Χριστιανική Ερμηνεία στην Αλληγορία του Σπηλαίου του Πλάτωνα & στο Πέρασμα του Οδυσσέα από το Νησί των Σειρήνων

Ο Μέγας Βασίλειος σε λόγο του απευθυνόμενος προς τους νέους, καταδεικνύει τον τρόπο με το οποίο πρέπει να χρησιμοποιούν την θύραθεν παιδεία, έτσι ώστε να ωφεληθούνται από τα διδάγματα της κλασικής σοφίας. Ο λόγος αυτός είναι από τους πλέον γνωστούς του μεγάλου Πατρός και φέρει τον τίτλο «προς τους νέους, όπως αν εξ Ελληνικών ωφέλοιντο λόγων».[1] Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει μεταξύ άλλων, πως σε σχέση με τα αρχαία ελληνικά συγγράμματα πρέπει κανείς να συμπεριφέρεται όπως οι μέλισσες, που από τα λουλούδια παίρνουν μόνο ό,τι χρειάζονται για την δουλειά τους, και όπως εκείνοι που αποφεύγουν τα αγκάθια από το τριαντάφυλλο, για να φυλάγεται από κάθε τι που είναι επιζήμιο και να λαμβάνει μόνο όσα ωφελούν στην αρετή. Ο λόγος αυτός του Αγίου Πατρός αποτελεί την επιτομή του Ελληνορθόδοξου πολιτισμού μας, ο οποίος διαμορφώθηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους, αφού ορίζει πως μπορούν οι λόγοι των αρχαίων σοφών να αποβούν παιδαγωγοί εις Χριστόν.[2] Ο Μέγας Πατήρ συνεχίζει λέγοντας πως πρέπει να εξετάζουμε τα διδάγματα χωριστά και να τα προσαρμόζουμε στον σκοπό μας. Με αφορμή λοιπόν αυτήν την προτροπή του Αγίου, θα επιχειρηθεί μια ανάλυση από χριστιανικής οπτικής, της αλληγορίας του σπηλαίου του Πλάτωνα και της διηγήσεως του περάσματος του Οδυσσέα από το νησί των Σειρήνων, για να δούμε τι έχουν να μας διδάξουν, αλλά και πως μπορούν να μας ωφελήσουν στον πνευματικό αγώνα.

Ξεκινάμε με το ταξίδι του Οδυσσέα, ο οποίος όταν έφυγε από το νησί της Κίρκης πέρασε από εκείνο των Σειρήνων.[3] Οι Σειρήνες ήταν όντα με κεφάλι γυναίκας και σώμα πτηνού, που με το τραγούδι τους μάγευαν όσους διέρχονταν με τα πλοία τους κοντά στο νησί τους και εν τέλει τους σκότωναν. Ο Όμηρος αναφέρει πως μετά από προτροπή της Κίρκης, ο Οδυσσέας για να μην πέσει θύμα του τραγουδιού τους και εν τέλει χάσει την ζωή του μαζί με εκείνη των συντρόφων του, έκλεισε με κερί τα αυτιά των φίλων του και τους διέταξε να τον δέσουν στο κατάρτι, για να ακούσει αυτό το όμορφο άσμα, αλλά να μην παρασυρθεί και θελήσει να ακολουθήσει τις Σειρήνες. Μάλιστα τους προειδοποίησε, πως σε περίπτωση που τους διατάξει να τον λύσουν, αυτοί όχι μόνο να μην υπακούσουν, αλλά να σφίξουν ακόμη πιο δυνατά τα δεσμά του. Έτσι λοιπόν κι έγινε, και όταν το πλοίο έφτασε κοντά στο νησί, οι Σειρήνες άρχισαν να τραγουδούν στον Οδυσσέα και να τον προτρέπουν να τις ακολουθήσει, απευθύνοντάς του κολακευτικά λόγια. Εκείνος επιθυμούσε να λυθεί, γνέφοντας με τα φρύδια του προς τους συντρόφους του για να τον λύσουν, αλλά δύο εξ αυτών, ο Ευρύλοχος και ο Περιμήδης, έσφιγγαν περισσότερο τα σκοινιά με τα οποία ο Οδυσσέας ήταν δεμένος στο κατάρτι. Τελικά, το πλοίο διήλθε από το νησί των Σειρήνων, χωρίς να απολεσθεί ουδείς από το πλήρωμα.

Ας δούμε τώρα, πως μπορούν τα γεγονότα της ως άνω διήγησης να παραλληλισθούν με την χριστιανική πνευματική ζωή. Ο Οδυσσέας συμβολίζει τον κάθε αγωνιζόμενο Χριστιανό και το καράβι την Εκκλησία, αφού μέσα σε αυτήν ο άνθρωπος σώζεται και διέρχεται τα κύματα του βίου. Το ξύλινο κατάρτι που βρίσκεται στο κέντρο του πλοίου, είναι σαφώς ο Τίμιος Σταυρός, που είναι η ραχοκοκαλιά του πνευματικού αγώνα και οι σύντροφοι που τραβούσαν το κουπί οι Άγιοι του Ουρανού, που μας βοηθούν με τις πρεσβείες τους. Όπως οι ακόλουθοι του Οδυσσέα είχαν κλείσει με κερί τα αυτιά τους, για να μην παρασυρθούν από το άσμα των Σειρήνων, έτσι και οι Άγιοι έγιναν με την Χάρη του Παναγίου Πνεύματος απαθείς προς κάθε τι κακό στην ζωή τους, και αφού ενώθηκαν με τον Θεό μένουν ανεπηρέαστοι από κάθε αμαρτία. Οι Σειρήνες δεν θα μπορούσαν παρά να συμβολίζουν τους δαίμονες, που πειράζουν τους ανθρώπους και τους ωθούν στο κακό και το νησί τους την κόλαση, εκεί δηλαδή που κατοικούν, μακρά της μακαριότητας της Παναγίας Τριάδος. Αυτοί είναι οι βασικοί παραλληλισμοί, αλλά θα μπορούσαν να υπάρξουν και μερικοί ακόμη με βαρύνουσα σημασία.

Τα δεσμά που ήταν δεμένος ο Οδυσσέας στο κατάρτι, είναι η θέληση του Χριστιανού να αναλάβει τον Σταυρό του και να ακολουθήσει τον Χριστό. Όσο για τους δύο επώνυμους συντρόφους, ο ένας συμβολίζει τον Άγγελο που λαμβάνει ο κάθε άνθρωπος με το Άγιο Βάπτισμα και ο έτερος τον πνευματικό πατέρα τού κάθε πιστού. Αυτοί οι δύο ενισχύουν τον άνθρωπο στον πνευματικό του αγώνα, όταν οι πειρασμοί εντείνονται και ο άνθρωπος χρειάζεται βοήθεια. Τότε, οι προσευχές του Αγγέλου και οι συμβουλές του πνευματικού πατρός δίνουν δύναμη στον πιστό, για να ενισχυθεί στον «αόρατο πόλεμο», γεγονός που υποδηλώνεται στο σφίξιμο των δεσμών. Η όλη κατάσταση που περιγράφηκε, είναι η ζωή του πιστού, που πολεμά κατά του πονηρού, του κόσμου και του εμπαθούς εαυτού του. Είναι η κατάσταση η γνωστή ως κάθαρση, η οποία φέρνει τον φωτισμό και κατόπιν την θέωση, που είναι και ο σκοπός του ανθρώπου. Όπως ο Οδυσσέας πέρασε αλώβητος από τις Σειρήνες, έτσι και ο Χριστιανός περνάει από τους πειρασμούς του βίου και καταλήγει στην ένωσή του με τον Κύριο.

Σχετικά με τα δεσμά, ωφέλιμη θα ήταν και μια επιπλέον αναφορά. Τα δεσμά συμβολίζουν τις εντολές του Θεού, που μας δείχνουν τον δρόμο της σωτηρίας. Πολλοί λένε πως οι εντολές αυτές είναι δύσκολες και καταπιεστικές. Κατ’ αρχάς οι εντολές δεν είναι δεσμευτικές για τους ανθρώπους, από την άποψη ότι ο Θεός δεν αναγκάζει κανέναν να πράξει αυτά που του παραγγέλλει, αλλά είναι συμβουλές, οδοδείκτες, που αν επιθυμεί ο άνθρωπος τις ακολουθεί για να βρεθεί στην Βασιλεία των Ουρανών. Επομένως, είναι προς συμφέρον μας να τις ακολουθούμε, γιατί μόνο όφελος θα αποκομίσουμε από την εφαρμογή τους. Οι Ρωμαίοι διατείνονταν πως με το να είναι δούλοι των νόμων, μόνο έτσι θα κατάφερναν να είναι ελεύθεροι, διότι με αυτόν τον τρόπο θα λειτουργούσε εύρυθμα η κοινωνία τους. Αυτό πολύ περισσότερο πρέπει να ισχύει για εμάς τους Χριστιανούς, αφού τους δικούς μας νόμους δεν τους θέσπισε κάποιος επιφανής άνθρωπος ή κάποιος σπουδαίος σοφός, αλλά Εκείνος που νομοθέτησε τους νόμους του σύμπαντος κόσμου, οι οποίοι μένουν αδιασάλευτοι στους αιώνες, δηλαδή ο ίδιος ο Θεός.

Μία τελευταία παρατήρηση πάνω στην ιστορία αυτή, είναι η επιθυμία του Οδυσσέα να λυθεί και να κατευθυνθεί προς τις Σειρήνες. Αυτό μοιάζει παράλογο εκ πρώτης όψεως, αφού ο Οδυσσέας γνώριζε τον κίνδυνο που θα διέτρεχε η ζωή του αν τις πλησίαζε. Αυτή η συμπεριφορά όμως του Οδυσσέα αντικατοπτρίζει την ανθρώπινη φύση, η οποία μετά την πτώση των πρωτοπλάστων ρέπει προς την αμαρτία και τέρπεται με πράγματα που οδηγούν σε αυτήν, έστω κι αν γνωρίζει τους κινδύνους που ελλοχεύουν. Η αμαρτία καθώς λέγεται είναι γλυκιά στην αρχή, αλλά τα απότοκά της είναι πικρά και επώδυνα, γι’ αυτό και ο Θεός έδωσε τα «δεσμά» που περιγράψαμε παραπάνω, για να αποκαταστήσει τον άνθρωπο και να τον κάνει να βαδίσει στον σωστό δρόμο, που οδηγεί σε Εκείνον. Πολλές φορές η άσκηση στον πνευματικό αγώνα έχει μεγάλες δυσκολίες και πίκρες, κατά τα φαινόμενα τουλάχιστον, αφού στην ουσία της είναι ωφέλιμη και ευεργετική, αλλά η θεραπεία και η σωτηρία επέρχεται δια των πικρών και του πόνου. Σε αντίθετη περίπτωση ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζει μόνο τον σωματικό θάνατο, σαν αυτόν που θα έβρισκε ο Οδυσσέας, αλλά και τον πνευματικό που είναι ασυγκρίτως χειρότερος του πρώτου.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ