Αλμπέρ Καμύ: Ο καλλιτέχνης και η εποχή του

Δύο «Ομιλίες» του μεγάλου Γάλλου λογοτέχνη, σχετικά με το ρόλο των καλλιτεχνών και την λειτουργία της τέχνης στην κοινωνία.

• Αλμπέρ Καμύ: Ο καλλιτέχνης και η εποχή του. Ομιλίες στη Σουηδία
• Εισαγωγή-Σημειώσεις-Μετάφραση επίμετρου-Γλωσ. επιμέλεια: Αντιγόνη Βλαβιανού 
• Μετάφραση: Παράσχος Λιαδής, Κώστας Παπαλιάς, Λιάνα Σαλούφα, Μαρία Σιχάντε, Τάνια Στρατάκου
• ISBN: 978-960-03-5383-9
• Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2011, σελ. 90

Με αφορμή την συμπλήρωση 100 ετών από την γέννηση του Γάλλου λογοτέχνη Αλμπέρ Καμύ (1913-1960) θα αναφερθώ στο παρόν σημείωμα στις λιγότερο γνωστές «Ομιλίες» που ο ίδιος εξεφώνησε στην Σουηδία, όταν εκλήθη να παραλάβει το βραβείο Νόμπελ, και όχι στα περισσότερο γνωστά λογοτεχνικά έργα η δοκίμιά του.

Οι δύο «Ομιλίες» που παρουσιάζονται στον παρόντα τόμο, ενδιαφέρουν κυρίως από την άποψη της αισθητικής, καθ’ όσον πραγματεύονται την θέση του καλλιτέχνη και την λειτουργία της τέχνης στην κοινωνία της εποχής του.

Ο καλλιτέχνης, για τον Καμύ, έχει την υποχρέωση «να ταχθεί στην υπηρεσία της ελευθερίας και της αλήθειας» (σ. 27), ιδιαιτέρως μέσα σ’ ένα κόσμο «που απειλείται με διάσπαση, όπου οι μεγάλοι Ιεροεξεταστές μας κινδυνεύουν να εδραιώσουν για πάντα τα βασίλεια του θάνατου» (σ. 29).

Εν συνεχεία ο Καμύ ισχυρίζεται ότι «δημιουργώ, στις μέρες μας, σημαίνει δημιουργώ επικινδύνως» (σ. 37). Αυτή η άποψη εξηγείται από το γεγονός ότι, όταν ο Καμύ εξεφώνησε τις δύο «Ομιλίες», είχε ήδη διαπιστώσει τις «επιτυχείς» προσπάθειες αστυνόμευσης και καθοδήγησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας στα τυραννικά καθεστώτα του Χίτλερ και του Στάλιν.

Απορρίπτει δε ο Καμύ την παλαιότερη θεωρία «η τέχνη για την τέχνη» που κυριάρχησε από τον 19^ο αι., ενώ παράλληλα αντιμάχεται την «σύγχρονη επιτήδευση η αφαίρεση στην τεχνη» (σ. 45).

Ο καλλιτέχνης, κατά τον Καμύ, μπορεί να είναι «στρατευμένος», αλλά θα πρέπει να αρνηθεί να συνταχθεί με τον «τακτικό στρατό» (σ. 59). Δεν υπηρετεί, δηλαδή, μία συγκεκριμένη παράταξη, αλλά μόνον «τον πόνο και την ελευθερία των ανθρώπων» (σ. 59). Από της απόψεως αυτής, ο Καμύ θα απορρίψει την θεωρία του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» (σσ. 50-53), η οποία είχε κατ’ ουσίαν ως σκοπό τον περιορισμό της ελευθερίας στην τέχνη και στην λογοτεχνία (Εδώ θυμίζω ότι η εν λόγω θεωρία είχε προταθεί και καθιερωθεί επί Στάλιν κατά το 1932).

Επειδή τα σύγχρονα τυραννικά καθεστώτα πολεμούν την ελεύθερη δημιουργικότητα, ο Καμύ αποτιμά ότι «είναι φυσικό η τέχνη να αποτελεί δηλωμένο εχθρό για κάθε μορφή καταπίεσης. Είναι απολύτως φυσικό οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι να είναι τα πρώτα θύματα κάθε σύγχρονης τυραννίας, είτε προέρχεται από τη δεξιά είτε από την αριστερά» (σ. 61). Για την ιστορία, θα σημειωθεί ότι ο Καμύ είχε απομακρυνθεί από το κομμουνιστικό κόμμα της Γαλλίας κατά το 1935 και προ του να δει τις μαζικές εκκαθαρίσεις (μεταξύ άλλων και λογοτεχνών και καλλιτεχνών) του Στάλιν το 1937.

Νομίζω ότι ο Καμύ στις δύο «Ομιλίες» του υπήρξε ειλικρινής στις προσεγγίσεις του και με μία διάθεση αντικειμενικής παρουσιάσεως του ρόλου του καλλιτέχνη και της Τέχνης. Υπερασπίζεται τόσο την ελευθερία στην διαδικασία της Τέχνης όσο και την Τέχνη ως έκφραση της αλήθειας.