Η έννοια της αμαρτίας στον Απόστολο Παύλο και τον Ελληνισμό
12 Μαρτίου 2021Πολλοί ανθρωπολογικοί όροι έχουν υποστεί μία νέα πρόσληψη μέσα από το «έσοπτρο» του Χριστιανισμού. Η έννοια του ανθρώπου στην νέα θρησκεία δε καθορίζεται από την οντολογία του, αλλά από την σχέση του με τον Θεό και τους άλλους. Αυτή η θέση βοηθάει τον Παύλο να κάνει ακίνδυνη χρήση των αντιθετικών ανθρωπολογικών όρων «σάρξ» «πνεύμα» χωρίς να δημιουργεί οντολογικούς δυαλισμούς νεοπλατωνικού π.χ. τύπου. Το «σώμα» γίνεται από τον Παύλο «σκήνος» το οποίο είναι το «νήμα του Χριστού, της Εκκλησίας, της Ευχαριστίας, του κάθε πιστού». Το σώμα σαν «σκήνος» εκφράζει την αρραγή ακεραιότητα του ανθρώπου αλλά και την αιώνια ζωή και τη σωτηρία του. (Ζηζιούλας,2008: 93-96).
Μια άλλη φιλοσοφική τροποποίηση ελληνικού πνευματικού δανείου είναι η περίφημη σωκρατική «ακρασία» η αδυναμία, δηλαδή της ανθρώπινης βούλησης να κάνει το καλό ενώ το θέλει και αντίθετα πράττει το κακό το οποίο δε θέλει. Ο απόστολος δεν την ονομάζει έτσι αλλά θα αναφέρεται με αυτό τον όρο χάριν της έρευνας. Η θέληση της πράξης του αγαθού υπάρχει στον άνθρωπο , δεν βρίσκει όμως τη δύναμη για να την εκτελέσει , «το γαρ θέλειν παράκειται μοι, το δε κατεργάζεσθαι το καλόν ουχ ευρίσκω»(Ρωμ. 7, 18-19). Λόγω αυτής της αδυναμίας ο άνθρωπος δεν κάνει το καλό το οποίο επιθυμεί αλλά το κακό το οποίο δε θέλει. «ου γαρ ο θέλω ποιώ αγαθόν, αλλ’ ο ου θέλω κακόν τούτο πράσσω» (Ρωμ. 7, 20) . Όταν ο άνθρωπος περιέρχεται σε αυτή την κατάσταση δεν ενεργεί ο ίδιος αλλά η αμαρτία «ει δε ο ου θέλω εγώ τούτο ποιώ , ουκέτι εγώ κατεργάζομαι αυτό, αλλ’ η οικούσα εν εμοί αμαρτία» (Ρωμ. 7, 20-21).
Η αμαρτία βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο και κατοικεί στη σάρκα του «οίδα γαρ ότι ουκ οικεί εν εμοί, τουτ’ έστιν εν τη σαρκί μου, αγαθόν. (Ρωμ. 7, 18). Ο Παύλος χρησιμοποιεί το ανθρώπινο σώμα ανάλογα με το τι θέλει να προωθήσει. Το χρησιμοποιεί ανθρωπολογικά για να ερμηνεύσει Χριστιανικά το φαινόμενο της «ακρασίας». Σε αυτή την περίπτωση το εξευτελίζει το απαξιώνει σαν σάρκα («εν τη σαρκί μου») στην οποία εμφωλεύει το κακό , ακολουθώντας την παράδοση της πατρίδας του. Το σώμα είναι πλέον, καταδικασμένο σε θάνατο , κατά την Χριστιανική αντίληψη. Στη περίπτωση κατά την οποία θέλει κάνει το σώμα οικία και «νήμα του Χριστού, της Εκκλησίας, της Ευχαριστίας, του κάθε πιστού» (Ζηζιούλας,2008: 96) το εξυψώνει, το αγιοποιεί και το δέχεται σαν σκήνος» απορρίπτοντας την παράδοση του, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω.
Ο Παύλος θεωρεί την «ακρασία» νόμο ο οποίος επιδρά στα μέλη του ανθρώπου(σάρκα) και στο λογικό του. Επιδρά δηλαδή στον έσω (λογικό) και στον έξω άνθρωπο στην σάρκα η οποία είναι φορέας μόνο του κακού και κέντρο της αμαρτίας. Η επίδρασή της στο λογικό είναι καταστροφική για τον άνθρωπο επειδή τον σπρώχνει στο νόμο της αμαρτίας. Στον έσω άνθρωπο υπάρχει και ο νόμος του θεού. Ο έσω άνθρωπος είναι πεδίο σύγκρουσης των δυνάμεων του καλού(Θεός) με τις δυνάμεις της αμαρτίας (κακό). (Ρωμ. 7, 21-24). Η ύπαρξη της «ακρασίας» αποκαλύπτει την υπάρξει στον ίδιο φορέα (έσω άνθρωπό) δύο αντίθετων δυνάμεων οι οποίες αντιπαλεύουν την δύναμη του καλού και τη δύναμη του κακού.
Με την ερμηνεία του αυτή ο Παύλος δεν καταφέρνει να αποφύγει τον πλατωνικό δυαλισμό τον οποίο όπως είδαμε προσπαθούσε να αποφύγει. Κατά τον Παύλο η σωτηρία από την αμαρτία θα έλθει από το Θεό δια μέσου του Ιησού Χρηστού «Ταλαίπωρος εγώ άνθρωπος. τις με ρύσεται εκ του σώματος του θανάτου τούτου; ευχαριστώ τω Θεώ δια Ιησού Χριστού του Κυρίου ημών» (Ρωμ. 7, 24). Ο άνθρωπος διαπιστώνει ο απόστολος ότι έχει διττή υπόσταση: πνευματική (Νόμος Θεού) και υλική (νόμος της αμαρτίας) «άρα ουν αυτός εγώ τω μεν νοί δουλεύω νόμω Θεού, τη δε σαρκί νόμω αμαρτίας. (Ρωμ. 7, 25)
Στον περίφημο διάλογο του Πλάτωνα Πρωταγόρας ο Σωκράτης θεωρεί λανθασμένη την κοινή αντίληψη της εποχής του ότι η γνώση δεν επιδρά σοβαρά στην διαμόρφωση ή την αλλαγή της συμπεριφοράς. Αυτό πιστοποιείται κατά την κοινή γνώμη από το γεγονός ότι ο άνθρωπος ενώ ξέρει συχνά ποιο είναι το καλό ή το κακό σχεδόν πάντα κάνει το κακό, διότι «ενεργεί ενάντια στη συνείδηση του». Αυτή η ψυχική ανικανότητα να κάνει το καλό οφείλεται στην αδυναμία του ανθρώπου να αντισταθεί σε διάφορα πάθη του («διάθεση», «ηδονή», «πόθος», «πόνος» κ.λ.π.). Ο Σωκράτης απορρίπτει την κοινή πεποίθηση αντιτάσσοντας ότι αν κάποιος έχει τη γνώση του αληθινού καλού και του αληθινού κακού δεν υπάρχει δύναμη η οποία θε τον αναγκάσει να ενεργήσει ενάντια στη γνώση του (Taylor A.E, 2003: 305). Κατά συνέπεια για τον Σωκράτη η αιτία της ύπαρξης του φαινόμενου της αδυναμίας της βούλησης («ακρασίας» ) βρίσκεται στην άγνοια του καλού ή του κακού («ουδείς εκών κακός»), από τον άνθρωπο. Για τους λοιπούς Έλληνες βρίσκεται στην υποχώρηση της βούλησης στα πάθη. Ίαση για τον Σωκράτη είναι η γνώση.
