Το Μέγα και Αγγελικό Σχήμα: Λειτουργική Προσέγγιση
19 Οκτωβρίου 2021Η Εκκλησία έχει δική της Μέθοδο που γιατρεύει, θεώνει και σώζει τους ανθρώπους με τα μυστήρια και τιςάγιες αρετές,γράφει ο άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς, ο Φιλόσοφος του Αγίου Πνεύματος, για Το Μυστήριο του Μεγάλου και Αγγελικού Σχήματος[1]: «Τα Μυστήρια έχουν μια Μορφή. Το κάθε τέτοιο ιαματικό και σωστικό Μυστήριο έχει μία και μοναδική δομή. Με έναν και μοναδικό τρόπο γίνεται το Βάπτισμα, η Εξομολόγηση, η Χειροτονία της Ιερωσύνης, το Χρίσμα, το Ευχέλαιο, η Μοναχική Κουρά, η Θεία Λειτουργία, η Κηδεία, κ.α.».
Για τα μεγάλα μυστήρια, λόγω σοβαρότητας τους, επανειλημμένα έχει ασχοληθεί η Εκκλησία, σε επίπεδο Οικουμενικών Συνόδων και έχει ορίσει τη Διαδικασία της Εκτέλεσης τους με Κανόνες και Όρους σχετικούς, που έχει εκδώσει. Τα Λειτουργήματα λοιπόν μέσα στο Ναό ορίζονται από Ιερούς Κανόνες Αυστηρότατης Ακριβείας. Όλοι γενικά οι κληρικοί ονομάζονται Κανονικοί. Το ίδιο και οι μοναχοί και οι μοναχές, επειδή η ιδιότητα τους την απόχτησαν σύμφωνα με τις διαδικασίες που ορίζουν οι Ιεροί Κανόνες και η ζωή τους περνάει πάλι σύμφωνα με την παράδοση που όρισαν οι Ιεροί Κανόνες.
Οι Ιεροί Κανόνες, κατά τον Άγιο Ιουστίνο, είναι μέρος της Καινής Διαθήκης κι έχουν την ίδια Αξία με τις Εντολές του Χριστού, όπως ορίζεται στα κείμενα του Πηδαλίου,επειδή και οι Συνοδικοί αυτοί Κανόνες – Εντολές είναι του Αγίου Πνεύματος. «Έδοξε Τω Αγίω Πνεύματι και ημίν», γράφουν οι άγιοι Πατέρες, όταν όριζαν τους Κανόνες. Οι Ιεροί κανόνες ρυθμίζουν την τάξη στο χώρο της Εκκλησίας. Στην ερμηνεία του ΛΑ΄ Αποστολικού Κανόνος, στο Πηδάλιο, διαβάζουμε: «Τάξις συνέχει και τα ουράνια, και τα επίγεια»`κατά τον ΘεολόγονΓρηγόριον: «Πρέπει λοιπόν η ευταξία, και πανταχού μεν να φυλάττηται ως συνεκτική και συστική, μάλιστα δε εις τους εκκλησιαστικούς, οι οποίοι έχουν χρέος να γνωρίζουσιν ο καθείς τα ιδικά των μέτρα, και τα όρια της οικείας τάξεως να μην υπερβαίνουσιν.».
Ο άγιος Ιουστίνος[2] επισημαίνει ότι: «όποιος έχει μελετήσει τα Κείμενα της Ακολουθίας του Μεγάλου Αγγελικού Σχήματος και είναι γνώστης των Ιερών Κανόνων, θα διαπιστώσει, πως η Ακολουθία αυτή είναι η Έκφραση των Ιερών Κανόνων που αναφέρονται στο Μοναχισμό κι όσα ορίζουν οι Ιεροί Κανόνες, περιέχονται στα κείμενα Αυτής της Ακολουθίας». «Δύο είναι τα πιο μεγαλειώδη κείμενα μέσα στο Ευχολόγιο της Εκκλησίας: α) το Σύμβολο της Πίστεως και β) η Ακολουθία του Μεγάλου και Αγγελικού Σχήματος.
Το πρώτο κείμενο του Συμβόλου της Πίστεως, περιέχει τα Υψηλότατα Μυστήρια της Θεολογίας της Αγίας Τριάδος και Ενανθρώπισης, της Εκκλησίας και της Ανάστασης[3]. Η ερμηνευτική[4] σπουδή του Συμβόλου της Πίστης, το οποίο τοποθετείται στο κέντρο της λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας, αποτελεί τον πλέον ευχερή συνάμα και λυσιτελή τρόπο για την προσέγγιση της ορθόδοξης δογματικής διδασκαλίας. Η προσέγγιση και η ανάλυση του Συμβόλου της Πίστεως μέσα από την πλούσια υμνολογική και λειτουργική παράδοση και όχι αυτόνομα και αποκομμένα από την εν γένει λατρευτική ζωή της Εκκλησίας προβάλλει ως η πλέον ενδεδειγμένη πορεία, για την ανάδειξη της σημασίας, του περιεχομένου αλλά και της ερμηνευτικής προσέγγισης των δογμάτων της Εκκλησίας κατά τρόπο κατανοητό και από τον σύγχρονο άνθρωπο. Τα δόγματα[5] δεν είναι κάποιες αφηρημένες και διανοητικές συλλήψεις αλλά εκκλησιαστικά γεγονότα και καρποί ζωής που πηγάζουν από την εμπειρία της Εκκλησίας, καθώς συναντά και βιώνει τον Τριαδικό Θεό που αποκαλύπτεται μέσα στην κτίση και στην ιστορία. Το εκκλησιολογικό αυτό υπόβαθρο των δογμάτων φανερώνει και το γεγονός ότι τα δόγματα εκφράζουν την ταυτότητα της Εκκλησίας ως έναν τρόπο σχέσεως του ανθρώπου με τον Θεό, τους άλλους ανθρώπους και τον κόσμο ολόκληρο.
Το δεύτερο κείμενο της Ακολουθίας του Μεγάλου και Αγγελικού Σχήματος περιέχει είκοσι (20) περίπου Πνευματικά Μυστήρια, τελείως Ακατανόητα για τον άνθρωπο τον έξω της Εκκλησίας που γνωρίζει τη Φιλοσοφία, τις Επιστήμες και την Πολιτική, επειδή τα πνευματικά αυτά μυστήρια είναι εκείνα που ετοίμασε ο Θεός για όσους τον αγαπούν και «επί καρδίαν ουκ ανέβη» ανθρώπου σαρκικού και αδιάφορου. Τέτοια Μυστήρια της Κουράς είναι: η προσαγωγή, η συνεργία, η αναδοχή, το δεύτερο Βάπτισμα, η υιοθεσία. η παρθενία, η αποταγή, η αφιέρωση, η συνεργούσα χάρις, η καθαρή εξομολόγηση, και άλλα[6].
Το Μοναχικό[7] Σχήμα είναι ένα και μοναδικό και ένας και μοναδικός είναι ο τρόπος που γίνεται κανείς Μοναχός, κατά τη μέθοδο της Εκκλησίας. «Μοναχική κουρά καλείται η κανονική τελετή και πράξις, διά της οποίας ο επιθυμών την πρόσκτησιν της μοναχικής ιδιότητος και την περιβολήν του Μοναχικού Σχήματος, κεκτημένος τα προς τούτο νόμιμα και κανονικά προσόντα, προσέρχεται και δίδει ενώπιον του αρμοδίου κανονικώς και νομίμως προσώπου πανηγυρικώς και κατά την εν τω Μ. Ευχολογίω οριζομένην ιεράν ακολουθίαν την αμετάτρεπτον υπόσχεσιν της καθ’ άπαντα τον βίον εγκαρτερήσεως εν τη ασκήσει και την ιεράν της μοναχικής επαγγελίας διαβεβαίωσιν, κειρομένης δε δια σταυροειδούς αποκάρσεως της κόμης αυτού κατατάσσεται τυπικώς και επισήμως εις τας τάξεις της Μοναχικής Αδελφότητος, γινόμενος μόνιμον και κανονικόν μέλος αυτής»[8].
Σήμερα υπάρχουν στο Ευχολόγιο τρεις Κουρές Μοναχικές: η Ρασοευχή, το Μικρό Σχήμα και το Μεγάλο Σχήμα. Στο «Πηδάλιο», στις υποσημειώσεις του ΜΓ΄ Κανόνος της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου, «Ἐξὸν ὑπάρχει Χριστιανῷ, τὸν ἀσκητικὸν ἑλέσθαι βίον, καί, τὴν πολυτάραχον ζάλην τῶν βιωτικῶν πραγμάτων ἀποθέμενον, ἐν μοναστηρίῳ εἰσιέναι, καὶ κατὰ τὸ μοναχικὸν σχῆμα ἀποκαρῆναι, κἂν ἐν οἱῳδήποτε πταίσματι ἁλῷ. Ὁ γὰρΣωτὴρ ἡμῶν Θεὸς ἔφη· Τὸν ἐρχόμενον πρός με οὐ μὴ ἐκβάλω ἔξω. Ὡς οὖν τῆς μοναχικῆς πολιτείας, τὴν ἐν μετανοίᾳ στηλογραφούσης ζωὴ νἡμῖν, τῷ γνησίως ταύτῃ προστιθεμένῳ, συνευδοκοῦμεν· καὶ οὐδεὶς αὐτὸν παρεμποδίσει τρόπος πρὸς τὴν του οἰκείου σκοποῦ ἀποπλήρωσιν.», πληροφορούμαστε πολλά και σημαντικά πράγματα για το Σχήμα. Ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης στη διαθήκη του γράφει, πως το μοναχικό Σχήμα είναι ένα, αυτό του Μεγάλου Αγγελικού Σχήματος και πως δεν πρέπει να δώσει κανείς πρώτα το μικρό και ύστερα το Μεγάλο Σχήμα. Και ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, γράφει στις υποσημειώσεις αυτές, βεβαιώνει πως ένα είναι το μοναχικό Σχήμα, αυτό του Μεγαλόσχημου και μικρό Σχήμα οι Πατέρες δεν γνωρίζουν.
Τα κείμενα του Πηδαλίου είναι τα εξής: κατά τον Βαλσαμώνα»[9], «κυρίως απόκαρσις είναι η του μεγάλου αγγελικού σχήματος περιβολή». Ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης το γράφει εις την διαθήκην του,«δεν θέλεις δώσει τινός εκείνο, όπου λέγουσι μικρόν σχήμα, έπειτα το μέγα, δια τι το σχήμα ένα είναι, ώσπερ το Βάπτισμα, καθώς οι Άγιοι Πατερες το εμεταχειρίσθηκαν». Και ο θείος Γρηγόριος ο Παλαμάς εις την επιστολήν προς τον Παύλον ιερομόναχον λέγει, «τούτο είναι το μέγα και μοναχικόν σχήμα. Μικρόν δε σχήμα των μοναχών οι Πατέρες δεν ηξεύρουσιν, αλλά μερικοί από τους μεταγενέστερους εφάνηκαν μεν, ότι τα εμοίρασαν εις δύο, με το να κάμνουσιν όμως τας αυτάς ερωταποκρίσεις και υποσχέσεις τόσον εις το μικρόν, όσον και εις το μέγα, πάλιν ένα σχήμα το αποκαθιστώσι». Και ο Θεσσαλονίκης Συμεών[10] λέγει, «ότι καθώς το Βάπτισμα είναι και μόνον, έτσι και το Σχήμα των Μοναχών. Το γαρ μικρόν σχήμα αρραβών και προοίμιον είναι του μεγάλου Σχήματος, και επεννοήθη από τινας υστερινούς πατέρες δια την ασθένειαν (ή την αμέλειαν) των ανθρώπων». Και το Ευχολόγιον δε και ο Βαλσαμών[11], «το μικρόν σχήμα αρραβώνα ονομάζουσι του μεγάλου σχήματος». Ο Συμεών Θεσσαλονίκης λέγει: πως το Σχήμα είναι ένα, όπως και το Βάπτισμα, έχει μαρτυρία από την ίδια την Κουρά, επειδή εκεί γράφει: «δεύτερο Βάπτισμα λαμβάνεις σήμερον αδελφέ, τη περιουσία των του Φιλανθρώπου Θεού δωρεών και των αμαρτιών σου καθαίρει…». Στο μικρό σχήμα αυτή η φράση δεν αναφέρεται καθώς και πολλά κείμενα είναι διαφορετικά από εκείνα της Ακολουθίας του Μεγαλόσχημου. Φανερό είναι ότι με το μικρό σχήμα δεν παίρνει κανείς τον Ανακαινισμό της ψυχής με την ιδιαίτερη χάρη του β΄ Βαπτίσματος, που έχει το Μέγα και Αγγελικό Σχήμα. Ώστε είναι τελετές ατελείς της ρασοευχής και του μικρού σχήματος και ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης και τις απαγόρευσε, «επειδή μη γνωρίζοντας κανείς πως με το μικρό σχήμα είναι ατελής μοναχός, μπορεί να πεθάνει στερημένος τη χάρη του β΄ Βαπτίσματος των Μεγαλόσχημων»[12].
Για την ατέλεια αυτή αναφέρει το Πηδάλιο στη συνέχεια των υποσημειώσεων που αναφέραμε: «δια τι καθώς ο αρραβών με τον γάμον συγκρινόμενος είναι ατελής, έτσι και το μικρόν σχήμα όπου έχουν, με το να είναι αρραβών προς το μέγα, ως είπομεν, είναι και αυτό ατελές, και ακολούθως και αυτοί όπου το έχουν είναι ατελείς. Ας ιδούν δε τον Συμεών τον Θεσσαλονίκης (κεφ. τξ΄ όπου λέγει, ότι,« όσοι είναι ατελείς εις το σχήμα, πρέπει να τελειωθούν, ίνα μη αποθάνουν ατελείς, χωρίς της τελειοτάτης τελετής του σχήματος…. και ότι καθώς εκείνος όπου δεν βαπτισθεί, δεν είναι χριστιανός, έτσι κι εκείνος όπου δεν τελειωθεί εις το σχήμα, δεν είναι μοναχός». Ο άγιος Ιουστίνος, αναφέρει: Σημείωσε δε τούτο, ότι και ο Αθανάσιος ο εν Άθω, και ο όσιος και ομολογητής Δουναλέ παρά τω συναξαριστή (Δεκέμβριος ιζ’ ) και άλλοι τινές, έλαβον πρώτον το μικρόν σχήμα, και έπειτα το μέγα, κατά διαφόρους καιρούς. Καλλίτερα όμως κι ακριβέστερα ποιούσιν εκείνοι, όπου άπαξ γίνονται μεγαλόσχημοι, διατί με την μίαν αυτήν και μόνην φορά, εν και μοναδικόνπραγματικώςαποδεικνύουσι το σχήμα των Μοναχών, όπερ η των αγίων παράδοσις βούλεται. Επισημαίνεται[13] πως οι Ιεροί Κανόνες επάνω σ’ αυτό το θέμα πουθενά δεν αναφέρουν μικρό Σχήμα ή υποδιαιρέσεις του Σχήματος, αλλά καθαρά εννοούν ένα και μοναδικό Σχήμα. Εκείνο που αναφέρει ο Ιώβ ο αμαρτωλός, πως το μοναχικό Σχήμα προχωρεί από το μικρό Σχήμα της Ρασοευχής, στο μεσαίο μικρό Σχήμα και από εκεί στο Μεγάλο Αγγελικό, δηλαδή από την ατέλεια στην τελειότητα, αυτό είναι ένα συμπέρασμα δικό του προσπαθώντας πιθανώς να δώσει μια ερμηνεία στην ύπαρξη των τριών μοναχικών Ακολουθιών. Θα είναι δε μεγάλο λάθος να λέει κανείς «εγώ, επειδή δεν μπορώ να κάνω μεγάλη άσκηση, γι αυτό γίνομαι μοναχός με ρασοευχή». Ο Θεός από τον κάθε άνθρωπο ζητάει Άσκηση κατά την δύναμή του και το μέτρο του, όπως πολλές φορές το βεβαιώνει ο άγιος Βαρσανούφιος. Υπάρχουν κράσεις, διαφορετικοί χαρακτήρες, μέτρα δύναμης και αντοχής ποικίλα. Όλοι γίνονται μεγαλόσχημοι και ο Ηγούμενος οικονομεί την άσκηση του καθενός, ανάλογα με τα μέτρα του. Η μετάβαση από την ατέλεια στην τελειότητα της μοναχικής διαγωγής, δεν πρέπει να καθορίζεται από την διαφορετικά Σχήματα, αλλά ανήκει στην παιδαγωγική ικανότητα του γυμνάζοντος ηγουμένου.
Διαβάστε εδώ ολόκληρη την μελέτη
