Άγιος Γρηγόριος Νύσσης: Πώς πρέπει να γίνεται ο διάλογος με αλλόθρησκους και αιρετικούς!

Άγιος Γρηγόριος Νύσσης.

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Λόγος κατηχητικός ο μέγας

Πρόλογος 1. Η μέθοδος της κατηχήσεως είναι μεν αναγκαία εις τους προϊσταμένους του θρησκευτικού βίου, ώστε να είναι δυνατόν να πληθύνεται η Εκκλησία με την προσθήκην των σωζομένων, καθώς η διδασκαλία του περί πίστεως λόγου προσάγεται εις την ακοήν των απίστων· αλλ’ όμως δεν είναι εφαρμόσιμος ο ίδιος τρόπος διδασκαλίας εις όλους τους προσερχομένους εις τον λόγον, αλλά πρέπει να προσαρμόζωμεν κατά τας μεταξύ των διαφοράς των θρησκειών την κατήχησιν, αποβλέποντες εις τον ίδιον σκοπόν του λόγου, αλλά μη επιχειρηματολογούντες κατά τον ίδιον τρόπον.

Πράγματι με άλλας προϋποθέσεις σκέπτεται ο ιουδαΐζων και με άλλας ο ελληνίζων [αυτός που πιστεύει στην αρχαία ελληνική θρησκεία, Δωδεκάθεο], ενώ ο Ανόμοιος και ο Μανιχαίος, και οι οπαδοί του Μαρκίωνος και του Βαλεντίνου και του Βασιλείδου, και όλη η άλλη σειρά των πλανωμένων εις τας αιρέσεις, έκαστος με τας ιδιαιτέρας προκαταλήψεις του καθιστούν αναγκαίαν την εναντίον των δοξασιών των μάχην. Διότι ο τρόπος της θεραπείας πρέπει να προσαρμόζεται συμφώνως προς το είδος της νόσου.

Δεν θα θεραπευθή με τα ίδια μέσα η πολυθεΐα του Έλληνος και η απιστία του Ιουδαίου ως προς τον μονογενή Θεόν. Ούτε πάλιν είναι δυνατόν να ανατρέψη με τα ίδια επιχειρήματα τας απατηλάς περί των δογμάτων μυθοποιίας των πλανωμένων εις τας αιρέσεις. Δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπίση κανείς τον Ανόμοιον με τα επιχειρήματα διά των οποίων ανατρέπει τον Σαβέλλιον, ούτε η μάχη προς τον Μανιχαίον θα ωφελήση και τον Ιουδαίον, αλλά πρέπει, όπως ελέχθη, να λαμβάνη υπ’ όψιν τας αντιλήψεις των ανθρώπων και να προσαρμόζη τον λόγον εις την πλάνην την οποίαν έχει έκαστος, προβάλλων αρχάς και προτάσεις ευλογοφανείς εις εκάστην συζήτησιν, ούτως ώστε η αλήθεια να αποκαλυφθή κατά πρόπον συνεπή με εκείνα τα οποία είναι ωμολογημένα από αμφότερα τα μέρη.

2. Επομένως όταν γίνεται συζήτησις με ένα εκ των ελληνιζόντων, θα ήτο εύλογον να αρχίση η επιχειρηματολογία ως εξής· δέχεται την ύπαρξιν Θεού ή παραδέχεται των αθέων
τα διδάγματα; Εάν λέγη ότι δεν υπάρχει Θεός, θα οδηγηθή διά των ανά τον κόσμον τεχνικώς και σοφών εκδηλουμένων ενεργειών να ομολογήση την ύπαρξιν δυνάμεώς τινος η οποία δι᾽ αυτών αποδεικνύεται ότι είναι υπεράνω που παντός.

Εάν πάλιν δεν αμφιβάλλη μεν διά την ύπαρξιν του Θεού φέρεται δε παραδεχόμενος πλήθος θεοτήτων, θα χρησιμοποιήσωμεν την εξής μέθοδον δι᾽ αυτόν· τι εκ των δύο νομίζει ότι είναι το θείον, τέλειον η ελλιπές; Αν δε αυτός αποδεχθή την τελειότητα της θείας φύσεως, θα απαιτήση να αναγνωρίση ότι η τελειότης εκφαίνεται εις όλα όσα νοούνται εν τη θεότητι, ώστε να μη είναι δυνατόν να θεωρηθή το θείον μικτόν από εναντιότητας, από έλλειψιν και τελειότητα, είτε κατά την δύναμιν, είτε κατά την έννοιαν της αγαθότητος, είτε κατά την σοφίαν, και την αφθαρσίαν και την αϊδιότητα [αιωνιότητα, αθανασία], είτε κατά οποιανδήποτε άλλην θεοπρεπή ιδιότητα αναφερομένην εις την θείαν φύσιν, να παραδεχθή κατά λογικήν συνέπειαν ότι ταύτα πάντα ανήκουν εις την τελειότητα της θείας φύσεως.

3. Όταν λοιπόν το ζήτημα τεθή ενώπιόν μας κατ᾽ αυτόν τον τρόπον, τότε δεν είναι δύσκολον τον έχοντα διεσκορπισμένον τον νουν του εις πλήθος θεών να στραφή προς την ομολογίαν της μιας θεότητος. Διότι αν δέχεται καθ᾽ όλα τέλειον το υπιοκείμενον, ισχυρίζεται δε ότι υπάρχουν πολλά τέλεια, έχοντα τα ίδια χαρακτηριστικά, τότε είναι απόλυτος ανάγκη μεταξύ αυτών των τελείων τα οποία δεν διακρίνονται από καμμίαν παραλλαγήν, αλλά έχουν τα αυτά χαρακτηριστικά, ή να δείξη το ιδιάζον γνώρισμα, ή, εάν η νόησις δεν καταλαμβάνη κανέν ιδιάζον, να δείξη τα σημεία επί των οποίων δεν είναι δυνατόν να μη υπονοηθή κάποια διαφορά. Εάν δε δεν ευρίσκη διαφοράν ούτε ως προς το πλέον η έλαττον των χαρακτηριστικών τελειότητος, αφού η ιδέα της τελειότητος δεν παραδέχεται ελάττωσιν, ούτε ως προς το χειρότερον και το καλύτερον, αφού δεν είναι δυνατόν να έχη ιδέαν περί Θεού εφ᾽ όσον ενυπάρχει η έννοια της κατωτερότητος, ούτε πάλιν ως προς την αρχαιότητα ή το πρόσφατον, αφού το μη υπάρχον πάντοτε είναι έξω της ιδέας της θεότητος, αλλά η έννοια της θεότητος είναι μία και η αυτή και καμμία εύλογος διάκρισις δεν ευρίσκεται εις τίποτε, κατά πάσαν ανάγκην η πεπλανημμένη φαντασία περί του πλήθους των θεών να συντριβή με την ομολογίαν της μιας θεότητος.

Διότι εάν η αγαθότης και η δικαιοσύνη, η σοφία και η δύναμις θεωρούνται προσόντα ισοδυνάμου τελειότητος, επίσης δε η αφθαρσία και η αϊδιότης και πάσα ευσεβής έννοια ομολογούνται κατά τον ίδιον τρόπον, και αποκλείεται πάσα διαφορά οιασδήποτε φύσεως, τότε κατ᾽ ανάγκην αποκλείεται από την διδασκαλίαν το πλήθος των θεών, καθ όσον η καθ’ όλα ταυτότης άγει την πίστιν εις τον ένα Θεόν.

Απόσπασμα από τον λόγο «Κατηχητικός ο Μέγας» του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, όπως δημοσιεύεται σε μετάφραση στον τόμο «Γρηγορίου Νύσσης έργα 1», της σειράς Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, των Πατερικών Εκδόσεων «Γρηγόριος ο Παλαμάς». Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια, Αθηναγόρα Κοκκινάκη Αρχιεπισκόπου Θυατείρων και Μεγάλης Βρεττανίας.