Εικονικές σχέσεις και ανθρώπινο πρόσωπο

Για τον πιστό η συμμετοχή του στην εκκλησιαστική ζωή είναι κάτι σύμφυτο με τον τρόπο ύπαρξής του και κατ’ αυτό τον τρόπο η διαδικτυακή παρακολούθηση της Θείας Λειτουργίας αποτελεί μια λύση με κάποιες προϋποθέσεις, αφού η εμπειρία αυτή οφείλει να ιδωθεί ως μια υπόμνηση και όχι ως κάτι το πλήρες, η διαδικτυακή παρακολούθηση δεν μπορεί να εκληφθεί ως ισοδύναμο της σωματικής παρουσίας. Αν λοιπόν η διαδικτυακή μετάδοση της Θείας Λειτουργίας γίνεται αντιληπτή ως υπόμνηση έχει λόγο ύπαρξης σε διαφορετική περίπτωση αν γίνεται αντιληπτή ως θέαμα τότε συνιστά απλά ένα προϊόν προς κατανάλωση.

     Η χρήση του διαδικτύου από την πλευρά της ορθόδοξης Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας βοήθησε τους πιστούς να διατηρήσουν ένα σύνδεσμο με αυτό που προσωρινά δεν μπορούσαν να συμμετέχουν και αυτό θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό ως μια ειδική συνθήκη σκοπιμότητας. Όμως, η Θεία Λειτουργία ως σύναξη «επί το αυτό» βασίζεται στην παρουσία και στην επικοινωνία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η αναμετάδοση της Θείας Λειτουργίας σε περιόδους κρίσης, όπως η πανδημία αποτελεί ένα βοηθητικό μέσο όμως δεν μπορεί να αποτελέσει υποκατάστατο της ζωής της κοινότητας.

     Για τη θεολογία της Εκκλησίας το ανθρώπινο πρόσωπο κατέχει κεντρικό ρόλο, και δεν είναι εφικτό να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά του στις ψηφιακές αλληλεπιδράσεις της εικονικής πραγματικότητας; Δεν είναι δυνατόν να διακρίνει κανείς θεολογική υπόσταση σε έννοιες όπως εικονικό πρόσωπο, εικονική σχέση, εικονική ελευθερία, εικονική αγάπη ή ακόμη και εικονική αγιότητα. Οι εικονικές σχέσεις στο πλαίσιο του ψηφιακού οικοσυστήματος αποτελούν μια πρόσθετη δοκιμασία για το πρόσωπο αφού απέναντι στις παραδοσιακές δοκιμασίες προστίθεται η ανάγκη επαγρύπνησης για να μην χάσει τον προσανατολισμό του που είναι το πρόσωπο του Θεού. Η Εκκλησία είναι κοινωνία και ζωντανή σχέση προσώπων και κάθε πρόσωπο ως εικόνα Θεού προσδιορίζεται από τη σχέση του με τον συνάνθρωπο δια μέσου της οποίας υπερβαίνει χωρίς να καταργεί το Εγώ του σπάζοντας τα δεσμά της ατομικότητας. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να καταστεί πρόσωπο όσο παραμένει μια στατική αυτοαναφορική οντότητα. Στις αχανείς λεωφόρους του ψηφιακού οικοσυστήματος δεν εκπληρώνονται οι προϋποθέσεις της συγκρότησης σχέσεων κοινωνίας μεταξύ προσώπων, αφού τα ίδια τα χαρακτηριστικά του μέσου καθιστούν τον άνθρωπο απομονωμένη οντότητα εγκλωβισμένη στην οθόνη ενός τερματικού. Η αγιοπνευματική χάρη της οποίας την αποστολή αιτούμεθα στον Κύριο κατά τη Θεία λειτουργία δεν είναι δυνατόν να αποτελέσει μέρος ενός οπτικοακουστικού σεναρίου, ούτε να αποστέλλεται on demand για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του διαδικτύου.

     Στενά συνδεδεμένα με την έννοια της Εκκλησίας είναι και τα ιερά μυστήρια, το κύριο χαρακτηριστικό των οποίων είναι ο εκκλησιολογικός τους χαρακτήρας, και δια μέσου των οποίων οι πιστοί χρίζονται και παραμένουν μέλη του σώματος του Χριστού και τα οποία τελούνται μέσα σε μια κοινωνία προσώπων. Τα μυστήρια στο πλαίσιο της ορθόδοξης Εκκλησίας δεν μπορεί να γίνουν αντιληπτά ως ατομικές τελετές, αφού ο τρόπος ύπαρξης του ανθρώπου πλασμένου κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού εκφράζεται ως κοινωνία προσώπων. Συνεπώς, αν οι διαδικτυακοί διάδρομοι επικοινωνίας του ψηφιακού οικοσυστήματος που δημιουργούν ένα πλέγμα εικονικών σχέσεων απομονωμένων χρηστών δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως εικονικό υποκατάστατο της Εκκλησίας, διότι μια τέτοια αντίληψη είναι ανθρωπολογικά και θεολογικά εσφαλμένη, τότε στο διαδίκτυο δεν μπορεί να υπάρχουν ιερά Μυστήρια. Στο ψηφιακό οικοσύστημα επίσης κυριαρχεί η απουσία της ύλης και του σώματος, ενώ παράλληλα η ανθρώπινη ταυτότητα αποκτά ένα δυναμικό χαρακτήρα με απρόβλεπτες συνέπειες. Η εικονικότητα του διαδικτύου δίνει την εντύπωση αληθινής εμπειρίας και για πολλούς χρήστες τα όρια μεταξύ εικονικής πραγματικότητας και αληθινής ζωής είναι δυσδιάκριτα. Όμως η επικοινωνία μεταξύ των χρηστών του διαδικτύου μπορεί να νοηθεί ως κοινωνία προσώπων με την ορθόδοξη έννοια του όρου, ενώ η απουσία της ύλης στερεί στο εικονικό περιβάλλον του διαδικτύου οποιαδήποτε δυνατότητα μυστηριακής ζωής και πράξης.

     Στην ψηφιακή εποχή η Εκκλησία καλείται να παρέμβει με τον λόγο της στη διαμόρφωση ενός ψηφιακού πολιτισμού όχι απλά προσχωρώντας στην νέα πραγματικότητα με κίνδυνο την αλλοτρίωσή της αλλά εκμεταλλευόμενη τις πολλές διευκολύνσεις που προσφέρει το διαδίκτυο, ιδιαίτερα σε έκτακτες περιπτώσεις όπως αυτή της πανδημίας του κορονοιού, αλλά και σε φυσιολογικές συνθήκες σε επίπεδο ποιμαντικής, διάδοσης του ευαγγελικού μηνύματος και ιεραποστολής.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ