Μορφές θρησκευτικής παρουσίας στο διαδίκτυο.
22 Δεκεμβρίου 2021Ο ρυθμός ενσωμάτωσης του διαδικτύου και των εφαρμογών του σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων παγκοσμίως είναι απαράμιλλος στην παγκόσμια ιστορία. Οι ενεργοί χρήστες του διαδικτύου εκτιμάται, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα ότι είναι 4,6 δισεκατομμύρια[1] παγκοσμίως.
Η ψηφιακή τεχνολογία μέσα σε δύο δεκαετίες οδήγησε στη δημιουργία ενός εικονικού κόσμου, μιας νέας «μαγευτικής» πραγματικότητας. Το διαδίκτυο είναι το πρώτο Μέσο Μαζικής Επικοινωνίας, το οποίο παρέχει τη λειτουργική δυνατότητα της πολλαπλής αμφίδρομης επικοινωνίας σε πραγματικό χρόνο. Οι προηγούμενες του διαδικτύου τεχνολογικές δυνατότητες επικοινωνίας στερούνταν της δυνατότητας διάδρασης καθιστώντας τον χρήστη παθητικό δέκτη μηνυμάτων.[2]
Η εμφάνιση του διαδικτύου επί της ουσίας αναιρεί την αφαίρεση των μέσων[3] στην οποία βασίστηκε ένα ολόκληρο σύστημα κοινωνικού ελέγχου της εξουσίας[4] δίνοντας την αίσθηση εκδημοκρατισμού της επικοινωνίας[5], γεγονός το οποίο οδήγησε στην ταχύτατη αύξηση της δημοτικότητάς του. Όπως αναφέρει ο Τσίλης,[6] «αυτή η ανανοηματοδότηση της επικοινωνιακής ροής αφορά και στην θρησκευτικότητα του σύγχρονου υποκειμένου, δηλαδή τον τρόπο που δομεί το άτομο τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις και τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται με τους διάφορους θρησκευτικούς θεσμούς».
Η θρησκευτική παρουσία στο διαδίκτυο έκανε την εμφάνισή της ήδη πριν την ανάπτυξη του παγκόσμιου ιστού και εντοπίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1980 με την μορφή φόρουμ ανταλλαγής απόψεων (Bulletin Boards System) αρχικά και στη συνέχεια με την δημιουργία του net.religion. Στην ουσία επρόκειτο για δίκτυα υπολογιστών, όπως το ORIGIN, το οποίο μετεξελίχθηκε σε USENET ένα αποθετήριο απόψεων ομαδοποιημένο σε θεματολογίες ποικίλου περιεχομένου. Το net.religion αποτελούσε το αποθετήριο απόψεων θρησκευτικής φύσης. Όπως αναφέρει ο Helland,[7] λόγω των έντονων αντιπαραθέσεων μεταξύ των μελών με διαφορετική θρησκευτική αφετηρία, γρήγορα δημιουργήθηκαν νέες κατηγορίες, οι οποίες αντανακλούσαν την ποικιλομορφία των δοξασιών που ασπάζονται τα μέλη. Σύμφωνα με την Campbell, αυτή η πρώιμη μορφή διαδικτύου έγινε αντιληπτή από τα μέλη των διαδικτυακών κοινοτήτων ως «ένα μέσο που διευκολύνει τη θρησκευτική εμπειρία και που μπορεί να αποτελέσει κατάλληλο εργαλείο για την προώθηση της θρησκείας, αλλά και της θρησκευτικής πρακτικής»[8].
Αυτή την εκκολαπτόμενη μορφή διαδραστικής επικοινωνίας διαδέχτηκε ο παγκόσμιος ιστός, του οποίου οι τεχνικές δυνατότητες εκτόξευσαν την διάδραση συμπεριλαμβανομένων και των αναρτήσεων θρησκευτικού περιεχομένου. Ήδη το 2000 περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν το διαδίκτυο για θρησκευτικούς λόγους από όσους το χρησιμοποιούσαν για την εξυπηρέτηση τραπεζικών συναλλαγών (online banking) ή για διαδικτυακές γωνριμίες (online dating). Υπολογίζεται ότι την ίδια εποχή στις ΗΠΑ, το 21% των χρηστών αναζήτησε κάποια μορφή θρησκευτικής πληροφορίας, ενώ ένα χρόνο αργότερα το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 25%, φτάνοντας στο 64% το 2004. Τα στοιχεία αυτά αποτελούσαν τις πρώτες ενδείξεις ότι η θρησκεία θα κατείχε σημαντική θέση στο νέο μέσο επικοινωνίας[9].
Η σημαντική παρουσία της θρησκείας στη σημερινή εποχή θα μπορούσε να προσεγγιστεί έστω και μη συστηματικά μέσω της μηχανής αναζήτησης Google τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και σε ότι αφορά στην ελληνική επικράτεια. Θέτοντας προς αναζήτηση στη Google τους όρους «θρησκεία», «χριστιανισμός», «ορθοδοξία», “Religion”, “Christianity”, “Orthodox” λαμβάνουμε τα αποτελέσματα που παραθέτουμε στον ακόλουθο πίνακα (Πίνακας 2.1):
| Όρος | Αποτελέσματα |
| Θρησκεία | 17.300.000 |
| Χριστιανισμός | 1.330.000 |
| Ορθοδοξία | 3.460.000 |
| Religion | 922.000.000 |
| Christianity | 121.000.000 |
| Orthodox | 106.000.000. |
Πίνακας 1: Στοιχεία αναζήτησης Google. (Ημερομηνία αναζήτησης: 27/02/2021)
Το διαδίκτυο αλλάζει το πρόσωπο της θρησκείας παγκοσμίως[10]. Σύμφωνα με τον Τσίλη,[11] ένα σημαντικό μέρος χρηστών (κυρίως νεότερης ηλικίας) που επισκέπτονται το διαδίκτυο για θρησκευτικούς σκοπούς διακρίνουν στο μέσο αυτό μια δυνατότητα διαμοιρασμού και ανταλλαγής βιωμάτων και εμπειριών. Δεν αποτελεί δηλαδή το διαδίκτυο για αυτούς απλά ένα πολυλειτουργικό μέσο επικοινωνίας και πληροφόρησης, αλλά μια δυνατότητα ριζικής αναμόρφωσης της θρησκείας στο πλαίσιο της βιωματικής υποκειμενικής πραγματικότητας.
Η έλευση του διαδικτύου οδήγησε στη συγκρότηση ενός ψηφιακού οικοσυστήματος, το οποίο συχνά αναφέρεται ως Κυβερνοχώρος (Cyberspace)[12] και το οποίο αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα με σημαντικές επιπτώσεις σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων του ανθρώπου. Η ολοένα αυξανόμενη θρησκευτική παρουσία στο διαδίκτυο σε συνδυασμό με την εικονικότητα που χαρακτηρίζει το μέσο γεννά προβληματισμούς τόσο σε θεολογικό όσο και ανθρωπολογικό επίπεδο, ιδιαίτερα από τη στιγμή που ο εικονικός κόσμος του διαδικτύου τίθεται σε σύγκριση με τον πραγματικό.[13]
Οι προβληματισμοί αυτοί θα μας απασχολήσουν σε επόμενη ενότητα εστιάζοντας στην παρούσα ενότητα στις μορφές θρησκευτικής παρουσίας στο διαδίκτυο, το οποίο αλλάζει σταδιακά το πρόσωπο της θρησκείας παγκοσμίως. Τα αναλυτικά εργαλεία που θα χρησιμοποιήσουμε για την διεύρυνση των μορφών θρησκευτικής παρουσίας στο διαδίκτυο κινούνται σε δύο άξονες, οι οποίοι προσδιορίζουν τόσο τη μορφή της διακινούμενης πληροφορίας όσο και τις προθέσεις των χρηστών είτε αυτοί λειτουργούν ως πομποί είτε ως δέκτες.
Ο πρώτος άξονας αναφέρεται στην εννοιολογική διάκριση της «θρησκείας online» και της «online θρησκείας»[14] αφού είναι τελείως διαφορετικό ένας χρήστης να χρησιμοποιήσει το διαδίκτυο για την αναζήτηση πληροφοριών σε έναν θρησκευτικό ιστότοπο από το να τελεί εικονικά τα μυστήρια ή τις προσευχές. Αυτή η διάκριση εστιάζεται στον τύπο της δραστηριότητας που λαμβάνει χώρα σε έναν ιστότοπο.
Ο δεύτερος άξονας αφορά στη διάκριση μεταξύ επίσημης (official) θρησκείας η οποία ρυθμίζεται από οργανωμένες θρησκευτικές ομάδες οι οποίες αποτελούν το επίσημο μοντέλο και ανεπίσημης (unofficial) θρησκείας η οποία αφορά σε ομάδες και πρακτικές οι οποίες συχνά δεν αναγνωρίζονται από τις επίσημες θρησκευτικές ομάδες.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
