Οι μαρτυρίες για τα λείψανα του Βαπτιστή Ιωάννη
1 Φεβρουαρίου 2014Στο πλαίσιο των δημοσιεύσεων της μελέτης του Δρος Β. Ταμιωλάκη (προηγούμενο άρθρο: https://www.pemptousia.gr /?p=60631), για τις περιπέτειες των λειψάνων του Τιμίου Προδρόμου και των σχετικών με αυτά θαυμάτων, προχωρούμε σήμερα με ένα απόσπασμα που αφορά σε περαιτέρω μαρτυρίες για τους θησαυρούς αυτούς της Χριστιανοσύνης.
Τέλος, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ο τάφος του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου ήταν κοντά στους τάφους των γονέων του, της Ελισάβετ και του Ζαχαρία[13]. Είναι, λοιπόν, πιθανόν να υπήρχε εκεί κάποιος οικογενειακός τάφος. Λογικό, επίσης, ήταν οι μαθητές του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου να επιλέξουν στη Σεβάστεια ένα χώρο, όπου και άλλοι Προφήτες είχαν ταφεί, και, συγκεκριμένα, οι Προφήτες Ελισσαίος και Οβδιού. Σύμφωνη με την παράδοση για ταφή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στη Σεβάστεια είναι, τέλος, και η αναφορά πως ο Ευαγγελιστής Λουκάς πήρε την χείρα του Βαπτιστού από τη Σεβάστεια και τη μετέφερε στην πατρίδα του, την Αντιόχεια[14].
Για περίπου 300 χρόνια δεν έχουμε καμία ιστορική αναφορά για τα λείψανα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Τον τέταρτο αιώνα αναφέρεται σε διάφορα κείμενα πως λείψανα του Βαπτιστού φυλάσσονταν μαζί με λείψανα των Προφητών Ελισσαίου και Οβδιού σε μοναστήρι στη Σεβάστεια της Παλαιστίνης. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιουλιανού του παραβάτου, το 361-362 μ.Χ., ειδωλολάτρες έβγαλαν τα οστά των οσίων ανδρών απ’ τις λειψανοθήκες, τα τεμάχισαν, τα ανακάτεψαν με οστά ζώων και άλλα τα έκαψαν, ενώ άλλα τα πέταξαν[15]. Μοναχοί απ’ την Ιερουσαλήμ, που βρέθηκαν εκεί, περισυνέλεξαν όσα περισσότερα οστά μπορούσαν και τα πήγαν στον ιδρυτή της Μονής τους Φίλιππο. Γράφει ο Ρουφίνος στην εκκλησιαστική του ιστορία:
«Τις ημέρες του Ιουλιανού, η θηριωδία των εθνικών ξέσπασε με κάθε δυνατή βία, καθώς οι χαλινοί τους είχαν χαλαρώσει. Εξ αιτίας αυτού, συνέβη κοντά στη Σεβάστεια, πόλη της Παλαιστίνης, να επιδράμουν στον τάφο του Ιωάννου του Βαπτιστού με επιθετική διάθεση και βέβηλες χείρες. Σκόρπισαν τα οστά του, και μετά, αφού τα συγκέντρωσαν ξανά, τα έκαψαν με φωτιά και σκόρπισαν τις ιερές στάχτες στους αγρούς και την ύπαιθρο, αφού πρώτα τις είχαν ανακατέψει με χώμα. Αλλά η πρόνοια του Θεού κανόνισε ώστε μερικοί μοναχοί από το μοναστήρι του Φιλίππου, του άνδρα του Θεού, να πάνε από την Ιερουσαλήμ να προσευχηθούν εκεί, ακριβώς εκείνη τη στιγμή.
Όταν είδαν πως τέτοιο έγκλημα είχε διαπραχθεί από ανθρώπινα χέρια – ωστόσο με κτηνώδες πνεύμα – προτιμώντας τον θάνατο από την ατίμωση τέτοιου ανοσιουργήματος, με ζήλο συνεπλάκησαν με εκείνους που μάζευαν τα οστά για να τα κάψουν. Αφού τα συγκέντρωσαν με μεγάλη ευλάβεια, όσο ήταν δυνατόν να γίνει αυτό, άφησαν κρυφά τους κατάπληκτους και παράφρονες παγανιστές, και μετέφεραν τα ευλογημένα λείψανα στον άγιο πατέρα τους Φίλιππο»[16]. Μέρος των ιερών λειψάνων εστάλη στον Άγιο Αθανάσιο, Πατριάρχη Αλεξανδρείας. Ο Μέγας Αθανάσιος τα τοποθέτησε, παρουσία μαρτύρων, σε λειψανοθήκη, την οποία τοποθέτησε σε κρύπτη, στο κοίλωμα ενός τοίχου, το οποίο στη συνέχεια σφράγισε, κρατώντας μυστική την έλευσή τους, λόγω της ταραχής των καιρών.
Τον τόπο φύλαξής τους γνώριζαν κάποιοι ιερείς και ο μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος, που τότε ήταν αναγνώστης. Το 395 ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας, πλέον, Θεόφιλος, μετέτρεψε το Σαραπείο σε χριστιανικό ναό. Οικοδόμησε ειδικό κουβούκλιο στο κέντρο του Ναού και εκεί τοποθέτησε τα λείψανα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου[17].
[Συνεχίζεται]
[13] Βλ. Carla Benelli, Associazione Pro Terra Sancta, The Tomb of Nabi/St. John the Baptist in Sabastiya: Documentation and Historical Analysis, ο.π., σελ. 5.
[14] Το γεγονός μνημονεύεται στο Συναξάριον της 7ης Ιανουαρίου. Στις 7 Ιανουαρίου εορτάζεται η Σύναξις του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, που υπούργησε το μυστήριο της Βάπτισης του Κυρίου. Ταυτόχρονα, εορτάζεται και η μετακομιδή της δεξιάς χειρός του Βαπτιστού, κατά τους χρόνους του Ρωμανού και του Κωνσταντίνου, των Πορφυρογεννήτων, απ’ την Αντιόχεια, όπου το είχε μεταφέρει ο Ευαγγελιστής Λουκάς, στην Κωνσταντινούπολη (περί το 956-957). Βλ. Γεωργίου Κεδρηνού, Σύνοψις Ιστοριών, 640, P.G. 122, 69. Λόγο σ’ αυτή την μετακομιδή έχει συγγράψει και ο Θεόδωρος ο Δαφνοπάτης και Ασηκρήτης. Ο λόγος σώζεται στον 6ο κώδικα της Ι. Μ. Παντοκράτορος Αγίου Όρους, Κώδ. 6, Λόγος ΚΔ΄, φυλ. 100-106. Βλ. και Νικοδήμου του Αγιορείτου, Συναξαριστής των Δώδεκα Μηνών του Ενιαυτού, Συναξάριον 7ης Ιανουαρίου, Εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη, Επανέκδοσις Ε΄, τομ. Γ΄, σελ. 40-42, και Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, τομ. Α΄, Έκδοσις Ε΄, Αθήναι 1973, Συναξάριον 7ης Ιανουαρίου, σελ. 179-182, «Τῇ Ζ΄ τοῦ αὐτοῦ μηνὸς ἡ Σύναξις τοῦ Τιμίου Προφῆτου Προδρόμου και Βαπτιστοῦ Ἰωάννου. Συνέδραμε δὲ καὶ ἡ τῆς παντίμου τούτου χειρὸς πρὸς τὴν Κωνσταντινούπολιν συνέλευσις».
[15] Βλ. Θεοδωρήτου Κύρου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Γ΄, Γ΄, P.G. 82, 1092, « Ἐν Σεβάστῃ δέ, ἥ καὶ αὕτη εἰς τὸ προειρημένον ἔθνος τελεῖ, Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ τὴν θήκην ἀνέωξαν, πυρὶ τὲ παρέδοσαν τὰ ὀστά, καὶ τὴν κόνιν ἐσκέδασαν », και Φιλοστοργίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Ζ΄, Δ΄, P.G. 65, 541, « Ὅτι τῶν Ἑλληνιστῶν τὰ ἀτοπώτατα κατὰ τῶν Χριστιανῶν πανταχοῦ παλαμωμένων, καὶ τοῦτο τοῖς ἀσεβέσι κατὰ Παλαιστίνην δεδραματούργηται. Τὰ τοῦ προφήτου Ἐλισσαίου ὀστᾶ καὶ τοῦ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου (ἐκεῖ γὰρ ἄμφω ἐτέθαπτο ) τῶν θηκῶν ἐξελόμενοι, καὶ ζώων ὀστοῖς ἀλόγων συγκαταμίξαντες, ὀμοῦ πρὸς κόνιν κατεύκαυσαν, καὶ εἰς τὸν ἀέρα διεσπείραντο». Η βεβήλωση των οστών του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού αναφέρεται και από μεταγενέστερους ιστοριογράφους. Βλ., π.χ., Χρονικόν Πασχάλιον, P.G. 92, 740, Γεωργίου Κεδρηνού, Σύνοψις Ιστοριών, 305, P.G. 121, 581 και Νικηφόρου Καλλίστου Ξανθοπούλου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Ι΄, ΙΓ΄, P.G. 146, 476. Κατά τον George Kazan, η ιστορική αναφορά για την βεβήλωση των οστών και των δύο Προφητών ταυτόχρονα από τους ειδωλολάτρες, «μπορεί να επιτρέψει το ενδεχόμενο κάποιου αναδιπλασιασμού των τμημάτων των λειψάνων» (Βλ. George Kazan, The Head of St. John the Baptist – the Early Evidence, London 2012, στο www.sjc.ox.ac.uk/3758/St-John-The-Baptist-Conference.html). Ο καθηγητής απ’ την Οξφόρδη Dr George Kazan διεξήγαγε δική του έρευνα για την ιστορία των λειψάνων του τιμίου Προδρόμου, την οποία παρουσίασε σε εισήγηση στο ειδικό συνέδριο που έγινε προς τιμήν του Βαπτιστού Ιωάννου στην Οξφόρδη, με αφορμή την εορτή του Προδρόμου και την εύρεση των τιμίων οστών στη Σωζόπολη. Σ’ αυτή την εισήγηση αναφέρει πολλά στοιχεία για την ιστορία των λειψάνων του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου με βάση αρχαίες ιστορικές μαρτυρίες. Στο έργο του χρησιμοποιεί και το κλασικό έργο του Charles Du Fresne, Sieur Du Cange, Traite Historique du Chef De S. Jean Baptiste.
[16] Βλ. Ρουφίνου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Β΄, ΚΗ΄, P.L. 21, 536-537. Ο Ρουφίνος μετέφρασε στα λατινικά τα δέκα βιβλία της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Ευσεβίου Καισαρείας, συνενώνοντας το ένατο και το δέκατο σε ένα βιβλίο, ώστε τα 10 βιβλία της ιστορίας του Ευσεβίου να περιέχονται στα εννέα πρώτα βιβλία της δικής του ιστορίας. Προσέθεσε τη δική του συνέχεια της ιστορίας του Ευσεβίου σε δύο βιβλία, το δέκατο και το ενδέκατο, που καλύπτουν τη χρονική περίοδο από το 325 ως το 395. Βλ. τα δύο βιβλία στα λατινικά στο P.L. 21, 461-540. Πρόσφατα, τα δύο αυτά βιβλία εξεδόθησαν και σε αγγλική μετάφραση του Philip R. Amidon. Βλ. Philip R. Amidon ( Transl. ), The Church History of Rufinus of Aquileia, Books 10 and 11, Oxford University Press, New York 1997.
[17] Βλ. Ρουφίνου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Β΄, ΚΓ΄-ΚΗ΄, P.L. 21,529-537, και Ιωάννου Νικίου, Χρονικόν, 128, 42, London 1916, σελ. 74-75. Πρβλ. και Θεοφάνους, Χρονικόν, P.G. 108, 212.
