Το ενωτικό δημοψήφισμα και ο αγώνας των Ελλήνων της Κύπρου για την ένωση

Υπογραφές υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα κατά το δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου 1950 από το χωριό Κοκκινοτριμιθιά, (https://kokkinotrimithia.wordpress.com)

Ο αγώνας της ΕΟΚΑ δεν ήταν ένα μεμονωμένο ιστορικό γεγονός στον 20ό αιώνα και τη δεκαετίας του ’50, αλλά αποτελούσε καρπό της μακροχρόνιας προσπάθειας των Ελλήνων της Κύπρου να ενωθούν και να ολοκληρωθούν εθνικά με την μητροπολιτική Ελλάδα.

Ο κυπριακός ελληνισμός ακολούθησε, σχεδόν, παράλληλη πορεία με τους υπόλοιπους Έλληνες στο διάβα της κοινής τους ιστορίας από τα αρχαία χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Το ενωτικό κίνημα στη Κύπρο είναι συνδεδεμένο με τον αγώνα για απελευθέρωση και ενσωμάτωση των περιοχών που κατοικούσαν Έλληνες στο νέο κράτος που δημιουργήθηκε μετά την επανάσταση του 1821. Προσπάθεια που συνεχιζόταν μέχρι την δεκαετία του 1950.

Η ταραγμένη πορεία της εθνικής ολοκλήρωσης ενσωματωμένη στη Μεγάλη Ιδέα -που τόσο ενοχοποιήθηκε και παραποιήθηκε από ιδεολογήματα και ξένα συμφέροντα με τους ντόπιους αφέντες- επετεύχθη σε μεγάλο βαθμό, με πολλούς κόπους και θυσίες, αλλά και τραγωδίες όπως η γενοκτονία των Ποντίων, η Μικρασιατική καταστροφή και τελικά και την ίδια την Κύπρο.

Οι Έλληνες της Κύπρου που βρίσκονταν υπό οθωμανική κατοχή, από το 1571, πέρασαν στην κυριαρχία των Άγγλων, το 1878, αποτελώντας μέρος του βρετανικού σχεδιασμού για έλεγχο της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Αυτή την πολιτική της Βρετανίας πρέπει να τη δούμε σε συνδυασμό με το εσωτερικό πολιτικό μέτωπο, δηλαδή τη μορφή εξάρτησης της πολιτικής ηγεσίας του τόπου από τις ξένες δυνάμεις. Εδώ εντοπίζεται να εκκινεί και η παθογένεια του ελληνικού πολιτικού συστήματος, αφού η χειραγώγηση των διαχειριστών της εξουσίας είναι τέτοια, ώστε να γίνεται λόγος για το ανολοκλήρωτο του αγώνα του 1821, και η εθνική ανεξαρτησία να είναι το διαρκώς ζητούμενο.

Σύνθημα σε τοίχο χωριού της Κύπρου.

Ο βρετανικός ιμπεριαλισμός ήταν κυρίαρχος στην Ελλάδα μέχρι την έναρξη του Ψυχρού πολέμου. Μετά περάσαμε στους «ρεαλιστές» Αμερικανούς, αλλά στο θέμα της Κύπρου οι Βρετανοί ήταν και είναι διαρκώς παρόντες και υπόλογοι για την πορεία του εθνικού μας θέματος. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις από τη επανάσταση του ’21 και μετά αποτελούν ένα ακόμη στοιχείο που εμπλέκεται στην πορεία του κυπριακού αγώνα συνδεδεμένες, επίσης, με τις ελληνοβρετανικές σχέσεις.

Θα πρέπει τέλος, να προσθέσουμε και το πώς διαμορφώθηκε η πολιτική μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο με τη δημιουργία του Ψυχρού πολέμου, τον αγώνα ενάντια στην αποικιοκρατία, όπως και τα ιδεολογικά στρατόπεδα στα οποία χωρίστηκε ο κόσμος. Όλα αυτά δεν άφησαν ανεπηρέαστη και την εσωτερική πολιτική κατάσταση όπου τα ιδεολογήματα (λόγω εμφυλίου και με βρετανικό δάκτυλο) προσπάθησαν να κυριαρχήσουν σ’ ένα τέτοιο αγώνα που σαφώς δεν είχε άλλη ιδεολογική χροιά παρά μόνο εθνική. Αυτό ήταν, σε γενικές γραμμές, το διεθνοπολιτικό πλαίσιο στο οποίο κινήθηκε το ενωτικό κίνημα στην Κύπρο μέχρι την κορύφωσή του με τον θρυλικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959.

Όλα έδειχναν ότι η σύγκρουση θα ήταν αναπόφευκτη…

Το ενωτικό κίνημα ξεκινά ουσιαστικά με την Ελληνική Επανάσταση και διαπερνά την σύγχρονη ελληνική ιστορία με τη συμμετοχή των Ελλήνων του νησιού σ’ όλους τους εθνικούς αγώνες. Από το 1821, στην Κρητική επανάσταση, στον «ατυχή» Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, στον Μακεδονικό Αγώνα, στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, στους Βαλκανικούς πολέμους, την Μικρασιατική εκστρατεία, στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, στο περήφανο «Όχι» των Ελλήνων του 1940 και την Εθνική Αντίσταση τα νιάτα της Κύπρου έδιναν συνεχώς το παρών και το αίμα τους.

Μόνος στόχος και παντοτινή επιθυμία η «Ένωση» με την Ελλάδα. Όλα τα μέρη που με την πάροδο του χρόνου ενσωματώνονταν στο μητροπολιτικό κορμό -από τα Επτάνησα μέχρι τα ∆ωδεκάνησα- συντηρούσαν την φλόγα και την ελπίδα για την πολυπόθητη εκείνη μέρα που θα μπουν κι αυτοί στην αγκαλιά της Ελλάδας. Ο κυπριακός πατριωτικός εθελοντισμός ήταν παρών σε έμψυχο και άψυχο υλικό, σε κάθε προσπάθεια για εθνική ολοκλήρωση των Ελλήνων με την μητέρα πατρίδα, με τον πόθο τους να καίει και για την δική τους σειρά.

Το πέρασμα από τους Τούρκους στους Άγγλους αναπτέρωσε για λίγο τις ελπίδες για εθνική αποκατάσταση και ξεκίνησαν οι προσπάθειες να πειστούν οι νέοι κυρίαρχοι για το δίκαιο αίτημα των κατοίκων της Μεγαλονήσου. Πρεσβείες δημιουργήθηκαν, υπομνήματα άρχισαν να ανταλλάσσονται, δημοψηφίσματα να πραγματοποιούνται (1921, 1930) αλλά, τελικά, όλα έδειχναν ότι η σύγκρουση με τον νέο κατακτητή θα ήταν αναπόφευκτη.

Φυλακισμένα μνήματα. Τάφοι των αγωνιστών της ΕΟΚΑ στις Κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας.

Τα Οκτωβριανά του 1931, ήταν τα προεόρτια για την μεγάλη σύγκρουση του 1955-1959. Ο νέος δυνάστης ξεπέρασε πολλές φορές τον Τούρκο σε σκληρότητα και δολιότητα, προσπαθώντας μέχρι και την γλώσσα να ξεριζώσει από τους Έλληνες Κυπρίους.

Τίποτα δεν κατάφερε, παρά να δυναμώσει ακόμη περισσότερο το φρόνημα του λαού για αγώνα και θυσίες. Ακολούθησε το τρίτο δημοψήφισμα στις 15 Ιανουαρίου του 1950 και η καθολική απαίτηση του κυπριακού ελληνισμού για αυτοδιάθεση.

Κι ήρθε η 1η τ’ Απρίλη του 1955, όπου ο θρυλικός ∆ιγενής και τα παλληκάρια θα έγραφαν ιστορία, το έπος της ΕΟΚΑ. Οι Έλληνες της Κύπρου κράτησαν Θερμοπύλες στα βουνά και τους κάμπους του νησιού, γράφοντας στο πάνθεον της ελληνικής ιστορίας σελίδες ηρωισμού και αυταπάρνησης.

Είχε έρθει η ώρα η Κύπρος να προσθέσει τους δικούς της ήρωες στον μακρύ κατάλογο των Ελλήνων ηρώων. Ο Αυξεντίου, ο Παλληκαρίδης, ο Μάτσης, ο Καραολής, ο ∆ημητρίου και τόσοι άλλοι «φώναξαν» με το αίμα τους για την «Ένωση» της Κύπρου
με την Ελλάδα.

Η Ελλάδα ξανά στους δρόμους…
Ο ελληνικός λαός στάθηκε συμπαραστάτης στον αγώνα της ΕΟΚΑ, συνοδοιπόρος στο
πλευρό του κυπριακού ελληνισμού, δίνοντας καθημερινά την μάχη στους δρόμους και στις πλατείες όλης της χώρας από το πιο μικρό χωριό μέχρι τις μεγάλες πόλεις με επικεφαλής την νεολαία και τους φοιτητές. Νεκροί και τραυματίες σε κάθε διαδήλωση.
Αντιδράσεις και διαμαρτυρίες όλων των φορέων απέναντι τόσο στην ηγεσία της χώρας
για τους πολιτικούς χειρισμούς όσο και στη διεθνή κοινότητα για τον τρόπο που αντιμετώπιζαν τον δίκαιο αυτόν αγώνα.

Η Ελλάδα καθημαγμένη την δεκαετία του ’40 από τον πόλεμο και τον εμφύλιο έβγαινε ξανά στους δρόμους για την τελευταία εθνική της διεκδίκηση. Όλη η δεκαετία του 1950 χαρακτηρίστηκε και σημαδεύτηκε από το κυπριακό έπος, τον ηρωικό αγώνα της ΕΟΚΑ, αποτελώντας καμπή στις μετέπειτα πολιτικές εξελίξεις της Ελλάδας.

Ο αγώνας δεν δικαιώθηκε. Οι πολιτικοί χειρισμοί και η εθνική μας υποτέλεια αποδείχθηκαν «μεγαλύτερα» από το αίμα των αγωνιστών στα κρεματόρια της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Ο ∆ιγενής και οι αντάρτες της ΕΟΚΑ νίκησαν του Άγγλους στα πεδία των μαχών, αλλά αυτοί που έπρεπε να αξιοποιήσουν την νίκη αυτή την έχασαν πίσω από τις κλειστές πόρτες των συνεδριάσεων, περιφέροντας την πολιτική μας μιζέρια. Τα χρόνια που ακολούθησαν απέδειξαν με τον πιο χαρακτηριστικό και επώδυνο τρόπο την κακοδαιμονία μας, φέρνοντας τους Τούρκους το 1974 στην Κύπρο, αμαυρώνοντας έτσι τον αγώνα και την θυσία των παλικαριών της ΕΟΚΑ.

Φέτος συμπληρώνονται 67 χρόνια από την έναρξη του ηρωικού έπους των Ελλήνων της Κύπρου 1955-1959 και πρέπει εμείς όχι μόνο να μη ξεχάσουμε αλλά να διδαχθούμε από τον αγώνα τους! (Είναι γνωστό πως τα τελευταία χρόνια γίνεται συστηματική προσπάθεια για να αλλοιωθεί ο στόχος του αγώνα που ήταν η «Ένωση» με την Ελλάδα και όχι βεβαίως, η ανεξαρτησία που θέλουν να μας παρουσιάσουν). Το κυριότερο, όμως, είναι να διδαχθούμε από τα λάθη που μας κατατρέχουν ως Έλληνες στην μακρά ιστορική μας πορεία.

Σήμερα το μήνυμα της «Αυτοδιάθεσης – Ένωσης» μπορεί να φαντάζει μακρινό -μα όχι τόσο στις καρδιές των Ελλήνων της Κύπρου. Το δίκιο του αγώνα θα πρέπει τώρα να περάσει πρώτα απ’ την «Απελευθέρωση» και για να υπάρξει απελευθέρωση θα πρέπει πρώτα να υπάρξει «ΕΝΟΤΗΤΑ» γιατί οι καιροί ου μενετοί!

Ο ∆ρ. Σπύρος ∆ημητρίου είναι αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα – ∆ιγενή.

Δημοσιεύτηκε στην μηνιαία έκδοση Speaknews στο τεύχος του Απριλίου του 2021.