Η κοινωνία της πληροφορίας
10 Δεκεμβρίου 2021Η ανάπτυξη του διαδικτύου συντέλεσε καθοριστικά στην μετάβαση από την εποχή της μαζικής επικοινωνίας του προηγούμενου αιώνα, όπου κυριαρχούσαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας (τύπος, ραδιόφωνο, τηλεόραση) στην εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας, όπου ο άνθρωπος δεν αποτελεί παθητικό δέκτη αλλά μπορεί να γίνει ο ίδιος πρωταγωνιστής. Όπως παρατηρεί ο Γιαγκάζογλου[1] «Οι τεχνολογίες της πληροφορίας είναι “νέες”, όχι επειδή είναι απλώς διαφορετικές από όσες προηγήθηκαν, αλλά επειδή αλλάζουν σε βάθος την ίδια την έννοια της απόκτησης εμπειρίας και εν τέλει, τον τρόπο με το οποίο αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα». Η καθημερινή μας εμπειρία αποτελείται από αλληλεπιδράσεις, συχνά εικονικές, με ανθρώπους που ίσως δεν έχουμε συναντήσει ή γνωρίσει προσωπικά, και από υπερτοπικές συναλλαγές άυλων αγαθών, προϊόντων και υπηρεσιών.
Ο άνθρωπος στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας είναι ένα ον που με αφετηρία την χωρική του υπόσταση διαλέγεται με την οικουμένη[2]. Όμως, το κυριότερο χαρακτηριστικό του νέου ψηφιακού κόσμου εκτός από την υπερτοπικότητα, χαρακτηριστικό στοιχείο της βιομηχανικής επανάστασης, η οποία σηματοδότησε την ανάπτυξη των δικτύων μεταφοράς είναι η παρέμβαση στη διάσταση του χρόνου. Ο παραδοσιακός χώρος αλληλεπίδρασης επεκτείνεται προς το παρόν στα όρια της γήινης σφαίρας ή ακόμη και εκτός αυτής[3] σε πραγματικό χρόνο. Η πληροφορία[4] με την ψηφιακή της μορφή διακινείται χωρίς χωρο-χρονικούς περιορισμούς με ασύλληπτες ταχύτητες «τέτοιες που δημιουργούν αρκετά προβλήματα στην ανθρώπινη πρόσληψη του κόσμου»[5].
Η κοινωνία της πληροφορίας ή διαφορετικά ο νέος ψηφιακός κόσμος αποτελεί το έναυσμα για την δημιουργία ενός ά-χωρου κόσμου, ο οποίος συχνά προσδιορίζεται ως κυβερνοχώρος[6] με πολύπλευρες συνέπειες σε φιλοσοφικό και θεολογικό επίπεδο. Αν ο νεωτερικός άνθρωπος του διαφωτισμού επιζητούσε να σπάσει τα δεσμά με την παράδοση αναζητώντας μια νέα ταυτότητα, ο μετανεωτερικός άνθρωπος απογοητευμένος από τα αδιέξοδα και τις συνέπειες του νεωτερικού παραδείγματος βρίσκει καταφύγιο σε ένα εικονικό κόσμο, όπου τα όρια μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού γίνονται δυσδιάκριτα. Η μετανεωτερικότητα έχει ως κύριο χαρακτηριστικό την αμφισβήτηση των «μεγάλων αφηγήσεων» του ορθολογισμού υπέρ των «μικρών αφηγήσεων»[7],[8] όπου η απόρριψη της αυθεντίας οδηγεί στην δημιουργία ενός ναρκισσιστικού μοντέλου ανθρώπου,[9] το οποίο αναζητά την πραγμάτωση των εφήμερων προσωπικών του αφηγήσεων εσωτερικεύοντας μοντέλα του εαυτού του, που αναπόφευκτα τον οδηγούν στην απόδραση από την πραγματικότητα προς έναν εικονικό κόσμο. «Δεν είναι τυχαίο και συμπτωματικό ότι οι μεγάλες φιλοσοφικές αλήθειες, τα μεγαλεπήβολα πολιτικά και ιδεολογικά σχέδια ατονούν ολοένα και περισσότερο και παραχωρούν τη θέση τους σε διάφορες αφηγήσεις περί εαυτού… Ο παροντικός άνθρωπος αναπτύσσει μια μέριμνα για την άμεση εμπειρία του εαυτού του στο παρόν, που σε αυτή της προσδίδει την αύρα της αιωνιότητας του εικονικού σύμπαντος»[10].
Στον κυβερνοχώρο του διαδικτύου, ο οποίος είναι εικονικός αφού δεν έχει φυσική υπόσταση, αλλά ταυτόχρονα είναι πραγματικός, αφού συμμετέχουν άνθρωποι, παράγει κοινωνικά πρότυπα και σχέσεις στα πλαίσια των εικονικών κοινοτήτων. Όπως παρατηρούν οι Bazin-Cottin[11] το διαδίκτυο είναι ένας νέου τύπου χώρος, τον οποίο δεν μπορούμε να εντάξουμε σε καμία φυσική εξίσωση, αλλά είναι αληθινός. Καθημερινά δισεκατομμύρια άνθρωποι αλληλοεπιδρούν διαδικτυακά για ώρες ολόκληρες είτε για επαγγελματικούς λόγους, είτε απλώς για επικοινωνία, ενημέρωση ή ψυχαγωγία.
Δεν είναι στις προθέσεις αυτής της εργασίας να δαιμονοποιήσει το διαδίκτυο παραγνωρίζοντας τις θετικές του πλευρές και την συμβολή της πληροφορικής στη βελτίωση σημαντικών τομέων της ανθρώπινης δραστηριότητας. Σκοπός μας είναι να αναζητήσουμε εκείνες τις παραμέτρους, αν υπάρχουν, οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν διαθλαστικά δημιουργώντας στρεβλώσεις στην πρόσληψη της πραγματικής ζωής.
Στην εικονικότητα του διαδικτύου ελλοχεύει ο κίνδυνος αποσύνδεσης από την πραγματική ζωή και η ψυχολογική σύγχυση μεταξύ αληθινού και φανταστικού. Το διαδικτυωμένο υποκείμενο έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει στον Κυβερνοχώρο με πολλαπλά εγώ, να διαμορφώνει την εικόνα του εαυτού του κατά το δοκούν. Σύμφωνα με τον Rifkin,[12] στο διαδίκτυο οι άνθρωποι μπορούν να βιώσουν ένα είδος αυτισμού, συμμετέχοντας σε ένα παιχνίδι ρόλων αποσυνδεδεμένοι από την πραγματικότητα.
Η κοινωνία της πληροφορίας και τα μοντέλα ήθους που παράγει δεν μπορεί να μην επηρεάσουν και τον τρόπο πρόσληψης της αντίληψης του Ευαγγελικού μηνύματος από τους πιστούς. Η ραγδαία διείσδυση του διαδικτύου σε κάθε τομέα της πραγματικής κοινωνίας απαιτεί προσεκτική και συστηματική ανάλυση και αξιολόγηση των επιδράσεων και των συνεπειών του φαινομένου από την Εκκλησία, προσφέροντας στους πιστούς τους κατάλληλους οδοδείκτες προσανατολισμού στις χαοτικές λεωφόρους της πληροφορίας. Εστιάζοντας στην ορθόδοξη Εκκλησία, αυτό σημαίνει ότι η ενασχόληση με τον μεταβαλλόμενο κόσμο του διαδικτύου θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα. Αναδεικνύοντας τις θετικές πλευρές της νέας πραγματικότητας θα καταστεί εφικτή η ενσωμάτωση τους στην ποιμαντική διαδικασία της Εκκλησίας, αλλά επίσης θα γίνουν πιο εύκολα διακριτές οι αρνητικές πτυχές έτσι ώστε να αναπτυχθούν δράσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να τις απομονώσουν[13].
Ο εικονικός κόσμος του διαδικτύου αποτελεί για την Εκκλησία μια νέα πρόκληση, η οποία απαιτεί ερμηνεία με κριτικό τρόπο έτσι ώστε να ανταποκριθεί με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο στον ποιμαντικό της ρόλο και στην συνέχιση του θεόπνευστου έργου της, αυτού της διάδοσης του Ευαγγελικού μηνύματος.
Στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο, η Εκκλησία καλείται να ασκήσει μια νεότευκτη μορφή διακονίας, καλείται «να απευθύνει το θεολογικό της μήνυμα και να προσφέρει τις κατάλληλες ποιμαντικές της ηθικές και ανθρωπολογικές προϋποθέσεις ως προς τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας και ιδιαίτερα σε σχέση με τον αναδυόμενο ψηφιακό πολιτισμό»[14]. Το άνοιγμα της Εκκλησίας στον διαδικτυακό κόσμο, μεταφέροντας την πίστη και την εμπειρία της για το Θεό μπορεί να καταστήσει εφικτή για εκατομμύρια χρήστες την συνάντηση με την αλήθεια του Ευαγγελίου, και ακολουθώντας το παράδειγμα της Πεντηκοστής να προσλάβουν το θείο μήνυμα στη νέα δική τους γλώσσα, την ψηφιακή.
Το ύφος και ο τρόπος παρέμβασης της Εκκλησίας στον κόσμο του διαδικτύου, ιδιαίτερα κατά την ιδιάζουσα συγκυρία της πανδημίας του κορονοϊού που διάγουμε, θα αναλυθεί σε επόμενο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
