Μορφές κοινωνικής δικτύωσης (ψηφιακό οικοσύστημα)

Το διαδίκτυο, διαμέσου των ηλεκτρονικών υπολογιστών με την ευρεία έννοια[1], μας παρέχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε νέες μορφές κοινοτήτων, τα χαρακτηριστικά των οποίων διαφοροποιούνται πλήρως από τις παραδοσιακές κοινότητες όπου διαβιούσε και αλληλοεπιδρούσε ο άνθρωπος μέχρι την ανάδυση του ψηφιακού κυβερνοχώρου.

Οι νέες ψηφιακές (online) κοινότητες διαφοροποιούνται από τις παραδοσιακές ως προς τον τρόπο συγκρότησης τους, τον χωροχρονικό προσδιορισμό τους αλλά και τη μορφή διάδρασης μεταξύ των μελών τους.

Στον κυβερνοχώρο, ο άνθρωπος δεν βασίζει την αλληλεπίδραση του με τα άλλα μέλη της κοινότητας με βάση τη φυσική του παρουσία και ότι αυτό συνεπάγεται (οπτική επαφή, ψυχική εγγύτητα) αλλά στη βάση μιας εικονικής, ασώματης συχνά απρόσωπης αλληλεπίδρασης, η οποία δεν εγκλωβίζεται στο εδώ και τώρα, αλλά μπορεί να διαθέτει επίσης άχωρα και άχρονα χαρακτηριστικά. Το «κατ’εικόνα και καθ’ομοίωσιν»[2] της ορθόδοξης ανθρωπολογίας μπορεί με ευκολία να αντικατασταθεί από το «κατ’επιθυμία και κατά βούληση» της νέας εικονικής ανθρωπολογίας.

Οι νέες ψηφιακές κοινότητες και τα κοινωνικά δίκτυα παρουσιάζουν μια ποικιλομορφία, η οποία παρέχει τη δυνατότητα στους χρήστες να επιλέξουν τον τρόπο αλληλεπίδρασης και συμμετοχής στον ψηφιακό κόσμο.

Σε κοινωνικά δίκτυα, όπως το facebook, το YouTube ή το twitter, οι χρήστες με την δημιουργία ενός επώνυμου, ανώνυμου ή ακόμη και ψευδώνυμου προφίλ μπορούν να δημιουργούν ψηφιακές σχέσεις, να δημοσιεύουν και να διαμοιράζονται προσωπικές στιγμές, απόψεις, ιδέες, να συγκροτούν κοινότητες κοινών ενδιαφερόντων, αλλά και να προβάλλουν δρώμενα σε πραγματικό χρόνο. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας, όπως ο τύπος, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, στα κοινωνικά δίκτυα ο χρήστης από παθητικός δέκτης της πληροφορίας μετατρέπεται σε πρωταγωνιστή, του οποίου η εγκυρότητα της προσωπικής του ιστορίας, εμπειρίας, πληροφορίας αξιολογείται όχι τόσο με βάση την διασταύρωση των πηγών αλλά διαμέσου του βαθμού αποδοχής από την κοινότητα. Λέξεις όπως «μου αρέσει» (like), και «κοινοποίηση» (share), συνιστούν πλέον τις νέες μονάδες μέτρησης της εγκυρότητας-αποδοχής της πληροφορίας στο πλαίσιο της online κοινότητας. Επίσης η πορεία της πληροφορίας είναι πλέον πολυκάναλη και αμφίδρομη, ενώ τα όρια μεταξύ δημόσιου και προσωπικού γίνονται δυσδιάκριτα.

Καθημερινά δισεκατομμύρια χρήστες μοιράζονται στιγμές της προσωπικής τους ζωής και εμπειρίες της στιγμής στις ηλεκτρονικές γειτονιές ή κοινότητες του διαδικτύου μέσα από blogs[3] (σε πλατφόρμες τύπου facebook ή άλλων) ή μέσα από τα λεγόμενα microblogs (τύπου twitter), τα οποία έχουν χαρακτήρα σύντομων μηνυμάτων με περιορισμό στον αριθμό των διαθέσιμων χαρακτήρων[4].

Στην συνέχεια της εργασίας μας θα επιχειρήσουμε την παρουσίαση μιας σύντομης κατηγοριοποίησης του ψηφιακού οικοσυστήματος, το οποίο βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε στην Εικόνα 3.

Εικόνα 3: Η διαχρονική εξέλιξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης[5]

Ακολουθώντας την κατηγοριοποίηση του Ζhang[6] διακρίνουμε τις ακόλουθες βασικές κατηγορίες με κάποια αντιπροσωπευτικά παραδείγματα:

• Κοινωνικά δίκτυα ή σελίδες κοινωνικής δικτύωσης: τύπου Facebook
• Μέσα κοινωνικής σελιδοσήμανσης (social bookmarking): Digo delicious
• Ιστοσελίδες ανταλλαγής πολυμέσων: multimedia sharing, YouTube, Flicker
• Ιστολόγια (blogs-microblogging): Blogger, WordPress, Twitter
• Διαδικτυακές τηλεδιασκέψεις (web conferencing): Webex, Zoom, Teams

Τα δίκτυα του ψηφιακού οικοσυστήματος που προαναφέραμε συνέβαλαν σημαντικά κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες στον εκδημοκρατισμό της πληροφορίας[7] τόσο σε επίπεδο πρόσβασης, όσο και παραγωγής, ενώ πλέον αφορούν κάθε δραστηριότητα του σύγχρονου ανθρώπου (οικονομία, εκπαίδευση, διασκέδαση, θρησκευτικότητα, κ.α)

Αν και δεν είναι στους σκοπούς της παρούσας εργασίας η σε βάθος ανάλυση των προβληματικών περιοχών του ψηφιακού οικοσυστήματος, αξίζει να αναφερθούμε σε δύο κομβικά ζητήματα: στην προσβασιμότητα και την εμπιστοσύνη. Με τον όρο προσβασιμότητα αναφερόμαστε στο βαθμό πρόσβασης στις λειτουργικές δυνατότητες του διαδικτύου και κατά συνέπεια των κοινωνικών δικτύων από τον γενικό πληθυσμό. Το χάσμα στη χρήση του διαδικτύου μεταξύ των διαφόρων περιοχών του πλανήτη (κάτι που ισχύει και για διάφορες περιοχές της Ελλάδας) εξακολουθεί να υπάρχει παρά την ραγδαία διάδοσή του και μεγάλα τμήματα του πληθυσμού παραμένουν αποκλεισμένα ακόμα και σε προηγμένες τεχνολογικά χώρες, όπως οι ΗΠΑ, όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε στην Εικόνα 4.

Εικόνα 4: Ποσοστό ατόμων που χρησιμοποιούν το internet παγκοσμίως (2019)[8]

Συνήθως οι λόγοι αδυναμίας πρόσβασης στο διαδίκτυο είναι οι ακόλουθοι:

1. Απουσία διαθέσιμων υποδομών
2. Ελλιπής προσιτότητα (λόγω εισοδήματος)
3. Ψηφιακό χάσμα ή ψηφιακός αναλφαβητισμός

Το δεύτερο ζήτημα, το οποίο χρήζει αναφοράς σχετίζεται με το περιεχόμενο, το οποίο διακινείται στο διαδίκτυο και τις διαδικτυακές σχέσεις και αφορά στην εμπιστοσύνη. Η ανωνυμία και η αδυναμία επαλήθευσης της πραγματικής ταυτότητας των διαδικτυακών υποκειμένων ή ακόμη και αυτής της ύπαρξής της προσδιορίζουν την διαδικτυακή επικοινωνία ως ένα πεδίο στο οποίο κυριαρχεί η επιφυλακτικότητα και η ανασφάλεια, η δε εγκυρότητα της διακινούμενης πληροφορίας καθίσταται προβληματική[9].

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές:

[1] προσωπικοί υπολογιστές, έξυπνα κινητά, ταμπλέτες, έξυπνες τηλεοράσεις κ.ά.

[2] Γεν 1, 26

[3] Τα weblogs ή blogs, είναι μορφές «ηλεκτρονικών ημερολογίων», που επιτρέπουν σε μεμονωμένα άτομα ή ομάδες χρηστών να συζητούν διάφορα θέματα, μέσω δημοσιεύσεων, άρθρων ή μέσω posts. Κάθε τέτοια αλληλεπίδραση μπορεί αν είναι «πολυμεσική», δηλαδή να περιλαμβάνει κείμενο, φωτογραφίες, videos και ήχους, ενώ το κύριο δομικό τους στοιχείο είναι οι υπερσύνδεσμοι (links). βλ. Ζαφείρης Καραμπάσης, (2008) Το blogging στην Ελλάδα: Προφίλ, Κίνητρα και Πρακτικές των ελληνόφωνων Bloggers, (Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή Διατριβή). Πάντειο Πανεπιστήμιο, σ. 11.

[4] D. Zhao, M. Rosson, (2020, Δεκέμβριος, 27) «How and Why people twitter: The role that Micro-blogging plays in informal Communication at work», Ανακτήθηκε από http://pensivepuffin.com/dwmcphd/ syllabi/ insc547_wi13/papers/microblog/zhao.rosson.Twitter.GROUP09.pdf

[5] Nικολίτσα Κουτσογιαννοπούλου, (2013), Τα νέα μέσα ηλεκτρονικής κοινωνικής δικτύωσης (Social Media) και η σχέση τους με την καταναλωτική συμπεριφορά, (Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή Διατριβή). Πανεπιστήμιο Πατρών, σ. 33

[6] J. Ζhang (2010), (2020, Δεκέμβριος, 27) «Social Media and Distance Education», Instructional Support Specialist Center for Support of Instruction», Ανακτήθηκε από https://www.scribd.com/document/160525480/Social-Media-and-Distance-Education-De-Oracle

[7] Dave Evans, (2008), (2020, Δεκέμβριος, 27), «Social Media Marketing: An Hour a Day», Aνακτήθηκε από https://www.academia.edu/40528851/Social_Media_Marketing_An_Hour_a_Day σ. 33

[8] ITU’s Measuring digital development: Facts and figures 2020, (2020, Δεκέμβριος, 27), Aνακτήθηκε από https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/facts/default.aspx

[9] E. Uslaner, (2004), (2020, Δεκέμβριος, 27), «Trust, Civic Engagement, and the Internet», Political Communication, 21, Aνακτήθηκε από https://www.researchgate.net/publication/2405374_Uslaner_Trust_Civic_Engagement_and_the_Internet_1 σ. 224