Οι επιδρομές των Καταλανών στο Άγιον Όρος ξεπέρασαν κάθε άλλο προηγούμενο!

Το άρθρο της σερβίδας βυζαντινολόγου, Μίργιανα Ζιβογίνοβιτς (Mirjana Živojinović) δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Αθωνικά Τετράδια, με τίτλο «Οι Καταλάνοι στο Άγιον Όρος σύμφωνα με τον βίο του αρχιεπισκόπου Δανιήλ του Β'» . Η αναδημοσίευση γίνεται χωρίς τις περισσότερες παραπομπές. Μετάφραση από τα σερβικά: Vukosava Stevovi.

Το Άγιον Όρος, από την άφιξη των πρώτων αναχωρητών, ιδιαίτερα από την εποχή της ίδρυσης των μεγάλων μονών τις τελευταίες δεκαετίες του 10^ου αιώνα, ήταν συνεχώς εκτεθειμένο σε ληστρικές επιδρομές διαφόρων πειρατών και ληστών, στις οποίες από τα τέλη του 13^ου αιώνα πρωτοστατούσαν οι Τούρκοι, απειλώντας τις μονές των ανατολικών ακτών του Όρους. Όμως, σε σύγκριση με όλους αυτούς, οι επιθέσεις των Καταλανών, οι οποίοι εισέβαλαν από την χερσαία πλευρά του Αγίου Όρους, ως προς την σφοδρότητα και την διάρκειά τους, από το καλοκαίρι του 1307 έως την άνοιξη του 1309, ξεπέρασαν όλες τις μέχρι τότε επιδρομές. Οι πολυάριθμες βυζαντινές πηγές που αναφέρονται στην άφιξη των Καταλανών στο Βυζάντιο, στην αποστασία τους από την αυτοκρατορία και στους πολέμους που διεξήγαγαν στην Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία και Αττική, μας δίνουν ελάχιστες ειδήσεις για τα δεινά και τις φρικαλεότητες που υπέστησαν οι Αγιορείτες από τις επιθέσεις τους. Για τον λόγο αυτό Ο βίος του αρχιεπισκόπου Δανιήλ του Β΄, ο οποίος ήταν ηγούμενος της Mονής Χιλανδαρίου* καθ’ όλη την διάρκεια των επιθέσεων των Καταλανών, αποτελεί μοναδική πηγή για τα γεγονότα αυτά, ιδιαίτερα με την λεπτομερή περιγραφή των επιθέσεων των Καταλανών κατά του Χιλανδαρίου και των πολιορκιών της σερβικής μονής.

Ο συγγραφέας του Βίου συνδέει τις αφηγήσεις για τις επιθέσεις των Καταλανών με την αφήγηση για την τοποθέτηση του Δανιήλ ως ηγουμένου του Χιλανδαρίου και την άφιξή του στη Μονή. Έχει σημασία να αναφέρουμε ότι ο Δανιήλ εξελέγη ηγούμενος στη Σερβία σε σύναξη στην οποία παρίστατο ο κράλης Μιλούτιν (Milutin) και ο αρχιεπίσκοπος Ευστάθιος. Υποθέτουμε ότι ο κράλης Μιλούτιν και η σερβική σύναξη ήταν ενημερωμένοι για τον κίνδυνο που απειλούσε το Άγιον Όρος από τις επιθέσεις των Καταλανών και, θέλοντας να βοηθήσουν στην υπεράσπιση της μονής, μερίμνησαν να εκλεγεί ηγούμενος άτομο, οι ικανότητες του οποίου ήταν ήδη δοκιμασμένες και πολύ γνωστές. Πιστεύουμε ότι η ζωή και η δράση του Δανιήλ στην Σερβία συνέβαλαν στην εκλογή του ως ηγουμένου. Θεωρούμε ότι οι Καταλανοί, σύμφωνα με τον Βίο, άρχισαν τις επιθέσεις κατά του Αγίου Όρους «λίγο διάστημα» μετά την άφιξη του Δανιήλ στο Χιλανδάρι, γεγονός που θα μπορούσε να είχε συμβεί στο δεύτερο μισό του 1306, ή στις αρχές του 1307.

Προσειλκυσμένοι από τις αφηγήσεις για τον μεγάλο πλούτο των αγιορείτικων μονών, οι Καταλανοί έστρεψαν τις επιθέσεις τους ακριβώς ενάντια σ’ αυτές:

«Διότι οι άπιστοι αυτοί λαοί… αφού ήρθαν στο Άγιον Όρος,

πολλούς ιερούς ναούς πυρπόλησαν

και άρπαξαν όλα τους τα πλούτη

και πήραν αιχμαλώτους στην σκλαβιά,

και όσοι έμειναν λιμοκτονούν» (Βίος, 259).

 

Κατά την διάρκεια των επιθέσεων εναντίον των οχυρωμένων μονών οι Καταλανοί εφάρμοζαν την ίδια τεχνική όπως όταν κατακτούσαν τις οχυρωμένες θρακικές πόλεις: πρώτα προσπαθούσαν να τις κατακτήσουν με τα όπλα και στην συνέχεια, σε περίπτωση που δεν το κατάφερναν, προσπαθούσαν με όπλο την πείνα να αναγκάσουν τους κατοίκους τους να παραδοθούν.

Σε τέτοιες ιδιαίτερα δύσκολες συγκυρίες ο Δανιήλ ήταν ηγούμενος του Χιλανδαρίου, που σημαίνει όχι μόνο πνευματικός πατέρας της αδελφότητας, αλλά ταυτόχρονα και ηγέτης της άμυνας της Μονής. Το Χιλανδάρι και οι άλλες αγιορείτικες μονές, ακόμη στην αρχή της επίθεσης, άνοιξαν τις πύλες τους σε πολλούς κατοίκους των κοντινών περιοχών της Χαλκιδικής, οι οποίες, περισσότερο από τις μονές, ήταν εκτεθειμένες στις λεηλασίες και στην απειθάρχητη συμπεριφορά των ανδρών της Καταλανικής Εταιρείας. Δεδομένου ότι οι αγιορείτικες μονές προμηθεύονταν τα περισσότερα αναγκαία τρόφιμα από τα απομακρυσμένα μετόχια τους, είχαν μεγάλα αποθέματα.

Ο βιογράφος του Δανιήλ περιγράφει πολύ γλαφυρά την επίθεση των Καταλανών στο Χιλανδάρι, στο οποίο έφθασαν, όπως όλα δείχνουν, χωρίς να συναντήσουν κάποια σοβαρή αντίσταση. Και τότε:

«Πλήθος από αυτούς άρχισαν, άλλοι μεν να κόβουν την κεντρική πύλη

της ένδοξης μονής του Χιλανδαρίου και άλλοι από την πίσω πλευρά να γκρεμίζουν τα τείχη της οχύρωσης, θέλοντας να εισχωρήσουν.

Γιατί τα βέλη τα έριχναν βροχή τα χέρια των απίστων και οι

πολεμικές σάλπιγγες ηχούσαν, και οι ίδιοι έκραζαν με μια φωνή

επιτιθέμενοι. Γιατί ήταν φοβερή η θέα

της πολεμικής τους στρατιάς» (Βίος, 259).

 

Τα τείχη της Μονής άντεξαν στην επίθεση αυτή. Οι επιδρομείς δεν αποσύρθηκαν και συνέχισαν την πολιορκία. Στην διάρκεια της πολιορκίας:

«…τα περισσότερα τρόφιμα στην ένδοξη μονή, στο Χιλανδάρι,

καταναλώθηκαν, έτσι και ο ευλογημένος Δανιήλ και όσοι ήταν μαζί του δεν είχαν τι να γευματίσουν. Μόνο μέσα από το χώμα

ξεδιάλεγαν φλούδες φακής και αυτές έτρωγαν, και πολλοί

από αυτούς παρακαλούσαν τον Θεό να πεθάνουν, και οι υπόλοιποι

από αυτούς φεύγοντας έξω πέθαιναν» (Βίος, 260).

Για την μοίρα αυτών των τελευταίων, ο βιογράφος του Δανιήλ αναφέρεται σε ένα ακόμη σημείο:

«Πολλοί από τους μοναχούς που ήταν στην μονή αυτή,

μη μπορώντας να αντέξουν τόση λύπη, εγκατέλειψαν

τον κύρη τους, τον κυρ Δανιήλ μου, μόνο του και οι ίδιοι έφυγαν […]

Γιατί αυτούς τους έπιασαν οι άπιστοι, άλλους σκότωσαν

και άλλους οδήγησαν στην σκλαβιά» (Βίος, 258).

 

Για τον Δανιήλ, ο οποίος διοικούσε την ζωή στη Μονή, χωρίς καμία αμφιβολία άρχιζε μια πολύ δύσκολη στιγμή όταν η Μονή έμεινε χωρίς τρόφιμα. Το στοιχείο αυτό για την έλλειψη τροφίμων δεν είναι αρκετό για να συμπεράνουμε την διάρκεια της πολιορκίας του Χιλανδαρίου, διότι στη Μονή, όπως έχουμε ήδη πει, κατέφυγαν πολλοί άνθρωποι, με αποτέλεσμα τα τρόφιμα να καταναλωθούν γρηγορότερα. Οι πολιορκίες των Καταλανών μπορούσαν να διαρκέσουν και πολλούς μήνες (για παράδειγμα, το οχυρό της Μαδύτου το πολιορκούσαν επί οκτώ μήνες). Στο τέλος, όταν δεν μπόρεσαν να αναγκάσουν τους κατοίκους του Χιλανδαρίου να παραδοθούν ούτε με τα όπλα ούτε με την πείνα, οι επιδρομείς αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν, όμως με την πρόθεση να επιστρέψουν, γεγονός για το οποίο διαβάζουμε στον Βίο:

«Και όταν αυτοί οι πανούργοι είδαν ότι δεν μπορούν να εισχωρήσουν

στην μονή, καβάλησαν τα άλογά τους και έφυγαν, γεμάτοι

οργή και λύσσα, απειλώντας τον ευλογημένο ότι όταν

θα ξαναγυρίσουν θα το καταστρέψουν» (Βίος, 260).

Συνεχίζεται