Πολιτισμός / Διαχείριση μελέτη και συντήρηση πολιτισμικής κληρονομιάς / Ευφημία Ταυρίδου

Συντήρηση της εικόνας του Αγίου Στυλιανού (γ΄μέρος)

25 Σεπτεμβρίου 2013

1.3.2. Συντήρηση εικόνας

Ξύλινος Φορέας: Πριν οποιαδήποτε επέμβαση συντήρησης στην εικόνα πραγματοποιήθηκε απεντόμωση, καθώς όπως αναφέρθηκε παραπάνω είχε προσβληθεί από ξυλοφάγα έντομα. Στη συνέχεια, στο πίσω μέρος της πραγματοποιήθηκε μηχανικός καθαρισμός με πινέλο.

Υπόστρωμα-Ζωγραφικά Στρώματα-Βερνίκι: Μετά την αποστόμωση ακολούθησε η δοκιμή αντοχής στην υγρασία. Στη συνέχεια, ακολούθησε η στερέωση των υφασμάτων και των προετοιμασιών της εικόνας.

Δοκιμή αντοχής στην υγρασία:

Με σύριγγα ινσουλίνης τοποθετήθηκε μία σταγόνα απιονισμένου νερού στο πάνω στρώμα (2ο στρώμα) προετοιμασίας. Μετά από λίγα δευτερόλεπτα, κάτω από το οπτικό μικροσκόπιο, παρατηρήθηκαν τα εξής:

1η στρώση: Ενεργοποιείται και είναι πιο ευαίσθητη επειδή κονιορτοποιείται εύκολα.

2η στρώση: Είναι πιο ανθεκτική λόγω της στιλπνότητάς της και των επικαθίσεων που έχει.

Στερέωση:

1^ο ύφασμα: Στερέωση με διάλυμα μεθυλοκυτταρίνης 10% σε απιονισμένο νερό.

1^ο στρώμα προετοιμασίας: Στερέωση με διάλυμα μεθυλοκυτταρίνης 3% σε απιονισμένο νερό.

2^ο ύφασμα: Στερέωση με διάλυμα μεθυλοκυτταρίνης 10% σε απιονισμένο νερό.

2^ο στρώμα προετοιμασίας: Στερέωση με διάλυμα μεθυλοκυτταρίνης 3% σε απιονισμένο νερό.

Λεπτομέρεια κατά τη στερέωση του υφάσματος και της προετοιμασίας της εικόνας. Διακρίνονται το πολυεστερικό φύλλο (melinex) και τα βαρίδια, αντικείμενα απαραίτητα για την στερέωση της εικόνας.

Η εικόνα του αγίου Στυλιανού κατά τη διαδικασία στερέωσης του υποστρώματος της. Διακρίνονται τα βαρίδια και το melinex.

Χρωματικό Στρώμα: Στο μπλε φόντο πάνω αριστερά της εικόνας πραγματοποιήθηκε αρχικά στερέωση με το ακρυλικό γαλάκτωμα Primal SF 016 σε διάλυμα 10% σε απιονισμένο νερό, ενώ τα εύθρυπτα σημεία του στερεώθηκαν με μικροκρυσταλλικό κερί (Klebewachs 443-95 της lascaux) με τη μέθοδο της θερμαινόμενης σπάτουλας (RT2 της In Situ). Στη συνέχεια, αφού πραγματοποιήθηκε ο καθαρισμός του βερνικιού της εικόνας ακολούθησε η αισθητική αποκατάστασή της. Για την αισθητική αποκατάσταση χρησιμοποιήθηκαν κονιορτοχρώματα με συνδετικό μέσο χολή βοδιού. Τέλος, για να πολυμεριστούν και να στεγνώσουν πιο γρήγορα τα χρώματα που τοποθετήθηκαν στην εικόνα για την αισθητική αποκατάσταση, χρησιμοποιήθηκε ακρυλικό spray Fixativ της εταιρίας Lascaux, ώστε στη συνέχεια να τοποθετηθεί το καινούργιο βερνίκι.

Λεπτομέρεια της εικόνας κατά τη διαδικασία στερέωσης του ζωγραφικού στρώματος (μπλε φόντο). Φαίνονται τα βαρίδια, τα οποία με το βάρος τους βοηθούν στη στερέωση της εικόνας.

Η εικόνα κατά τη διαδικασία της στερέωσης. Φαίνονται το melinex και τα βαρίδια.

Η εικόνα του αγίου Στυλιανού μετά την αισθητική αποκατάσταση.

Βερνίκι: Τα αποτελέσματα της ταυτοποίησης έδειξαν ότι το βερνίκι της εικόνας είναι πιθανότατα δάμμαρη. Έτσι, σύμφωνα με το τρίγωνο Teas καταλληλότερος διαλύτης για τον καθαρισμό της εικόνας είναι η ακετόνη [9]. Μετά την ολοκλήρωση του καθαρισμού του βερνικιού με ακετόνη, ακολούθησε η αισθητική αποκατάσταση της εικόνας και στη συνέχεια η τοποθέτηση του νέου βερνικιού. Το νέο βερνίκι τοποθετήθηκε με την τεχνική του πινέλου σε δύο στρώσεις. Αρχικά οριζόντια και στη συνέχεια κάθετα, ώστε το τελευταίο στρώμα να είναι παράλληλο με το βλέμμα του θεατή για καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα. Το βερνίκι που χρησιμοποιήθηκε ήταν ακρυλικό, 50% glossy και 50% matt.

Το τρίγωνο Teas. Το κλασματικό διάγραμμα διαλυτότητας (Teas) αριστερά δείχνει τις περιοχές των υλικών που συναντώνται σε τεχνουργήματα, ενώ το δεξί διάγραμμα διαλυτότητας δείχνει ορισμένους οργανικούς διαλύτες. Είναι εμφανές ότι η περιοχή που βρίσκεται η ρητίνη δάμμαρης, αντιστοιχεί στην περιοχή με διαλύτη τις αλκοόλες και τις κετόνες. Στην αριστερή φωτογραφία, το κόκκινο βέλος δείχνει την ακριβή περιοχή της δάμμαρης, ενώ στην δεξιά δείχνει, ποιός διαλύτης αντιστοιχεί στο ίδιο σημείο του τριγώνου.

Η εικόνα του αγίου Στυλιανού κατά τη διαδικασία καθαρισμού του βερνικιού της. Αριστερά η φωτογραφία στην ορατή περιοχή (Vis) και δεξιά η φωτογραφία με υπεριώδη ακτινοβολία (UV). Στο UV όπως αναφέρθηκε τα οργανικά υλικά φθορίζουν. Έτσι φαίνεται ότι στο δεξί μέρος της εικόνας υπάρχει βερνίκι καθώς φθορίζει.

Η εικόνα του αγίου Στυλιανού μετά την ολοκλήρωση του καθαρισμού του βερνικιού. Αριστερά η φωτογραφία στο ορατό φως και δεξιά στο υπεριώδες. Από την υπεριώδη φωτογραφία είναι εμφανές ότι ο καθαρισμός του βερνικιού πραγματοποιήθηκε επιτυχώς, καθώς δεν υπάρχουν υπολείμματα βερνικιού, δηλαδή περιοχές που να φθορίζουν.

Η εικόνα του αγίου Στυλιανού μετά την τοποθέτηση του νέου βερνικιού.

Η εικόνα του αγίου Στυλιανού πριν και μετά την συντήρηση της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Cesare Brandi, Θεωρία της Συντήρησης, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα Α.Ε, 3η έκδοση, Αθήνα 2009, σ. 25, 119-121, ISBN: 978-960-393-411-0.
Ιωάννης Αναστάσιος Στράτης- Ελευθέριος Νεόφυτος Χαράλαμπος, 2012, Διαγνωστικές τεχνικές στην επιστήμη της συντήρησης έργων τέχνης, Τεύχος 10/441, σ. 10.
Διονύσιος εκ Φουρνά, Η τεχνική της βυζαντινής αγιογραφίας, εκδόσεις Ασκητήριο Παναγουλάκη, Καλαμάτα 1981, σ. 198.
Φώτης Κόντογλου, Έκφραση της Ορθοδόξου εικονογραφίας, εκδοτικός οίκος Αστήρ, έκδοση Β’, Τόμος Α’, Αθήνα 1979, σ. 332.
Wikipedia, Φωτογραφία, (1/1/2013) στο <http://el.wikipedia.org/wiki/Φωτογραφία>.
Δήμητρα Λαζίδου, Δήμητρα Δροσάκη, Εγχειρίδιο Συντήρησης Εικόνων, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 224, 259, ISBN: 978- 960- 88423- 5- 9.
Όλγα Κατσιμπίρη, σημειώσεις μαθήματος (Μέθοδοι Αποτύπωσης και Τεκμηρίωσης Κειμηλίων), ΑΕΑΘ 2011.
Gregory Dale Smith & Ronald Johnson, 2008, Strip ‘Teas’ – Solubility Data for the Removal (and Application) of Low Molecular Weight Synthetic Resins Used as Inpainting Media and Picture Varnishes, WAAC Newsletter, 30 (1), p 17- 19.