Γενικά περί αγιορείτικων μετοχίων – Ιστορικές απαρχές

Στην ποιμαντική δράση του Αγίου Όρους στη σύγχρονη εποχή, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα αγιορείτικα μετόχια, τα οποία αποτελούν ιδιοκτησίες κυρίαρχων μονών και κατά κανόνα βρίσκονται μακριά από το οικοδομικό συγκρότημα της κύριας μονής, με στόχο να συμβάλουν στην οικονομική επιβίωση και στην ανάπτυξή της.

Όσον αφορά το Άγιο Όρος, το οποίο κατά βάση αποτελεί μια δύσβατη και ορεινή περιοχή ακατάλληλη για τη γεωργία, τα μετόχια των μονών συνέβαλαν και συμβάλλουν στην αυτάρκεια των μητροπολιτικών μονών σε αγροτικά προϊόντα όπως σιτάρι, όσπρια, λάδι και ελιές, αμπέλια, φρούτα κ.α., και στην παρα­γωγή λαδιού, κρασιού, ρακής και άλλων προϊόντων τα οποία είτε χρησιμοποιούνται από τους ίδιους τους μοναχούς είτε πωλούνται.

Αρχικά, τα περισσότερα μετόχια ιδρύθηκαν στη Χαλκιδική και ιδιαίτερα στη χερσόνησο της Σιθωνίας, ενώ εκτός Χαλκιδικής δημιουργήθηκε σημαντικός αριθμός αγιορείτικων μετοχίων στη Λήμνο, τον Στρυμόνα[1] και τις Σποράδες.  Εκτός όμως των μετοχίων που συνέβαλαν στην αυτάρκεια σε αγροτικά αγαθά, εμφανίσθηκαν σταδιακά και λειτούργησαν και αστικά μετόχια στην Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη αλλά και σε άλλες πόλεις της βυζαντινής αυτοκρατορίας, με σκοπό να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες των κυρίαρχων μονών σε σταθερούς πόρους για τον εξοπλισμό και τη συντήρηση των μονών, αλλά και τη διαβίωση των πολυάριθμων μοναχών.

Τα οφέλη που προέκυψαν για τις τοπικές κοινωνίες[2] οι οποίες βρέθηκαν πέριξ των μετοχίων ήταν αμφίδρομα, τόσο για αυτές όσο και για τα μετόχια, με το οικονομικό σκέλος να αποτελεί τη μια πλευρά. Το άλλο σκέλος έχει να κάνει κυρίως με τις πνευματικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ κοινωνιών – μετοχίων – Αγίου Όρους, και δευτερεύοντος με τις πολιτισμικές, εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές σχέσεις που δημιουργήθηκαν με αγροτικούς και αστικούς πληθυσμούς, οι οποίες κατέστησαν τα μετόχια εστίες εξακτίνωσης και μεταλαμπαδεύσης της μοναστικής εμπειρίας και προσφοράς του Αγίου Όρους στον ορθόδοξο κόσμο[3], καθώς πλέον τα μετόχια υπηρετούν σήμερα έναν σκοπό όχι αποκλειστικά αγροτικό και ποριστικό για τις Ιερές Μονές του Αγίου Όρους, αλλά κοινωνικό και πνευματικό, ενώ δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την προσφορά τους στους Αγώνες του έθνους η οποία αναλυτικότερα καταγράφεται στο σχετικό κεφάλαιο.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές:

[1] Κοσμάς Σιμωνοπετρίτης (Μοναχός), Τα μετόχια του Αγίου Όρους, Παγχαλκιδικός Λόγος, περιοδική έκδοση του Παγχαλκιδικού συλλόγου Θεσσαλονίκης «Ο Αριστοτέλης», τεύχος 25^ο, Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2015, σ. 20.

[2] Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά σημερινά χωρία, ιδιαίτερα στον Ν. Χαλκιδικής, ιδρύθηκαν εξ’ αφορμής της υπάρξεως των μετοχίων και των καλλιεργητών τους, των «παροίκων» οι οποίοι κατοικούσαν σε σπίτια κοντά στους πύργους των μετοχίων για να προστατεύονται από επιθέσεις εχθρών. Από τα χωριά της Χαλκιδικής που δημιουργήθηκαν με τη μακρόχρονη μετάλλαξη των παροίκων των μετοχίων σε ελεύθερους καλλιεργητές μνημονεύουμε ενδεικτικά τη Νεακίτου – Νικήτη, τον Άγιο Νικόλαο (μονή Ξενοφώντος), τη Ρα­λίγκοβη – Λιαρίγκοβη – Αρναία (μονή Κασταμονίτου), την Ερμύλια – Ορμύλια (μονή Μ. Λαύρας, μονή Ξηρο­ποτάμου), τον Πολύγυρο (Μονή Πολυγύρου, Μονή Κο­λοβού, Μονή Ιβήρων). βλ. Ντοκιμαντέρ ΕΤ2 «Αγιορείτικα Μετόχια» https://www.youtube.com/watch?v=ROjOghd3GvU, ανακτήθηκε την 16/04/2019. Επίσης βλ. και εισήγηση του  Ιωακείμ Παπάγγελου στο Θ’ Συνέδριο της Αγιορείτικης Εστίας με τίτλο: «Η εξακτίνωση του Αγίου Όρους στον Ορθόδοξο κόσμο: τα μετόχια», με θέμα: «Τα Αγιορείτικα μετόχια ως συντελεστές ίδρυσης νέων χωριών στη Χαλκιδική Χερσόνησο».

Τέλος, και σε συνάφεια με τα παραπάνω, δεν θα πρέπει να λησμονηθεί ότι κάποια από τα σημερινά χωριά οφείλουν την ύπαρξή-γέννησή τους στη στήριξη που είχαν στο ξεκίνημά τους από τα μετόχια, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Σάρτη, όπου το 1924 πρόσφυγες προερχόμενοι από την Αφησιά της Προποντίδας, και αφού είχαν διαμείνει επί μία διετία στο Λαύριο, φιλοξενήθηκαν (εβδομήντα οικογένειες) στο μετόχι της Ι.Μ. Ξηροποτάμου, το οποίο στην ουσία αποτέλεσε το πρώτο σπίτι τους (είναι τέτοια η σύνδεση των Σαρτηνών με το μετόχι το οποίο το αποκαλούν «σπίτι»), ώστε τελικά να δημιουργήσουν μετά από χρόνια το σημερινό χωριό της Σάρτης. βλ. Νέα Αφησιά – Μια ζωή σαν παραμύθι, http://fwniapotovathos.blogspot.com/2013/08/, ανακτήθηκε την 05/07/2019. Επίσης βλ. και τηλεοπτική εκπομπή «Στην γη της Μακεδονίας» της TV100 με θέμα «Οδοιπορικό στην Σιθωνία» η οποία προβλήθηκε στις 04/07/2019 καθώς και το βίντεο «Το Μετόχι στη Σάρτη – Νέα Αφησιά», https://www.youtube.com/watch?v=apag19qOBpM, ανακτήθηκε 05/07/2019.

[3] Τα αγιορείτικα μετόχια, https://www.pemptousia.gr/2014/11/ta-agioritika-metochia/, ανακτήθηκε την 16/04/2019.