Η χρήση του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων από την Εκκλησία στην εποχή της πανδημίας

Μια από τις σημαντικότερες αλλαγές που επέφερε η πανδημία του κορονοϊού και που επηρέασε σχεδόν κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, είναι η ψηφιοποίηση της καθημερινότητας. Αν εξαιρέσουμε τον τομέας της βιοτεχνολογίας, η τεχνολογία της πληροφορικής ανέδειξε τη δύναμή της και επιτάχυνε την διείσδυση της σε κάθε γωνιά όπου παρατηρούνται ανθρώπινες δραστηριότητες. Όπως είδαμε σε προηγούμενη ενότητα, το διαδίκτυο και τα ψηφιακά οικοσυστήματα κατά την τελευταία δεκαετία εισέβαλαν με ταχύτατους ρυθμούς στην κοινωνία και επηρέασαν δραματικά όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η πανδημία, όμως, λειτούργησε ως καταλύτης για την περαιτέρω διεύρυνση της διείσδυσης των ψηφιακών μέσων στην κοινωνία σε σημείο που θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ανθρώπινη ζωή μετακόμισε στο ασφαλές περιβάλλον του εικονικού κόσμου του διαδικτύου, προστατευμένη από τον ιό. Αν στην προ πανδημίας εποχή οι άνθρωποι ζούσαν σε δυο κόσμους, τον φυσικό και τον εικονικό, ενάμιση χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας ο χρόνος παραμονής στον εικονικό κόσμο αυξήθηκε δραματικά.

Η αναστολή της λειτουργίας των ιερών ναών με την παρουσία πιστών τον Μάρτιο του 2020 λόγω της πανδημίας επιτάχυνε και την ψηφιακή μετάβαση της Εκκλησίας. Αν και τα διαθέσιμα στοιχεία είναι λιγοστά και διάσπαρτα, στην ενότητα αυτή θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε το ψηφιακό τοπίο, το οποίο δημιουργήθηκε τόσο στο πλαίσιο της λειτουργικής ζωής όσο και σε αυτό της θρησκευτικής ζωής γενικότερα.

Κατά την περίοδο των περιοριστικών μέτρων (Μάρτιος έως Μάιος 2021 και Νοέμβριος 2020 έως Απρίλιος 2021), το διαδίκτυο και ιδιαίτερα τα κοινωνικά δίκτυα χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα για να καλύψουν το κενό που δημιουργήθηκε στην εκκλησιαστική ζωή. Όπως είδαμε σε προηγούμενη ενότητα, η μαρτυρία της Εκκλησίας στον κόσμο του διαδικτύου βρισκόταν σε δυναμική ανάπτυξη πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, τόσο στο πλαίσιο της διαδικτυακής ποιμαντικής όσο της πληροφόρησης – ενημέρωσης των πιστών. Όμως, η πανδημία επέδρασε καταλυτικά σε ότι αφορά στην αποδοχή και χρήση του διαδικτύου για την μετάδοση της Θείας λειτουργίας, για την απομακρυσμένη επικοινωνία των πιστών με τους ιερείς και τέλος για την συμμετοχή των πιστών σε διαδικτυακές συνάξεις με παρηγορητική και ψυχοφελή θεματολογία.

Στην προ πανδημίας εποχή, το ραδιόφωνο και κυρίως η τηλεόραση και σε λιγότερο βαθμό το διαδίκτυο αποτελούσαν τα κύρια μέσα για την αναμετάδοση της Θείας λειτουργίας. Κατά την περίοδο της πανδημίας, το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα (Facebook, Youtube, κ.ά.) κυριάρχησαν δημιουργώντας μια νέα πραγματικότητα στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής κοινότητας. Ιερές μητροπόλεις, ιεροί ναοί και μονές χρησιμοποίησαν εκτεταμένα το διαδίκτυο για την μετάδοση των εκκλησιαστικών λειτουργιών μέσω ιστοσελίδων και μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στην προσπάθεια αυτή συμμετείχαν ενεργά οι πιστοί αναμεταδίδοντας και κοινοποιώντας τις ψηφιακές λειτουργίες από τους προσωπικούς τους λογαριασμούς στα κοινωνικά δίκτυα. Πολλαπλασιάστηκαν οι διαδικτυακές εκπομπές θρησκευτικού περιεχομένου μέσω των κοινωνικών δικτύων με την συμμετοχή ιεραρχών, ιερέων και πιστών μειώνοντας σημαντικά τις επιφυλάξεις για την χρήση των νέων τεχνολογιών. Στη συνέχεια θα αναφέρουμε ενδεικτικά παραδείγματα ψηφιακών δράσεων του Οικουμενικού Πατριαρχείου, της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, μητροπολιτικών ιερών ναών και μονών για την αναμετάδοση της Θείας λειτουργίας και των ιερών Ακολουθιών, καθώς επίσης και της οργάνωσης και διενέργειας ψηφιακών συνάξεων με θρησκευτικό περιεχόμενο.

Ανατρέχοντας στην σελίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Facebook¹ και στην ενότητα Videos παρατηρούμε ότι από τον Μάρτιο του 2020 αναμεταδίδονται ζωντανά οι Θείες λειτουργίες σε εβδομαδιαία βάση αποσπώντας χιλιάδες προβολές, ενώ την σελίδα ακολουθούν 73.642 άτομα.

Την αναμετάδοση της Θείας λειτουργίας του καθεδρικού ιερού Ναού Αθηνών αναλαμβάνει η δημόσια τηλεόραση (ΕΡΤ 2) και αναμεταδίδεται από το κανάλι Youtube PCMVideo Web TV.gr² με σημαντικό αριθμό προβολών (14.189 θεάσεις για την ακολουθία του Επιταφίου στις 30 Απριλίου 2021).

Η συντριπτική πλειοψηφία των μητροπόλεων διαθέτει επίσημη ιστοσελίδα,³ αρκετές δε δραστηριοποιούνται και στα κοινωνικά δίκτυα (κυρίως Facebook και Youtube). Κατά τη διάρκεια της πανδημίας μεγάλος αριθμός μητροπόλεων και ιερών ναών δραστηριοποιήθηκε στα κοινωνικά δίκτυα αναμεταδίδοντας τη Θεία λειτουργία και τις ιερές ακολουθίες. Δεν αποτελεί στόχο της παρούσας εργασίας η αναλυτική παρουσίαση των δράσεων αυτών αξίζει όμως να αναφερθούμε σε ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα.

Η μητρόπολη Νέας Ιωνίας διαθέτει μια από τις πιο δυναμικές παρουσίες στο διαδίκτυο μέσω της ιστοσελίδας⁴ της, αλλά και του λογαριασμού της στο Facebook⁵ και το Youtube⁶. Όπως τονίζει ο μητροπολίτης Νέας Ιωνίας Γαβριήλ⁷ σε συνέντευξη του στην εφημερίδα Μακεδονία στις 15 Απριλίου 2021, «Θεωρώ ότι τα social media είναι ένας πολύ άμεσος και ειλικρινής τρόπος επικοινωνίας, διότι έχουν τη δυνατότητα να απαντήσουν σε πολλά fake news που κυκλοφορούν στην καθημερινότητά μας και τα οποία ανέδειξε περίτρανα η περίοδος αυτή της πανδημίας. Έτσι λοιπόν στην τοπική μας Εκκλησία, θεώρησα, ότι ιδιαίτερα την περίοδο αυτή της πανδημίας, έπρεπε να δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση στην διαδικασία χρήσεως των social media. Μέσα από την ιστοσελίδα μας και από το Facebοοκ έχουμε αναλάβει δραστηριότητες με στόχο αποκλειστικά και μόνο να στηρίξουμε τους ανθρώπους, να αισθανθούν την αγκαλιά και την φροντίδα της Εκκλησίας και να μην χάσουν το κουράγιο τους. Είναι πολύ σημαντικό, ανεξάρτητα από την ηλικία που βρισκόμαστε να μπορέσουμε να συνεχίσουμε σε αυτή τη δοκιμασία που έχουμε εισέλθει και να βγούμε πιο δυνατοί και ενωμένοι», ενώ στη συνέχεια της συνέντευξής του αναφέρει ότι στη νέα πραγματικότητα, που θα διαμορφωθεί μετά το τέλος της πανδημίας τα social media θα έχουν σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία, αλλά και στην διαφύλαξη της αλήθειας του ευαγγελικού μηνύματος. Από την διερεύνηση των δεδομένων επισκεψιμότητας των διαδικτυακών ιστοτόπων της ιεράς μητρόπολης Νέας Ιωνίας προκύπτει ότι η ανταπόκριση των πιστών είναι σημαντική, αρκεί να αναφέρουμε ότι τη σελίδα της στο facebook ακολουθούν 121.654 άτομα, ενώ το κανάλι της στο Youtube ακολουθούν 1200 άτομα. Τόσο στο Facebook όσο και στο Youtube αναμεταδίδεται ζωντανά η Θεία λειτουργία, η οποία στη συνέχεια είναι διαθέσιμη για μεταγενέστερη παρακολούθηση. Σημαντική επίσης είναι και η δράση της ιεράς μητρόπολης στον τομέα της επικοινωνίας με τους πιστούς μέσω του διαδικτύου και ιδιαίτερα με τους νέους, όπου μέσα από την ενότητα «Τι είναι η Εκκλησία», ο μητροπολίτης Γαβριήλ συνομιλεί και συνδιαλέγεται με νέους για τα σημαντικά ζητήματα της ορθόδοξης πίστης.

Ευρεία είναι και η παρουσία ιερών ναών στο διαδίκτυο, η οποία εντάθηκε κατά την περίοδο της πανδημίας. Ένα ενδεικτικό δείγμα της διαδικτυακής δραστηριότητας των ιερών ναών στο Youtube αποτελούν το κανάλι GREEKTV4E⁸,⁹ με 69.000 συνδρομητές και μέσο όρο προβολών σε κάθε αναμετάδοση περίπου 2.000 πιστούς και το ecclesiaTV¹⁰,¹¹ με 12.000 συνδρομητές και μέσο όρο προβολών σε κάθε αναμετάδοση περίπου 1.000 πιστούς.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ