Μακεδονία Χαρτογραφία και Ιστορία 15ος-18ος αιώνας

Στα τέλη Μαΐου, έγιναν στο Μέγαρο Εϋνάρδου, τα εγκαίνια της πέμπτης έκθεσης παλαιών χαρτών της σειράς Χαρτογραφία και Ιστορία. Η έκθεση αυτή που φέρει τον τίτλο: “ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ 15Ος – 18Ος ΑΙΩΝΑΣ”, θα διαρκέσει μέχρι τις 12 Ιανουαρίου 2014.

Η αφίσα της έκθεσης

Με την έκθεση παλαιών χαρτών της Μακεδονίας, το Μ.Ι.Ε.Τ.

επιδιώκει όπως και στις προηγούμενες εκθέσεις του, της Κρήτης, της Πελοποννήσου, του Ιονίου πελάγους και του Αιγαίου– να αναδείξει τους χάρτες της εποχής εκείνης ως σημαντικά τεκμήρια για την ιστορία της περιοχής, που συμπληρώνουν τις άλλες ιστορικές πηγές που διαθέτουμε, αλλά ακόμα και ως τεκμήρια των συνειδήσεων της κοινωνίας στην οποία ανήκαν οι χαρτογράφοι που τους εκπόνησαν.

Κλαύδιος Πτολεμαίος, του Ζεμπάστιαν Μύνστερ, Δέκατος πίνακας της Ευρώπης, Βασιλεία 1552, Συλλογή ΜΙΕΤ

Ωστόσο, το σκεπτικό της νέας έκθεσης διαφέρει σε κάποια σημεία από τις προηγούμενες, λόγω των ιστορικών, πολιτικών και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων της Μακεδονίας σε σχέση κυρίως με τη νότια και νησιωτική Ελλάδα (Πελοπόννησος, Κρήτη, Ιόνιo, Αιγαίο), όπου η Βενετοκρατία αλλά και η γενικότερη παρουσία Δυτικών εμπόρων, ναυτικών και περιηγητών άφησαν ανεξίτηλα σημάδια, που καταγράφονται και στους χάρτες. Έτσι, παρά την εκτεταμένη ακτογραμμή της, η θάλασσα και οι θαλάσσιοι δρόμοι στην περιοχή δεν προσήλκυσαν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των χαρτογράφων, τουλάχιστον κατά τους πρώτους αιώνες. Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι το ενδιαφέρον του Δύσης για την ελληνική αρχαιότητα, που μας έδωσε την πλούσια παραγωγή ιστορικών ή αρχαιογνωστικών χαρτών του ελληνικού χώρου, άργησε να εκδηλωθεί για τη Μακεδονία. Τέλος, άλλη μια ιδιομορφία της Μακεδονίας είναι τα ασαφή και μεταβαλλόμενα όριά της ανά τους αιώνες, στοιχείο που αποτυπώνεται καθαρά στα εκθέματα της έκθεσης.

Η χαρτογραφία μετρά πολλούς αιώνες ζωής. Οι παλαιότεροι χάρτες, χαραγμένοι σε σπηλιές ή σε όστρακα χρονολογούνται περίπου 30.000 χρόνια πριν. Γύρω στα 7.500 π. Χ. χρονολογείται χάρτης που βρέθηκε στην περιοχή Τσατάλ Χογιούκ της Τουρκίας. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό εύρημα της προϊστορικής περιόδου. Δείγματα χαρτών έχουμε από τη Βαβυλώνα και την Αίγυπτο. Σημαντική ανακάλυψη θεωρήθηκε ο Πάπυρος του Τορίνο, που χρονολογείται στα 1300 π.Χ.

Σε ό,τι αφορά στην Αρχαιότητα ο Αναξίμανδρος και ο Αρισταγόρας ο Μιλήσιος, θεωρείται ότι δημιούργησαν χάρτες του τότε κόσμου. Ο Φλαμανδός Γεράρδος Μερκάτωρ, θεωρείται ως ο ιδρυτής της σύγχρονης χαρτογραφίας.

Μπενεντέττο Μπορντόνε, Άγιον Όρος, Βενετία 1528, Συλλογή Βασίλη Καφταντζή

Η έκθεση, τη γενική επιμέλεια της οποίας έχει ο Βίκτωρ Θ. Μελάς και την επιστημονική επιμέλεια η Λεονόρα Ναβάρι, οργανώνεται σε στενή συνεργασία με την Αγιορειτική Χαρτοθήκη, τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, το Sylvia Ioannou Foundation και ιδιώτες συλλέκτες που συμμετέχουν στην έκθεση με ιδιαίτερα αξιόλογα και σπάνια εκθέματα.

Τον κατάλογο της έκθεσης, όπου παρουσιάζονται και σχολιάζονται όλα τα εκθέματα, συμπληρώνουν τα εισαγωγικά κείμενα για την ιστορία και τη χαρτογραφία της Μακεδονίας, τα οποία υπογράφουν ο Α. Γαρύφαλλος, ο Β. Κ. Γούναρης, Σ. Δεμερτζής, η Ελισάβετ Α. Ζαχαριάδου, ο Φ. Π. Κοτζαγεώργης και ο Β. Θ. Μελάς.

Το Αρχείο Χαρτογραφίας του Ελληνικού Χώρου του Μ.Ι.Ε.Τ. ιδρύθηκε το 2002 με τη δωρεά της αξιόλογης συλλογής παλαιών χαρτών του ζεύγους Βίκτωρος και Νιόβης Μελά. Από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, το Αρχείο έχει οργανώσει 9 εκθέσεις με παλαιούς χάρτες.

Κατερίνα Χουζούρη