιότερα φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ, ασχολείται στο παρόν βιβλίο με το ζήτημα της σχέσεως της θρησκείας με την επιστήμη.

Πιο συγκεκριμένα, γράφει ότι «η στρέβλωση που υφίσταται η επιστήμη όταν καταλαμβάνει τη θέση της θρησκείας είναι κεντρικό στοιχείο του θέματος μου. Και δεν είναι τυχαίο ότι οι προσπάθειες κατάργησης της θρησκείας δημιούργησαν ένα κενό που απορρόφησε μέσα του ως ένα βαθμό την επιστήμη» (σ. 259). Προσθέτει δε η Midgley ότι «οι άνθρωποι που έχουν σήμερα μια ιδιαίτερη ισχυρή πίστη στην επιστήμη δεν εκφέρουν ένα αμιγώς επιστημονικό λόγο» (σ. 55). Είναι λοιπόν ευνόητο ότι η συγγραφέας δεν απορρίπτει την αξία της επιστήμης, αλλά την ιεροποίησή της.

Παρά το γεγονός ότι η επιστήμη αντιμάχεται κατά κανόνα την θρησκεία, προσπαθώντας να αποδείξει το αβάσιμο των θέσεών της, και παρά τον σκεπτικισμό η την αδιαφορία πολλών ανθρώπων προς την θρησκεία, δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς ότι «σχεδόν όλοι πιστεύουν σε κάτι» (σ. 44). Αναλυτικότερα, επισημαίνει η Midgley ότι «αναμφίβολα κάθε βαθύ και απρόσωπο ενδιαφέρον μπορεί να ονομαστεί θρησκευτικό με μια ευρύτερη έννοια- με αυτήν την έννοια και ο μαρξισμός είναι θρησκεία… Οποιοσδήποτε επιθυμεί πάνω απ’ όλα να αποφύγει τη θρησκευτική διάσταση θα πρέπει να σκεφτεί ότι ο έντονος ατομικισμός που έχει επικεντρώσει την προσοχή μας αποκλειστικά στο μοντέλο του κοινωνικού συμβολαίου είναι και ο ίδιος πλήρως μυστικιστικός. Δοξάζει την ανθρώπινη ψυχή ως ένα αντικείμενο που έχει άπειρη και υπερβατική αξία, την εξυμνεί ως τον μόνο πραγματικό δημιουργό και την έχει επενδύσει με πολλά στοιχεία της πανοπλίας του Θεού» (σ. 308).

Η συγγραφέας αναμετράται σε διάφορα σημεία του βιβλίου της με την «θεωρία της εξελίξεως», η οποία είναι «ο μύθος της εποχής μας για τη δημιουργία», διευκρινίζοντας ότι «χαρακτηρίζοντάς τη ως μύθο δεν εννοούμε ότι είναι μια πλαστή ιστορία. Εννοούμε ότι έχει μεγάλη συμβολική δύναμη, η οποία είναι ανεξάρτητη από την αληθειά της» (σ. 71). Επίσης, η Midgley προσεγγιζει κριτικά τις απόψεις του Ντώκινς (σ. 101, σσ. 252-256), του Μονό (σσ. 155-162) και του Ράσσελ (σσ. 200-202).

Από την πραγμάτευση των ζητημάτων φαίνεται ότι ακόμα κι αν δεν πιστεύει κανείς στην θρησκεία (λ.χ. στον χριστιανισμό) δεν μπορεί ούτε να απορρίψει την ηθική προτείνοντας ένα ανεδαφικό ατομικισμό ούτε τον πνευματικό χαρακτήρα που η ίδια η επιστήμη θέλει να έχει ούτε φυσικά μπορεί να αντικαταστήσει την θρησκεία με την επιστήμη. Είναι σαφές ότι η αποϊεροποίηση του κόσμου μας που επιχειρείται μέχρι σήμερα και μάλιστα εν ονόματι της επιστήμης, εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή.

Σε μία συνολική αποτίμηση, νομίζω ότι οι απόψεις τής Midgley θα προκαλέσουν το ενδιαφέρον ενός ευρύτερου κοινού με προβληματισμούς και ανησυχίες, ενός κοινού που πιστεύει ή δεν πιστεύει σε κάποια συγκεκριμένη θρησκεία. Η συγγραφέας υπερασπίζεται την θρησκεία και αντιμάχεται την μετατροπή της επιστήμης σε θρησκεία.