Ογκολογικοί ασθενείς τελικού σταδίου: νομικά και ηθικά συμπεράσματα

2) Νομικοί: Οι νομικοί προβληματισμοί σχετίζονται με τη νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων που έχει ο ογκολογικός ασθενής με μικρό προσδόκιμο επιβίωσης. Η σημαντικότητα των δικαιωμάτων αυτών αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι έχει επιληφθεί για τη διαφύλαξή τους η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Πρώτα από όλα ο ασθενής δικαιούται να διατηρήσει την αυτονομία του, δηλαδή να αποφασίζει ο ίδιος, ανεπηρέαστα, για το είδος της αντιμετώπισης που επιθυμεί να έχει. Ακόμη, δικαιούται να έχει κάθε λεπτομερή ενημέρωση για την κατάστασή του. Μπορεί να δώσει και σχετικές οδηγίες, τις οποίες υποχρεούνται να ακολουθήσουν τόσο το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, όσο και οι συγγενείς του. Εκείνο όμως που δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία του ασθενούς, είναι να ορίσει τον τρόπο θεραπείας του. Αυτό, όπως είναι ευνόητο, ανήκει στα όρια ευθύνης του θεράποντος ιατρού.

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία, αλλά και οι νομοθεσίες των χωρών, ορίζουν ακόμη ότι το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό οφείλει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια, προκειμένου να αποκομίσει ο ασθενής τη μέγιστη ωφέλεια με την ελάχιστη δυνατή βλάβη. Αυτό θα γίνει, π.χ. αν παρασχεθεί στον ασθενή μόνο η κατάλληλη θεραπεία με τον καλύτερο δυνατό και ασφαλή τρόπο.

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα κατοχυρώνει, επίσης, την αρχή της δικαιοσύνης, δηλαδή το δικαίωμα όλων ανεξαιρέτως των ασθενών να έχουν πρόσβαση στη φροντίδα υγείας. Δίνει, ακόμη στον γιατρό το δικαίωμα να μη συνεχίζει την εφαρμογή μιας θεραπείας που έχει αποδειχτεί μάταιη, αλλά και στον ασθενή το δικαίωμα να αρνηθεί τη συνέχισή της. Επίσης, αναγνωρίζει το δικαίωμα όλων για πρόσβαση στις υπηρεσίες παρηγορητικής φροντίδας, η οποία στοχεύει να ανακουφίσει ψυχικά τον ασθενή και να τον βοηθήσει να αποδεκτεί την κατάστασή του.

Όλες οι νομοθεσίες που περιγράφονται παραπάνω σχετίζονται με τη διατήρηση της ανθρώπινης αξίας ακόμη και στο τέλος τη ζωής. Αυτό σημαίνει πως, αν ο ασθενής έχει έντονο άλγος που του μειώνει αισθητά την ποιότητα ζωής του, δεν έχει νόημα η με κάθε τρόπο διατήρηση και παράταση της ζωής του, διότι έτσι μειώνεται η αξιοπρέπειά του. Ειδικότερα η νομοθεσία προνοεί για τους ασθενείς που έχουν πέσει σε κώμα και δεν είναι πλέον σε θέση να δίνουν οδηγίες. Αν έχουν προλάβει όμως να δώσουν οδηγίες από πριν, αυτές πρέπει να γίνουν απολύτως σεβαστές.

Αυτές οι προγενέστερες οδηγίες του ασθενούς έχουν απασχολήσει πολύ τη νομοθεσία, η οποία έχει μελετήσει και έχει προνοήσει για κάθε πτυχή τους, έχοντας παράλληλα διατυπώσει και σχετική ορολογία. Μόνο μια οδηγία του ασθενούς απαγορεύει η νομοθεσία να ακολουθηθεί από τους γιατρούς και τους συγγενείς: Την επιθυμία του να υποστεί είτε ενεργητική ευθανασία είτε υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Ένα τέτοιο δικαίωμα δεν κατοχυρώνεται νομικά και απαγορεύεται. Γενικά, όσον αφορά στις προγενέστερες οδηγίες του ασθενούς, υπάρχουν πολλοί που εντοπίζουν αστοχίες, οι οποίες, κατά τη γνώμη τους, θα έπρεπε να απέκλειαν τη νομική αναγνώρισή τους. Προβάλλουν, για παράδειγμα, το επιχείρημα ότι οι προγενέστερες οδηγίες συντάσσονται, αφού ο ασθενής έχει πληροφορηθεί πως πλησιάζει το τέλος της ζωής του, κάτι που τον οδηγεί σε κατάσταση πανικού. Επομένως δεν υπάρχει αντικειμενική διατύπωση των οδηγιών του ασθενή, αλλά είναι επηρεασμένες από την κατάσταση του πανικού. Πιστεύουν ακόμη ότι μπορεί να έρχονται σε αντίθεση με την κλινική εικόνα που έχει σχηματίσει ο γιατρός, με αποτέλεσμα να περιοριστεί το πεδίο δράσης του τελευταίου. Της αναγνωρίζουν ακόμη το ελάττωμα ότι παραγκωνίζει τα μέλη της οικογένειας του ασθενούς, τα οποία, όμως, αν ο δικός τους άνθρωπος πέσει σε κώμα, έχουν και με το παραπάνω το δικαίωμα να διατυπώσουν την επιθυμία τους σχετικά με τη συνέχιση της θεραπείας του δικού τους ανθρώπου.

Ένας άλλος τομέας που έχει επιληφθεί η ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι η συναίνεση του ασθενούς, κάτι που σημαίνει ότι, για να μπορέσει ο γιατρός να προχωρήσει σε οποιαδήποτε ιατρική πράξη, πρέπει να έχει προηγηθεί συναίνεση του ασθενούς. Αν ο ασθενής δεν είναι σε θέση να δώσει τη συναίνεσή του, η νομοθεσία προβλέπει υποκατάστασή της με βάση τη φυσική ή την εικαζόμενη ή την τεκμαιρόμενη βούλησή του.

2) Ηθικοί: Οι ηθικοί προβληματισμοί αναφέρονται σε υποχρεώσεις του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, καθώς και των συγγενών, τις οποίες οφείλουν να τηρούν από ηθικής και μόνο άποψης, ανεξάρτητα από το αν παράλληλα καλύπτονται από τη νομοθεσία ή όχι. Όταν ο πόνος του ασθενούς γίνεται καθημερινός, ανυπόφορος και ταλαιπωρεί τον ασθενή σωματικά και ψυχικά, καταρρακώνεται η προσωπικότητά του και μειώνεται η ποιότητα ζωής του. Δημιουργείται ο προβληματισμός της επίτευξης του στόχου πως θα διαφυλαχθεί η αξιοπρέπεια και θα βελτιωθεί η ποιότητα ζωής του ασθενούς. Σ’ αυτόν τον στόχο σημαντική είναι η συμβολή των ιατρείων πόνου, ειδικά τμήματα νοσοκομείων και κλινικών που στοχεύουν – εφαρμόζοντας τις κατάλληλες στρατηγικές – στην ανακούφιση του ασθενούς από τον αβάσταχτο πόνο του και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ογκολογικών ασθενών τελικού σταδίου.

Την ηθική πλευρά του θέματος φροντίζει και η παρηγορητική φροντίδα. Πρόκειται για μια σειρά από υπηρεσίες που παρέχονται σε ειδικούς θαλάμους των νοσοκομείων ή σε ειδικά διαμορφωμένες μονάδες στους ασθενείς με μικρό προσδόκιμο ζωής και έχουν σκοπό να απαλύνουν τον ψυχικό τους πόνο, το άγχος τους και την αγωνία τους, ώστε να αποδεχτούν τον επικείμενο θάνατο. Μια ομάδα παρηγορητικής φροντίδας περιλαμβάνει γιατρούς, νοσηλευτές, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, φυσιοθεραπευτές, ιερείς. Στις υπηρεσίες παρηγορητικής φροντίδας δικαιούνται πρόσβασης όλοι ανεξαιρέτως οι ογκολογικοί ασθενείς με μικρό προσδόκιμο επιβίωσης. Έτσι, όταν κάποιος διαπιστώσει τα τυπικά συμπτώματα του καρκίνου ή μιας άλλης νόσου τελικού σταδίου (αφόρητος πόνος, δύσπνοια, ναυτία και εμετός, ανορεξία, άγχος, δυσκοιλιότητα, κατακράτηση ούρων), καλό είναι να αποταθεί σε μια ομάδα παρηγορητικής φροντίδας. Δυστυχώς όμως, πολλές φορές οι ίδιοι οι συγγενείς του ασθενούς δεν δέχονται να εισαχθεί ο άνθρωπός τους σε μονάδα παρηγορητικής φροντίδας, γιατί καταλαμβάνονται από φόβο και άγχος στη σκέψη και μόνο ότι αυτός φτάνει στο τέλος της ζωής του. Δεν υπάρχει κάποιος χρονικός περιορισμός στη λήψη των υπηρεσιών παρηγορητικής φροντίδας, αντίθετα κάθε ασθενής μπορεί να τις λαμβάνει για όσο καιρό του είναι απαραίτητες.

Οι ωφέλειες που μπορεί να λάβει κάποιος από τις υπηρεσίες παρηγορητικής φροντίδας είναι πάρα πολλές. Αρκεί να αναφέρουμε ότι πολλοί ασθενείς που ζητούσαν να υποστούν ευθανασία εξαιτίας των φριχτών πόνων του σώματος και της ψυχής τους, άλλαξαν γνώμη.
Όλα τα μέλη του προσωπικού παρηγορητικής φροντίδας είναι υποχρεωμένα να επικοινωνούν όχι μόνο με τους ασθενείς, αλλά και με τους συγγενείς τους, γιατί κι εκείνοι συμμετέχουν στον πόνο και στην αγωνία του δικού τους ανθρώπου και επομένως χρειάζονται και αυτοί ψυχική στήριξη και ενδυνάμωση. Μεταξύ άλλων πρέπει να καθοδηγήσουν τον ασθενή και τους συγγενείς του στο αίσθημα μιας δυνατής πίστης, καθώς υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις που η πίστη στον Θεό, στον Χριστό, στην Παναγία, στους Αγίους, είχε σαν αποτέλεσμα τη βελτίωση ή και την ολοκληρωτική εξάλλειψη της νόσου. Για το λόγο αυτό η Εκκλησία δεν παύει να θυμίζει πως η ζωή είναι δώρο του Θεού και επομένως πρέπει να διαφυλάσσεται.

Κάθε χριστιανικό δόγμα έχει διατυπώσει τη δική του προσέγγιση. Η Ορθόδοξη Εκκλησία θεωρεί την ανθρώπινη ζωή δώρο του Θεού και τάσσεται κατά της αφαίρεσής της. Ωστόσο δεν υποστηρίζει την με οποιονδήποτε τρόπο παράτασή της. Απόδειξη ότι στο διάβα των αιώνων πολλοί Άγιοι Μάρτυρες προτίμησαν να πεθάνουν παρά να αρνηθούν την πίστη τους στον Χριστό. Υπάρχουν, βέβαια, και άλλοι λόγοι που η Ορθοδοξία απορρίπτει την ευθανασία, όπως ότι μπορεί να υποκινείται από οικονομικά συμφέροντα (π.χ. εμπορίας ανθρώπινων οργάνων), να ζητήθηκε από τον ασθενή σε κατάσταση σύγχυσης κλπ. Από την άλλη, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία προσεγγίζει το θέμα από διαφορετική σκοπιά, καθώς την ενδιαφέρει περισσότερο να μην υποφέρει ούτε ο ασθενής από πόνο και απελπισία, ούτε και οι συγγενείς του. Επιπλέον, θεωρεί ότι ο ασθενής είναι ο μόνος αρμόδιος να αποφασίσει για τη συνέχιση ή μη της ζωής του και κανένας άλλος.

Το γενικότερο συμπέρασμα είναι ότι ο καρκίνος είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο και πολυπαραγοντική νόσος, που προκαλεί αρκετές διαταραχές στο σώμα και στη ψυχή του ανθρώπου. Η αντιμετώπισή του προκαλεί πολλούς προβληματισμούς και απαιτεί πολλή προσοχή και εφαρμογή σωστών θεραπευτικών μεθόδων και στρατηγικών. Εάν τελικά δεν διασωθεί η ζωή του ασθενούς και ο ογκολογικός ασθενής βρίσκεται στο τελικό στάδιο, θα πρέπει να διαφυλαχθούν η αξιοπρέπεια και η προσωπικότητά του. Ο ασθενής τελικού σταδίου έχει το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, την αυτονομία, την αξιοπρεπή διαβίωση και την πλήρη έκφραση των επιθυμιών και των αναγκών του. Κύριος στόχος είναι να βελτιωθεί, όσο είναι δυνατόν, η ποιότητα ζωής του ογκολογικού ασθενούς τελικού σταδίου μέχρι το επικείμενο τέλος αυτής.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ