Λειτουργικά χαρακτηριστικά του ψηφιακού οικοσυστήματος
16 Δεκεμβρίου 2021Ο όρος «ψηφιακό οικοσύστημα» συναντάται στη βιβλιογραφία στον Fransmann[1],[2], ο οποίος το 2007 και το 2010 τον πρωτοχρησιμοποίησε προτείνοντας μια συστηματική παρουσίαση του ευρύτερου κλάδου των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών και των παραγόντων που τον αποτελούν και οι οποίοι σύμφωνα με τον Fransmann είναι οι ακόλουθοι:
- Προμηθευτής στοιχείων των δικτύων και του αντίστοιχου σχετικού εξοπλισμού (ηλεκτρονικό υπολογιστή, συσκευές κινητής, μόντεμς ή ρούτερς)
- Δικτυακοί πάροχοι (σύνδεσης στο διαδίκτυο)
- Παραγωγούς εφαρμογών και υπηρεσιών (π.χ. facebook, twitter, wordpress…)
- Τελικοί χρήστες
Το ψηφιακό οικοσύστημα βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη και χαρακτηρίζεται από την καινοτομία, στην σημερινή εποχή δεν αποτελεί πλέον απλώς ένα επίτευγμα της τεχνολογίας, αλλά συνιστά ένα νέο χώρο αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας, ο οποίος είναι ταυτόχρονα εικονικός και πραγματικός. Εικονικός γιατί δεν μπορεί να προσδιοριστεί σε κάποιο χωρικό περιβάλλον, αλλά πραγματικός αφού η ύπαρξη του βασίζεται στην αλληλεπίδραση ανθρώπων με σάρκα και οστά, οι οποίοι συμμετέχουν στις εικονικές κοινότητες, οι οποίες υπερβαίνουν τα παραδοσιακά κοινοτικά σύνορα.
Στο παρόν κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε τα βασικά λειτουργικά χαρακτηριστικά του ψηφιακού οικοσυστήματος εστιάζοντας κυρίως στις εφαρμογές και στους χρήστες, κύριους παράγοντες του ιστοχώρου, οι οποίοι διαμορφώνουν συνεχώς νέους τρόπους επικοινωνίας, αλλά ταυτόχρονα παράγουν νέα προφίλ συμπεριφοράς.
2.1 Υπερκειμενικότητα
Ο όρος υποδηλώνει μια νέα δυνατότητα στη μορφή των κειμένων, τα οποία διακινούνται σε ηλεκτρονική μορφή και τα οποία σε αντίθεση με τα παραδοσιακά έντυπα κείμενα διαθέτουν υπερσυνδέσεις με υπερκείμενα[3] διαμέσου των οποίων ο αναγνώστης μπορεί να πλοηγηθεί σε άλλες ιστοσελίδες, φωτογραφίες, βίντεο ή ακόμη και ηχητικά αρχεία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο αναγνώστης δεν είναι υποχρεωμένος να ακολουθήσει την γραμμική ανάγνωση ενός κειμένου σε έναν ιστότοπο, αλλά έχει τη δυνατότητα άμεσης μετάβασης σε υπερκείμενα κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης. Ο αναγνώστης ακολουθεί ένα είδος «διαδραστικής ανάγνωσης»[4] μελετώντας τα υπερκείμενα και είναι ο ίδιος που αποφασίζει την ποσότητα της γνώσης που θα προσλάβει. Σύμφωνα με τον Viires[5], ο αναγνώστης μπορεί να μετατραπεί σε συγγραφέα, αφού μέσω της διαδραστικής ανάγνωσης μπορεί να ακολουθήσει τα δικά του αναγνωστικά μονοπάτια κάνοντας τις δικές του επιλογές υπερκειμένων.
Όπως αναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα, ένα σημαντικό σημείο που χρήζει προσοχής σε ότι αφορά στην πληροφορία, η οποία διακινείται στον παγκόσμιο ιστό, σχετίζεται με τον βαθμό εγκυρότητάς της. Η υπερκειμενικότητα δημιουργεί συχνά μια άναρχη δομή στα κείμενα που αναρτώνται σε ιστοσελίδες, τα υπερκείμενα των οποίων στην πορεία του χρόνου μπορεί να τροποποιηθούν αλλάζοντας σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό τις προθέσεις του αρχικού κειμένου. Συνεπώς στο ερώτημα της εγκυρότητας της πληροφορίας θα πρέπει να προστεθεί και αυτό της μεταβλητότητας της. Σύμφωνα με τον Τσίλη,[6] το διαδίκτυο στην πορεία της εξέλιξής του έχει διαμορφώσει ορισμένες δεοντολογικές αρχές ορθής λειτουργίας, οι οποίες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την πρόσβαση στο πολυεπίπεδο περιεχόμενο μιας ιστοσελίδας και αυτές αφορούν: στην εγκυρότητα της πληροφορίας, στην αντικειμενικότητα και στις προθέσεις του συγγραφέα/δημιουργού, στην επικαιροποίηση, η οποία δίνει τη δυνατότητα στον παραγωγό της πληροφορίας να τροποποιεί ή και να διαγράφει κείμενα ή σχόλια.
2.2 Πολυμεσικότητα
Με τον όρο πολυμεσικότητα αναφερόμαστε στις διαφορετικές μορφές με τις οποίες μπορεί να διαμοιραστεί η πληροφορία στο διαδίκτυο. Η πολυμεσική ψηφιακή πληροφορία μπορεί να προσλάβει την μορφή κειμένου, εικόνας, κινούμενων γραφικών, ηχητική ή βίντεο, ενώ οι χρήστες μπορούν να διαμοιράζονται τα πολυμεσικά αρχεία ή και να τα αποθηκεύουν σε διαδικτυακά αποθετήρια (όπως youtube, flickr κ.ά.). Ο εμπλουτισμός της ψηφιακής πληροφορίας με την χρήση πολυμέσων αυξάνει την αλληλεπίδραση του χρήστη με το ψηφιακό υλικό. Τα πολυμέσα συνέβαλαν σημαντικά στην εικονική διάσταση της επικοινωνίας στο διαδίκτυο παρεμβαίνοντας στις διαστάσεις του χώρου και του χρόνου.
Όπως παρατηρεί η Halabi[7] «ο εικονικός χώρος είναι ένας χώρος δίχως γραμμές και οριοθετήσεις, επομένως, χωρίς σύνορα, μέσα στον οποίο οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη μπορεί να είναι προσβάσιμο από οποιοδήποτε άλλο σημείο σε χρόνους στιγμιαίους, χάρη στις τωρινές τεχνολογίες επικοινωνίας».
2.3 Διαδραστικότητα
Το διαδίκτυο και ιδιαίτερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σηματοδότησαν το πέρασμα από την επικοινωνία του τύπου «ένας προς πολλούς», σε αυτή του τύπου «πολλοί προς πολλούς». Επιπλέον οι τεχνικές δυνατότητες ελεύθερης πρόσβασης χωρίς χωρο-χρονικούς περιορισμούς, που παρέχει το διαδίκτυο καθιστά εφικτή και εύκολη τη διάδραση μεταξύ των χρηστών και την δημιουργία διαδικτυακών σχέσεων, αλλά και online κοινοτήτων.
Κύρια χαρακτηριστικά των διαδικτυακών σχέσεων εκτός της αμεσότητας και της ταχύτητας σύναψής τους είναι η ευμεταβλητότητα. Όσο εύκολα μπορεί ένας χρήστης να συνάψει μια διαδικτυακή σχέση ή να ενταχθεί σε μια online κοινότητα με την ίδια ευκολία μπορεί να διακόψει την επικοινωνία και να αποχωρήσει.
Η λειτουργία και ο τρόπος αλληλεπίδρασης στα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα αποδίδουν εύγλωττα το χαρακτηριστικό της διαδραστικότητας. Για παράδειγμα, στο facebook, όπως και στα διάφορα web blogs ένας χρήστης μπορεί να αναρτήσει πληροφορίες, να ανταλλάξει μηνύματα με άλλους χρήστες, να αντιδράσει σε αναρτήσεις άλλων χρηστών, να απορρίψει ή και να διαγράψει χρήστες από τους λογαριασμούς του, ανάλογα με την υποκειμενική του κρίση.
Τέλος, όπως αναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα, ο χρήστης του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων έχει την δυνατότητα να συμμετάσχει σε διαδικτυακές κοινότητες υποδυόμενος κάποιο υποκείμενο διαφορετικό από αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Ο ρόλος ή οι ρόλοι που μπορεί να υποδυθεί κάποιος χρήστης στο διαδίκτυο, επωφελούμενος της δυνατότητας ανωνυμίας ή και ψευδωνυμίας συμβάλλει σημαντικά στην εικονικότητα των διαδικτυακών σχέσεων. Η αναζήτηση και η δημιουργία ενός νέου ψηφιακού εαυτού υποδηλώνουν συχνά την επιθυμία υπέρβασης της σωματικότητας και της αφθαρσίας και ο προβληματισμός σε αυτό το σημείο γίνεται ακόμη πιο σύνθετος, αφού το ζήτημα δεν είναι αν ο χρήστης μιμούμενος την πραγματικότητα δημιουργεί έναν άλλο εικονικό εαυτό, αλλά σε ποιο βαθμό ο νέος εαυτός παρεμβαίνει και διαμορφώνει μια νέα πραγματικότητα[8].
2.4 Σύγκλιση των Μέσων
Το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα σύγκλισης των Μέσων ενημέρωσης στο ίδιο ψηφιακό οικοσύστημα. Παραδοσιακά μέσα διακίνησης της πληροφορίας, όπως το ραδιόφωνο και η τηλεόραση με την έλευση του διαδικτύου δεν αντικαταστάθηκαν από αυτό, αλλά ενσωματώθηκαν στο πλαίσιο της υπερκειμενικότητας. Με την σύγκληση των Μέσων, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης (περιεχομένου) γίνεται ολοένα και πιο δυσδιάκριτη, αφού ο χρήστης-ακροατής-θεατής ενός ψηφιακού υλικού μπορεί πλέον να εξελιχθεί σε αναμεταδότη ή και παραγωγό του διαμοιράζοντάς το[9].
2.5 Προσβασιμότητα
Η προσβασιμότητα προσδιορίζει τη δυνατότητα και την ικανότητα αλληλεπίδρασης που προσφέρει o παγκόσμιος ιστός σε όλους ανεξαρτήτως τους ανθρώπους. Τα τελευταία χρόνια, αν και έχει μειωθεί το τεχνολογικό χάσμα μεταξύ των αναπτυγμένων και υπό ανάπτυξη χωρών, όπως αναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα, ακόμη ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων παραμένει αποκλεισμένος, γεγονός που καθιστά την προσβασιμότητα προβληματική. Η διάσταση της προσβασιμότητας περιλαμβάνει μια σειρά από παραμέτρους, οι οποίες προσδιορίζουν όχι μόνο την αδυναμία πρόσβασης στο διαδίκτυο λόγω υλικοτεχνικής υποδομής, αλλά επεκτείνεται και σε πεδία, όπως οι ψηφιακές ικανότητες, το οικονομικό εισόδημα, η υγεία, η ηλικία και άλλες. Αν και οι κοινωνίες ολοένα και περισσότερο βασίζουν τις λειτουργίες τους στο διαδίκτυο παρατηρείται μια μορφή κοινωνικού αποκλεισμού[10], ο χρόνος εξάλειψης του οποίου δεν είναι προς το παρόν εφικτό να προσδιοριστεί.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
