Η καθαρότητα της καρδιάς ως το κύριο ζητούμενο της ασκήσεως
24 Μαΐου 2019Η νίκη επί των παθών που πραγματοποιείται με την άσκηση είναι το δυσχερέστερο έργο και η νίκη είναι η μεγαλειωδέστερη από όλες. Σκοπός είναι η κατάκτηση της απάθειας. Η απάθεια είναι η έσχατη κατάληξη των αρετών.
Σκοπός μας δεν είναι να εξαλείψουμε τα πάθη, αλλά να τα μεταμορφώσουμε, να αλλάξουμε κατεύθυνση στις ενέργειές τους. Η ανεξέλεγκτη οργή μπορεί να μετατραπεί σε αγανάκτηση εναντίον της αδικίας, η γεμάτη κακεντρέχεια ζήλεια, σε ζήλο για την αλήθεια. Αυτή η προσπάθεια μεταμόρφωσης των παθών πρέπει να γίνεται στο επίπεδο και της ψυχής και του σώματος. Στο επίπεδο της ψυχής, μεταμορφώνονται με την προσευχή, με τη συμμετοχή στα μυστήρια, με τις έμπρακτες εκδηλώσεις προσφοράς αγάπης στους άλλους. Στο επίπεδο του σώματος, τα πάθη μεταμορφώνονται, πάνω απ’ όλα, με νηστεία κι εγκράτεια. Ο άνθρωπος αποτελεί ενότητα σώματος και ψυχής και γι’ αυτό οι Πατέρες μας επιμένουν και στη σωματική άσκηση όπως η νηστεία. Άλλωστε ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός νήστεψε σαράντα ημέρες στην έρημο και αποκρούοντας κάθε πειρασμό μας δείχνει τον τρόπο της αληθινής ασκήσεως και νίκης κατά του διαβόλου. Σε αντίθεση με τον Αδάμ, που με την ακρασία άνοιξε τον δρόμο της αποστασίας και της απομάκρυνσης από το Θεό, ο Χριστός άρχισε το επίγειο έργο Του με την νηστεία και με αυτή πολέμησε και νίκησε τον πρόξενο των παθών, το διάβολο (Α. Κεσελόπουλου, «Πάθη και Αρετές», σελ. 147). Η κάθαρση και η απελευθέρωση από τα πάθη, ως αρνητική πλευρά της κατά Χριστόν ζωής του ανθρώπου, και η τήρηση των θείων εντολών ως η θετική πλευρά της, αποτελούν τις δύο φάσεις της άσκησης (Γ. Μαντζαρίδη, «Ορθόδοξη πνευματική ζωή» σελ. 19).
Για τους Πατέρες η κάθαρση είναι καρπός σταδιακής και προοδευτικής μετάνοιας. Είναι ο θάνατος του «παλαιού ανθρώπου» και η ανάσταση του «καινού». Είναι ακόμη η απελευθέρωσή του από τη φθορά και την αμαρτία. Ο μεταπτωτικός άνθρωπος που βιώνει τον διαλεκτικό αγώνα μεταξύ παλαιού και νέου ανθρώπου χρειάζεται απαραιτήτως τη χάρη του Θεού για να πετύχει τη σωτηρία του, αφού η απελευθέρωσή του από τα δεσμά της αμαρτίας είναι αδύνατο να έρθει με τις δικές του δυνάμεις διότι η πνευματική ζωή δεν πηγάζει από τον άνθρωπο. Η πνευματική ζωή πηγάζει από το Θεό, προσφέρεται με τη χάρη του που φανερώθηκε εν Χριστώ και εκδηλώνεται ως καρπός του αγίου Πνεύματος. Δεν αποτελεί καρπό των διανοητικών ή ηθικών αρετών ούτε καλλιεργείται με συναισθηματισμούς και υπολογισμούς. Η πνευματική ζωή πηγάζει από το Θεό και εκδηλώνεται ως καρπός του Αγίου Πνεύματος. Αναφέρει ο άγιος Μάρκος ο Ασκητής:
«Μη ζητάς την τελειότητα αυτού του νόμου σε ανθρώπινες αρετές, γιατί τέλειος σ’ αυτές δεν υπάρχει. Η τελειότητά του είναι κρυμμένη στο Σταυρό του Χριστού».
Η καθαρότητα της καρδιάς, το κύριο ζητούμενο της ασκήσεως, δεν είναι απλώς ένα ηθικό γεγονός που προκύπτει ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης αγωνιστικότητας και ασκητικής δραστηριότητας, αλλά αποτελεί καρπό της Χάρης του αγίου Πνεύματος. Η θεία χάρη δεν αποτελεί οφειλή, αμοιβή ή αντίδοση, αλλά δωρεά της θείας αγάπης, η οποία προσφέρεται προς όλους ανεξαιρέτως και χωρίς εξαναγκασμό. Η Θεία Χάρη εκχύνει στην καρδιά τού ανθρώπου την αγάπη, επαναφέροντας την αίσθηση του αγαθού αλλά και τη δυνατότητα διάπραξής του. «Η Χάρη όταν πέσει στην ψυχή, σ’ εκείνον που πεινά για το Χριστό, γίνεται τροφή· στον διψασμένο, γλυκύτατο νερό· σ’ εκείνον που κρυώνει, ένδυμα· και στον κοπιάζοντα, ανάπαυση· σ’ εκείνον που προσεύχεται πληροφορία· και σ’ εκείνον που πενθεί γίνεται παρηγοριά».
Με τη χάρη του μυστηρίου ο βαπτισμένος ελευθερώνεται πλήρως από τη δουλεία της αμαρτίας. Έχει πια δυνατότητα να πει «όχι» στον πειρασμό και «ναι» στην πρόσκληση του Θεού για σωτηρία. Ο ασκητικός αγώνας και κόπος δεν είναι τίποτα άλλο παρά η φανέρωση της Θείας Χάρης που μας δόθηκε κατά το Βάπτισμα. «Η Χάρη δόθηκε μυστικά σε όσους βαπτίσθηκαν στο όνομα του Χριστού, ενεργεί όμως σ’ αυτούς ανάλογα με την εργασία των εντολών. Και κρυφά η χάρη δεν παύει να μας βοηθεί, από εμάς όμως εξαρτάται να πράττομε το αγαθό κατά δύναμη», αναφέρει ο άγιος Μάρκος ο Ασκητής. Η ενεργοποίηση του αυτεξουσίου του πιστού δεν κατευθύνεται στην κατάκτηση της Θείας Χάρης αλλά στη διατήρησή της. Η πνευματική ζωή, αν και δεν γεννιέται από τον άνθρωπο, χρειάζεται τη συγκατάθεση του ανθρώπου για να καρποφορήσει. Η προσπάθεια του ανθρώπου με την άσκηση είναι προϋπόθεση για την θέωση· ωστόσο η ίδια η θέωση είναι κατεξοχήν έργο του αγίου Πνεύματος. Η θέωση είναι το ύψιστο αγαθό, δώρο της Χάρης του αγίου Πνεύματος με τη συνεργία της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου.
