Πατρικά παιχνίδια

Η αμφισβήτηση της παραδοσιακής οικογένειας αποτελεί πλέον γεγονός πασιφανές. Ανεξάρτητα από τα αίτια αλλά και τις πιθανές άδηλες σκοπιμότητες που υποκρύπτονται, είναι βέβαιον πως η αποτελεσματική αντίσταση στην ολέθρια αυτή αμφισβήτηση δεν μπορεί να στηριχτεί μόνο σε διακηρύξεις και επικλήσεις στερεοτύπων του παρελθόντος. Μεγάλη είναι η ανάγκη αντλήσεως επιχειρημάτων, όχι μόνον από πνευματικές πηγές όπως η βιβλική θεολογία και ηθική αλλά και από επιστημονικές αντίστοιχες, όπως η φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος, η παιδαγωγική και η ψυχολογία. Αυτές οι τελευταίες έχουν να προσφέρουν πληθώρα επιχειρημάτων που μπορούν να υποστηρίξουν την παραδοσιακή μορφή οικογένειας, καθώς οι ραγδαίες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές αλλαγές οδήγησαν στη συστηματική έρευνα του ρόλου των φύλων, τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις όσο και στην ανατροφή των παιδιών.

Μεταξύ αυτών των εξελίξεων, πρέπει να αναγνωρίσουμε ως άκρως θετική την ανάδειξη της σημασίας του πατρικού ρόλου. Ο πατέρας, που μέχρι πρότινος είχε αυτονόητο μόνο τον ρόλο του «κουβαλητή» στο σπίτι και του θεματοφύλακα των παραδοσιακών αρχών και αξιών, αναδεικνύεται πλέον καθοριστικός παράγοντας διαπαιδαγώγησης και διαμόρφωσης των παιδιών ακόμη και από την πολύ πρώιμη ηλικία.

Πρόσφατες ψυχολογικές έρευνες απέδειξαν πως η απουσία του πατέρα, μέχρι πρότινος αυτονόητη και κοινωνικά πλήρως αποδεκτή, από την ανατροφή των παιδιών κατά την πολύ πρώιμη ηλικία τους, εναπόθεσε όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης στη μητέρα, η οποία, όπως όλα δείχνουν, δεν είναι σε θέση να καλύψει όλο το φάσμα των ψυχολογικών αναγκών του παιδιού. Υπάρχει ένα σύνολο κοινωνικών ιδιαίτερα δεξιοτήτων και ικανοτήτων, το οποίον μπορεί να ενεργοποιηθεί μόνον από την ενεργητική παρουσία του πατέρα.

Μία πρώτη επίδραση της ενεργούς παρουσίας του πατέρα στη διαπαιδαγώγηση έχει να κάνει με την δυνατότητα μικρών παιδιών, που δεν έχουν καν  κλείσει τον πρώτο χρόνο τους, να σχετίζονται ευκολότερα με ενήλικα άτομα τα οποία βλέπουν για πρώτη φορά. Τα παιδάκια αυτά παρατηρήθηκε πως δυσανασχετούσαν και έκλαιγαν λιγότερο όταν τα αφήναν με άγνωστα πρόσωπα.

Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι η επίδραση του πατέρα συντελείται κυρίως μέσα από το παιχνίδι. Όχι μόνον γιατί οι μπαμπάδες, όταν αποφασίσουν να ασχοληθούν με τα παιδιά τους, αφιερώνουν πολύ μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους σε δραστηριότητες παιχνιδιού απ΄ ότι οι μητέρες, αλλά και γιατί το παιχνίδι που επιλέγουν είναι πολύ πιο …σωματικό και περισσότερο συναρπαστικό από τις αντίστοιχες επιλογές της μητέρας.

Ενώ η απασχόληση της μητέρας με το παιδί της έχει ως βασικό χαρακτηριστικό τον λόγο, η εμπλοκή του πατέρα σχετίζεται με περισσότερη δράση, σωματικό άγγιγμα και χρήση ρυθμικών χτύπων ώστε να προσελκύσουν την προσοχή των μωρών. Με τον τρόπο αυτό αναπτύσσεται η ρυθμική κινητικότητα και διευκολύνεται η σωματική έκφραση ψυχικών καταστάσεων του παιδιού από πολύ νωρίς.

Σε αντίθεση με την ήπια μητρική ενασχόληση με το παιδί, ο πατέρας εισάγει τα παιδιά του σε πιο συναρπαστικές δράσεις γεμάτες ανατροπές και χωρίς κανόνες στις οποίες περιλαμβάνονται οι ανυψώσεις, τα πηδήματα και τα γαργαλητά. Ενώ οι μαμάδες παραμένουν προσκολλημένες σε δοκιμασμένες συνταγές του στυλ «έλα να διαβάσουμε ένα βιβλίο» ή «ας παίξουμε με τα παιχνίδια σου» ή «έλα να φτιάξουμε το παζλ σου», το θορυβώδες και απρόβλεπτο πατρικό παιχνίδι χαράζει μία σημαντική δίοδο που διευκολύνει τη μάθηση των συναισθημάτων και οξύνει την ετοιμότητα χειρισμού απρόβλεπτων καταστάσεων. Από το να διαβάσει μία ιστορία με μία κακιά αρκούδα που κυνηγά το καλό παιδάκι, το παιδί προτιμά να βλέπει τον μπαμπά του να μετατρέπεται σε κακιά αρκούδα και να το κυνηγά στην αυλή του σπιτιού. Τέτοια παιχνίδια επιτρέπουν στο παιδί να βιώσει τη συγκίνηση του μικρού ελεγχόμενου φόβου, ενώ η βεβαιότητα πως ο πατέρας δεν θα το αφήσει, καθώς το γυρίζει γύρω-γύρω σαν αεροπλανάκι, αυξάνει την εμπιστοσύνη προς τους ενήλικες και δημιουργεί ένα αίσθημα ασφάλειας.

Η σωματική επαφή γίνεται δίοδος μετάδοσης συναισθημάτων που κάνουν το παιδί να παρατηρεί και να διακρίνει πότε μία κατάσταση τείνει να «ξεφύγει». Η δεξιότητα αυτή θα αποδειχθεί πολύ χρήσιμη στις μελλοντικές του σχέσεις και στα έγκαιρα μέτρα που θα μάθει να λαμβάνει πριν η κατάσταση ξεφύγει στις σχέσεις του ως ενηλίκου.

Ένα πολύ αξιοσημείωτο στοιχείο είναι πως το πατρικό παιχνίδι διαμορφώνει παιδιά υψηλής δημοφιλίας στον κοινωνικό τους περίγυρο, με πολύ μικρές πιθανότητες να υποστούν μπούλινγκ. Αλλά και όταν αυτό προκύψει, τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν πολλούς τρόπους διαφυγής από τη δύσκολη αυτή κατάσταση.

Όλες αυτές οι θετικές επιπτώσεις απαιτούν μία προϋπόθεση: η παρουσία του πατέρα στο παιδικό παιχνίδι να είναι ενθαρρυντική και υποστηριχτική. Η εξουσιαστική και διαρκώς ελεγκτική παρουσία διαμορφώνει παιδιά -και κυρίως αγόρια- άβουλα, παθητικά και ανίκανα να διαχειριστούν δύσκολες καταστάσεις που τα προσβάλλουν και τα καταπιέζουν. Τα παιδιά αυτά δύσκολα θα εναντιωθούν στην σεξουαλική παρενόχληση εκ μέρους ενηλίκων και επίσης δύσκολα θα ενημερώσουν τους γονείς τους και ιδιαίτερα τον πατέρα, ζητώντας βοήθεια. Αντίθετα, οι βέλτιστες κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών αναπτύσσονται όταν οι πατέρες τους διατηρούν τις θετικές τους αλληλεπιδράσεις και επιτρέπουν στα παιδιά να λάβουν μέρος και να κατευθύνουν την πορεία του παιχνιδιού. Οι επικρίσεις, η ταπείνωση, εξευτελισμός και η διαρκής επισήμανση λαθών και παραλείψεων μπορεί να οδηγήσουν σε ακραίες αντιδράσεις όπως η εκούσια αλαλία, κατά την οποία το παιδί αρνείται να μιλήσει και χρειάζεται οπωσδήποτε την βοήθεια ειδικού. Αντίθετα, η αναγνώριση συναισθημάτων και επιτευγμάτων εκ μέρους του πατέρα, χωρίς βέβαια υπερβολή, τον μεταβάλλει σε συναισθηματικό μέντορα, με τη βοήθεια του οποίου το μικρό παιδί ξεπερνάει φόβους και δισταγμούς.

Έρευνες που επεκτάθηκαν σε βάθος χρόνου ξεκινώντας από την πολύ μικρή ηλικία μέχρι και την ηλικία των 7 και 8 χρόνων, απέδειξαν πως η ελεγκτικοί και εξουσιαστικοί πατέρες διαμορφώνουν παιδιά στα δύο άκρα του φάσματος της συμπεριφοράς: είτε, όπως προείπαμε, δειλά και παθητικά, είτε επιθετικά, με ροπή προς την παραβατική συμπεριφορά και τη νεανική βία.

Το πολύ ενδιαφέρον είναι πως άλλες έρευνες απέδειξαν πως η ποιότητα της σχέσης με τη μητέρα δεν αποτελούσε ισχυρό δείκτη πρόβλεψης της μελλοντικής επιτυχίας ή αποτυχίας του παιδιού στο σχολείο και στις σχέσεις με τους φίλους του, αν και αυτές περνούν πολύ περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους.

Τέτοιου είδους συμπεράσματα έχουν πολλαπλές ευεργετικές επιπτώσεις στη διαμόρφωση και στην καθοδήγηση μιας νέας γενιάς πατέρων. Ο νέος πατέρας πρέπει καταρχάς να αισθανθεί σημαντικός,  αν όχι αναντικατάστατος, στο ρόλο τους. Κατά δεύτερον, πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της διαπαιδαγώγησης των παιδιών του, όχι ως φορτίο αλλά ως χαρά και της δικής του ολοκλήρωσης. Και τέλος, η ανάληψη του διακριτού του ρόλου θα διευκολύνει οπωσδήποτε την ισορροπία στη διαπροσωπική του σχέση με τη μητέρα του παιδιού του, τη γυναίκα με  την οποία επέλεξε, ώστε να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του και να χαρεί μαζί της τον καρπό της κοινής τους ζωής.