Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος και Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: ομοιότητες και διαφορές

ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΕΡΓΑ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

Ο Άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος ήταν μυστικός θεολόγος, υμνογράφος και ασκητής του 11ου αιώνα. Η προσωνυμία του νέος δείχνει την θέληση των μαθητών του να τον διακρίνουν από τον διδάσκαλο του Συμεών τον Στουδίτη τον ευλαβή. Τον χαρακτηρισμό του Θεολόγου τον απέδωσαν οι μαθητές του για να εξάρουν την προσωπικότητα του.

Γεννήθηκε το 949 και καταγόταν από πλούσια οικογένεια της Παφλαγονίας λαμβάνοντας την εγκύκλια παιδεία στην βασιλεύουσα. Συνδέθηκε πνευματικά με τον Συμεών τον ευλαβή ο οποίος τον μύησε στο σχετικό ιδεώδες της ησυχίας της απάθειας και των δακρύων και στη σχετική ασκητική γραμματεία. Με τη βοήθεια του θείου του που ήταν ισχυρό στέλεχος στην αυτοκρατορία κατέλαβε σημαντική θέση στις υπηρεσίες του παλατιού ο Συμεών (σπαθαροκουβικουλαριος) όμως μετά το θάνατο του θείου του μπήκε ως δόκιμος στη μονή στουδίου με το μοναχικό όνομα Συμεών. Αρχικά οι δυσκολίες προσαρμογής σε αυτό το κοινοβιακό σύστημα της μονής ανάγκασαν τον Συμεών να φύγει στη μονή του Αγίου μάμαντα ξηλοκερκου. Εκεί έλαβε τη μοναχική κουρά και έγινε ηγούμενος μετά τη χειροτονία του σε πρεσβύτερο περίπου του 987. Σταδιακά η εμφάνιση πολλών ασκητών στημόνι προκάλεσε εσωτερικές διαμάχες με αποτέλεσμα ο οικουμενικός Πατριάρχης να επέμβει υπέρ της απομάκρυνσης των αντιδραστικών μοναχών. Με δική του βούληση το 1012 περίπου αποσύρθηκε αφιερώνοντας τον εαυτό του στην άσκηση προσπαθώντας μάλιστα να παρουσιάσει τον πνευματικό του διδάσκαλο ως Άγιο κάτι που προκάλεσε αντιδράσεις στις τάξεις των ιεραρχών. Έτσι απομακρύνθηκε από κει και κατέφυγε στην ακτή της Προποντίδας όπου και δημιούργησε ένα μικρό μοναστικό κέντρο. Ήταν κέντρο όπου πήγαν πολλοί μοναχοί όπως και ο βιογράφος του Νικήτας στηθάτος. Ταυτόχρονα όμως με την προσήλωση τους στην άσκηση αφιερώθηκε και στη συγγραφή πνευματικών έργων μέχρι το θάνατο του μετά το 1035(απροσδιόριστο το ακριβές έτος θανάτου). Σημαντικότερα έργα του ήταν θείων ερώτων ύμνοι κεφαλαία πρακτικά και θεολογικά εκατόν γνωστικά και θεολογικά 25 θεολογικά και πρακτικά εκατόν κατηχησις 34 λόγοι θεολογική λογική ηθική επιστολές κ.α. κέντρο της πνευματικότητας είναι η προσωπική κοινωνία με το Θεό η οποία επιτυγχάνεται με τα δάκρυα της μετανοίας και την έλλαμψη του θείου φωτός που κατακλύζει την ύπαρξή του πιστού και τον οδήγησε μία ανέκφραστη φωτοειδη αγαλλίαση και μακαριότητα. στην πνευματική αυτή θεωρία του θείου φωτός κορυφωνόταν η πνευματική εμπειρία του Ασκητή. Η εποχή στην οποία έζησε δεν ήταν έτοιμη να δεχτεί είναι ασκητική πνευματικότητα ενώ διατυπώθηκαν σοβαρές επιφυλάξεις από την ιεραρχία για την πραγματική αξία του έργου του και την αγιότητα του βίου του. Ωστόσο κατά την περίοδο των ησυχαστικών ερίδων του 14ου αιώνα οι θεολογικές προσεγγίσεις της ασκητικής πνευματικότητας ανέδειξαν την εξαιρετική σημασία του έργου του Συμεών και την οργανική σχέση του με την ορθόδοξη ασκητική παράδοση.

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ο Συμεών ο νέος Θεολόγος έζησε στη βυζαντινή αυτοκρατορία τον 10ο και 11ο αιώνα. Η χιλιόχρονη τότε αυτοκρατορία βρισκόταν υπό την διοίκηση της μακεδονικής δυναστείας. Πρόκειται για το απόγειο της βυζαντινής αυτοκρατορίας όπου οι Μακεδόνες αυτοκράτορες Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τσιμισκής, και Βασίλειος βουλγαροκτόνος αντεπιτέθηκαν στις ορδές των αράβων, των βούλγαρων, των Ρώσων και των Γερμανών κατατροπώνοντας τους δημιουργώντας ένα κράτος πανίσχυρο, παντοδύναμο και μεγάλο σε έκταση. Ο Νικηφόρος Φωκάς (963-969) με την ανακατάληψη της Κύπρου και της Κρήτης και με την εξάλειψη του αραβικού κινδύνου στην θάλασσα κατάφερε να συντρίψει τα αραβικά Εμιράτα στη Μέση Ανατολή καταλαμβάνοντας πόλεις όπως την ταρσό και άλλες της Συρίας. Ο Ιωάννης Τσιμισκής (969-976) κατάφερε με τη μάχη στην Αρκαδίουπολη και στο Δορύστολο το 970 και 971 αντίστοιχα να συντρίψει το ρωσικό κίνδυνο και να καθυποτάξει τη Βουλγαρία κάνοντας τη προτεκτοράτο της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Εν συνεχεία πορεύτηκε στην Ανατολή διαλύοντας τους Άραβες εμίρηδες στη Συρία, την Παλαιστίνη και το Λίβανο καταλαμβάνοντας τη Δαμασκό και άλλες σημαντικές περιοχές φτάνοντας έξω από την Ιερουσαλήμ την οποία όμως δεν πρόλαβε να καταλάβει καθώς τον βρήκε ο θάνατος το 976 πιθανώς από δηλητηρίαση. Ο διάδοχός του ο Βασίλειος ο βουλγαροκτόνος (976-1025) αποτελεί ίσως τον μεγαλύτερο αυτοκράτορα του Βυζαντίου καθώς κατέλαβε ολόκληρη τη βαλκανική χερσόνησο νικώντας τους βουλγάρους στις μάχες του Σπερχειού (997 με στρατηγό τον Νικηφόρο Ουρανό) και του Κλειδιού (1014) υποτάσσοντας τη βουλγαρική αυτοκρατορία πλήρως το 1018. Εν συνεχεία υπέταξε τους Άραβες στην Ανατολή αναγκάζοντας τον σουλτάνο του Καΐρου να πληρώνει φόρο στη βυζαντινή αυτοκρατορία όπως και άλλοι εμίρηδες της ανατολής. Ενσωμάτωσε περιοχές του Καυκάσου και της μέσης ανατολής στην αυτοκρατορία. Ταυτόχρονα απέκρουσε τη γερμανική εισβολή στη Νότιο Ιταλία αναγκάζοντας σε συνθηκολόγηση τους Γερμανούς και την παπική δύναμη. Ως προς τα εσωτερικά κατάφερε να γεμίσει τα κρατικά θησαυροφυλάκια με τον ίδιο τον Μιχαήλ Ψελλό να αναφέρει ότι οι βυζαντινοί αναγκάστηκαν να σκάψουν μεγαλύτερους λαβύρινθους στα θησαυροφυλάκια ώστε να χωρέσει το χρυσό. Νίκησε όλους τους στασιαστές υπέταξε την αριστοκρατική δύναμη της αυτοκρατορίας αναγκάζοντάς την να πληρώνει φόρους στο κράτος ελαφρύνοντας έτσι τους φτωχούς και ενισχύοντας το εμπόριο, τη γεωργία και την παραγωγή προϊόντων και αγαθών. Σε αυτό λοιπόν το πλαίσιο της γενικής ευφορίας μέχρι και το θάνατο του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου το 1025 ο Συμεών έζησε το απόγειο της βυζαντινής αυτοκρατορίας αλλά και το απόγειο του βυζαντινού εγωισμού δηλαδή του εγωισμού του απλού λαού πιστεύοντας πως είναι ο ισχυρότερος λαός στον κόσμο και δεν μπορεί πλέον να απασχολείται με πράγματα ταπεινά και μικρά. Ενώ οι αυτοκράτορες ζούσανε μία ασκητική σχετικά ζωή ο λαός έχοντας τόσο μεγάλη περηφάνια για τις συνεχόμενες νίκες της αυτοκρατορίας αμέλησε τα πνευματικά καθήκοντά του ως χριστεπώνυμο πλήρωμα και επιδόθηκε σε σαρκικές και άλλες ανούσιες απολαύσεις. Σύντομα όμως με το πέρας των μεγάλων αυτών αυτοκρατόρων η βυζαντινή αυτοκρατορία θα βίωνε τη μεγαλύτερη κρίση της μέχρι τότε επιβεβαιώνοντας το πόσο σαθρή είναι η ανθρώπινη περηφάνεια.