Κανών α’, ᾨδὴ ε’, τῆς Ἑορτῆς Ἦχος πλ. δ’
Ὁ Εἱρμὸς
Ὦ τρισμακάριστον ξύλον, ἐν ᾧ ἐτάθη Χριστός, ὁ Βασιλεὺς καὶ Κύριος·
δι᾿ οὗ πέπτωκεν ὁ ξύλῳ ἀπατήσας, τῷ ἐν σοὶ δελεασθείς, Θεῷ
τῷ προσπαγέντι σαρκί, τῷ παρέχοντι, τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Απλή σύνταξη
Ὦ τρισμακάριστον ξύλον, ἐν ᾧ ἐτάθη Χριστός,
ὁ Βασιλεὺς καὶ Κύριος· δι᾿ οὗ πέπτωκεν ὁ ξύλῳ ἀπατήσας
δελεασθείς τῷ ἐν σοὶ Θεῷ τῷ προσπαγέντι σαρκί
τῷ παρέχοντι τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν[1].
Μετάφραση
Ω τρισευλογημένο ξύλο! πάνω στο οποίο άπλωσε τα χέρια του
ο Χριστός, ο Βασιλιάς και ο Κύριός μας,
γιατί εξαιτίας Του αυτός, που δελέασε (τον Αδάμ)
με το ξύλο (της Γνώσεως του καλού και του κακού)
και τον απάτησε, απατήθηκε από τον Θεό
που το σώμα του καρφώθηκε πάνω στο Σταυρό
και που παρέχει την ειρήνη στις ψυχές μας.
Κείμενο ( α΄ τροπάριο ε΄ Ωδής)
Σὲ τὸ ἀοίδιμον ξύλον, ἐν ᾧ ἐτάθη Χριστός, τὴν Ἐδὲμ φυλάττουσα, στρεφομένη ῥομφαία, Σταυρὲ ᾐδέσθη, τὸ φρικτὸν δὲ Χερουβίμ,
εἶξε τῷ σοὶ παγέντι Χριστῷ, τῷ παρέχοντι,
τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Απλή σύνταξη
Σὲ, Σταυρὲ, τὸ ἀοίδιμον ξύλον, ἐν ᾧ ἐτάθη Χριστός,
ῥομφαία φυλάττουσα τὴν Ἐδὲμ στρεφομένη ᾐδέσθη,
τὸ φρικτὸν δὲ Χερουβίμ εἶξε τῷ σοὶ παγέντι Χριστῷ,
τῷ παρέχοντι τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Μετάφραση
Εσένα, Σταυρέ, που είσαι το αξιοσέβαστο ξύλο,
πάνω στο οποίο ο Χριστός άπλωσε τα χέρια του,
η ρομφαία που φύλαγε την Εδέμ (Παράδεισο)
μόλις στράφηκε προς εσένα ντράπηκε
και τα φρικτά Χερουβίμ υποχώρησαν από σεβασμό
σε σένα, πάνω στον οποίο καρφώθηκε ο Χριστός
που παρέχει την ειρήνη στις ψυχές μας.
Ερμηνεία
Το πόσο αξιοσέβαστο είναι του ξύλο του Σταυρού, πάνω στο οποίο καρφώθηκε ο Υιός του Θεού, ο Χριστός, φαίνεται από τα δύο περιστατικά της Παλαιάς Διαθήκης, που αναφέρει ο υμνογράφος με την πύρινη ρομφαία και τα φρικτά Χερουβίμ, που φύλαγαν την Εδέμ, τον Παράδεισο, όπως μας τα περιγράφει ο Μωυσής στην Γένεσή του: «καὶ ἐξέβαλε τὸν ᾿Αδὰμ καὶ κατῴκισεν αὐτὸν ἀπέναντι τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς καὶ ἔταξε τὰ Χερουβὶμ καὶ τὴν φλογίνην ρομφαίαν τὴν στρεφομένην φυλάσσειν τὴν ὁδὸν τοῦ ξύλου τῆς « (Γεν. 3, 24).
Η πύρινη ρομφαία, κατά τον Γεννάδιο Κωνσταντινουπόλεως, ήταν τα ίδια τα Χερουβίμ, που μεταμορφώθηκαν σε πύρινες ρομφαίες, τρομερές στην όψη και έτσι απέτρεπαν τον Αδάμ και την Εύα να μπούνε μέσα στον Παράδεισο. Υπόψη ότι τα Χερουβίμ είναι τα πρώτα στην ιεραρχία των ουρανίων ταγμάτων, πράγμα που σημαίνει τη σημασία που είχε το ξύλο της ζωής, το οποίο αν το έτρωγαν οι Πρωτόπλαστοι, θα γίνονταν το κακό αθάνατο και γι’ αυτό ο Θεός παραχώρησε τον θάνατο στον άνθρωπο ώστε να αναγεννιέται και να μπορεί να αλλάξει την ζωή του από το κακό στο καλό.
Και τα δύο αυτά, πύρινη ρομφαία και Χερουβίμ, υποχώρησαν από σεβασμό στο Σταυρό, το σύμβολο της σταυρικής θυσίας του Χριστού, και άνοιξαν την πύλη της Εδέμ, που φύλαγαν, για να μπούνε οι «σεσωσμένοι» Χριστιανοί, με πρώτο και καλύτερο τον ληστή που ζήτησε συγχώρηση από τον Χριστό πάνω στο Σταυρό και τον παρακάλεσε να μην τον αφήσει έξω από την βασιλεία των Ουρανών «Μνήσθητί μου Κύριε, όταν έλθης εις την βασιλεία των ουρανών».
Αυτό το γεγονός, που περιγράφεται σε αυτό το τροπάριο, είναι ένα άλλο παράδειγμα, κοντά στα άλλα, της δύναμης του Σταυρού, που εξυμνεί ο υμνογράφος. Και φυσικά το εφύμνιο έχει ως επωδό την αναγνώριση της μεγάλης δωρεάς του Χριστού, που είναι η ειρήνη του Θεού.
Κείμενο (β΄ τροπάριο της ε΄ Ωδής)
Ὑποχθονίων δυνάμεις, ἀντίπαλοι τοῦ Σταυροῦ,
φρίττουσι χαραττόμενον, τὸ σημεῖον ἐν ἀέρι ᾧ πολοῦσιν·
οὐρανίων γηγενῶν, γένος δὲ γόνυ κάμπτει Χριστῷ,
τῷ παρέχοντι, τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Απλή σύνταξη
Δυνάμεις υποχθονίων, ἀντίπαλοι τοῦ Σταυροῦ,
φρίττουσι χαραττόμενον τὸ σημεῖον ἐν ἀέρι ᾧ πολοῦσιν·
γένος δὲ οὐρανίων, γηγενῶν κάμπτει γόνυ Χριστῷ,
τῷ παρέχοντι, τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Μετάφραση
Οι Δυνάμεις των υποχθονίων, που είναι αντίπαλοι του Σταυρού,
Φρίττουν, όταν χαράσσεται το σημείο του Σταυρού στον αέρα,
στον οποίο περιπλανιούνται, ενώ το γένος των ουρανίων
και των θνητών κάμπτουν το γόνατό τους στον Χριστό,
που μας παρέχει την ειρήνη στις ψυχές μας.
Ερμηνεία
Τα δημιουργήματα του Θεού χωρίζονται σε τρεις βασικές κατηγορίες, τα ουράνια, όπου κατοικούν οι άγγελοι, τα επίγεια, όπου κατοικούν οι άνθρωποι και τα υποχθόνια, όπου κατοικούν οι Δαίμονες. Έχουμε και σχετική μαρτυρία για τις κατηγορίες αυτές από τον ίδιο τον Απόστολο Παύλο, ο οποίος έλεγε: «ίνα εν τω ονόματι Ιησού παν γόνυ κάμψη επουρανίων και επιγείων και καταχθονίων» (Φιλ. β΄10).
Μετά την πτώση του τάγματος του Εωσφόρου και την μετατροπή του από αγγέλους σε δαίμονες, άλλοι παρέμειναν στον αέρα και διεκδικούν τις ψυχές, που έκαναν το θέλημά τους, δηλαδή αμαρτίες, άλλοι παρέμειναν στη γη και πειράζουν τους ανθρώπους κι άλλοι κατέβηκαν στον Άδη και βασανίζουν τους αμαρτωλούς ανθρώπους. Δηλαδή η βασική τους κατοικία είναι κάτω από την γη, γι’ αυτό και λέγονται υποχθόνιοι, όμως ανεβαίνουν και στη γη και στον ουρανό μέχρι ενός σημείου, για να «πειράζουν» τους ανθρώπους κατά περίπτωση. Όλες αυτές οι υποχθόνιες Δυνάμεις βλέπουν τον Σταυρό και φρίττουν, διότι ο Σταυρός είναι η αιτία της ήττας τους και γι’ αυτό τον φοβούνται.
Επομένως εμείς οι χριστιανοί έχουμε ένα φοβερό όπλο κατά του Σατανά, τον Σταυρό του Κυρίου. Ο Σταυρός του Κυρίου μπήκε στην καθημερινή μας ζωή είτε όταν ξυπνάμε, είτε όταν πάμε για ύπνο, είτε όταν καθόμαστε για φαγητό είτε όταν κάνουμε οποιαδήποτε εργασία. Πολύ καλό είναι να φοράμε και Σταυρό στο λαιμό μας, όχι ως κόσμημα αλλά ως φυλακτό. Όταν κάνουμε το σημείο του Σταυρού τον τυπώνουμε πάνω μας και γινόμαστε σταυροφόροι, όχι σαν τους αιματοκυλιστές Φράγκους, οι οποίο καπηλεύτηκαν το ιερό σύμβολο με τις επεκτατικές τους διαθέσεις. Το σημείο του Σταυρού αποτυπώνεται και στο ναό με το σχήμα του σταυροειδούς μετά τρούλου, αλλά και στα στασίδια, όπου με την κάμψη των αγκώνων σχηματίζουμε το σχήμα του Σταυρού.
Κι αν οι Υποχθόνιες Δυνάμεις τρέμουν το σημείο του Σταυρού, οι επίγειες και οι ουράνιες σκύβουν και προσκυνούν δείχνοντας έτσι τον σεβασμό και την ευγνωμοσύνη τους για την μεγάλη θυσία που έκανε γι΄ αυτούς. Η παρατήρηση αυτή είναι επίκαιρη και με την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και της Σταυροπροσκυνήσεως. Οι υμνογράφοι με ποικίλους τρόπους εκφράζουν αυτήν την προσφορά του Σταυρού σε όλες τις κατηγορίες των ανθρώπων: «Σταυρός, ὁ φύλαξ πάσης τῆς οἰκουμένης· Σταυρός, ἡ ὡραιότης τῆς Ἐκκλησίας, Σταυρός, Βασιλέων τὸ κραταίωμα· Σταυρός, Πιστῶν τὸ στήριγμα· Σταυρός, Ἀγγέλων ἡ δόξα, καὶ τῶν δαιμόνων τὸ τραῦμα».
Κείμενο ( γ΄ τροπάριο ε΄ Ωδής).
Μαρμαρυγαῖς ἀκηράτοις, φανεὶς ὁ θεῖος Σταυρός,
ἐσκοτισμένοις ἔθνεσι, τοῖς ἐν πλάνῃ ἀπάτης τὸ θεῖον φέγγος,
ἀπαστράψας οἰκειοῖ, τῷ ἐν αὐτῷ παγέντι Χριστῷ,
τῷ παρέχοντι, τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Απλή σύνταξη
Ο θεῖος Σταυρός φανεὶς μαρμαρυγαῖς ἀκηράτοις, ,
ἀπαστράψας τὸ θεῖον φέγγος, ἐσκοτισμένοις ἔθνεσι,
τοῖς ἐν πλάνῃ ἀπάτης οἰκειοῖ τῷ ἐν αὐτῷ παγέντι Χριστῷ,
τῷ παρέχοντι τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Μετάφραση
Ο θεϊκός Σταυρός, όταν φάνηκε με άφθαρτες λάμψεις
άστραψε με το θεϊκό του φως στα έθνη, που βρίσκονταν στο σκοτάδι,
και με τον φωτισμό του εξοικείωσε αυτούς που βρίσκονταν στην πλάνη της απάτης με τον Χριστό που σταυρώθηκε
και που μας παρέχει την ειρήνη στις ψυχές μας.
Ερμηνεία
Ο Σταυρός Κυρίου δεν άστραψε μόνο, όταν η Αγία Ελένη έκανε έρευνες, για να τον βρει, ούτε άστραψε μόνο με το «εν τούτω νίκα» στον Μ. Κωνσταντίνο, αλλά έλαμψε και με την διάδοσή του σε όλα τα έθνη, τα οποία τότε βρίσκονταν στα μαύρα σκοτάδια. Ο Απόστολος Παύλος περιγράφει ως εξής αυτήν την κατάσταση των εθνών: «τα έθνη περιπατεί εν ματαιότητι του νοός αυτών, εσκοτιμένοι τη διανοία» (Εφ. δ΄17). Κάτι παρόμοιο γράφει και ο προφήτης Ησαΐας: «Γαλιλαία των Εθνών, ο λαός ο πορευόμενος εν σκότει, είδε φως μέγα» (Ησ. θ΄2). Σε άλλο σημείο αναφέρει: « «Εδωκα σε εις φως Εθνών» (Ησ. μβ΄6). Το φως αυτό είναι το φως του Σταυρού, το φως του Χριστού σύμφωνα με το ευαγγελιστή Ιωάννη: «Ην το φως το αληθινόν, ο φωτίζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον Κόσμον» (Ιωάν. α΄9).
Το φως του Σταυρού, που το πήραν τα έθνη με τα κηρύγματα των Αποστόλων, εμείς το παίρνουμε με το Βάπτισμά μας. Καλούμαστε συνεπώς να είμαστε «καλοφωτισμένοι», όπως λέγει ο λαός, δηλαδή να κρατάμε άσβεστη την λαμπάδα του ευαγγελίου σε όλη μας την ζωή. Καλούμαστε να εφαρμόζουμε την προτροπή του Αποστόλου Παύλου: «Ως τέκνα φωτός περιπατείτε» (Εφ. ε΄8) έτσι ώστε και τα έργα μας να είναι φωτεινά μακριά από τα έργα του σκότους και η ζωή μας να είναι φωτεινή κατά το παράδειγμα του Κυρίου μας και των αγίων μας.
[1] Το «τῷ παρέχοντι τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν» αποτελεί το εφύμνιο της ε΄ Ωδής.
