Την ημέρα της Αναστάσεως και τα καταχθόνια είναι πεπληρωμένα από το νοητόν φως του αναστάντος Δεσπότου!

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

Τροπάριον

Νυν πάντα πεπλήρωται, φωτός, ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια· εορταζέτω γουν πάσα κτίσις την έγερσιν Χριστού, ενώ εστερέωται.

Ερμηνεία

Προτύτερα από την εις άδου κατάβασιν του Κυρίου τα μεν επουράνια τάγματα των Αγγέλων δεύτερα φώτα ήτον, μεταδοτικώς φωτιζόμενα από το πρώτον φως της Τρισηλίου Θεότητος· ο δε Ουρανός του Ουρανού: ήτοι ο καλούμενος εμπύρινος Ουρανός, τόπος ήτον φωτός και αυτός, επειδή ήτον κατοικητήριον του Θεού του πρώτου και άκρου όντος φωτός· «Ο Ουρανός γαρ, φησί, του Ουρανού τω Κυρίω» (Ψαλ. ριγ’ 24), η δε γη και τα εν τη γη εφωτίζοντο από τον Ήλιον και Σελήνην και άστρα· μόνος δε ο Άδης ήτον φωτός έρημος, και σκότους τόπος φοβερώτατος· όθεν περί αυτού έλεγεν ο Θεός εις τον Ιώβ· «Οίδας δε εν ποία γη αυλίζεται το φως, σκότους δε ποιος ο τόπος;» (Ιώβ λη’ 19).

Αφ’ ου δε ο Χριστός εκατέβη εις τον Άδην, τότε και ο Άδης επληρώθη από το άδυτον και ανέσπερον φως της αυτού Θεότητος.

Ταύτα λοιπόν ηξεύρων ο σοφός Ιωάννης [άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός], ούτω μελουργεί· Τώρα κατά την σημερινήν ημέραν της Αναστάσεως του Κυρίου δεν είναι άλλα μέρη του Κόσμου πεφωτισμένα, άλλα δε εσκοτισμένα, αλλά όλα ομού χωρίς καμμίαν εξαίρεσιν είναι γεμάτα και πεπληρωμένα από το νοητόν φως του αναστάντος Δεσπότου, και υπέρ τον Ήλιον εξαστράποντος, ο Ουρανός, λέγω, και τα εν τω Ουρανώ πάντα, η γη και τα εν τη γη πάντα, και τα σκοτεινόμορφα δε μέρη του άδου και αυτά σήμερον είναι φωτεινόμορφα.

Διά τούτο λοιπόν ας μη εορταζη μόνη η γη και τα εν τη γη, ουδέ μόνος ο Ουρανός και τα εν
τω Ουρανώ, ουδέ μόνα τα καταχθόνια, αλλά όλη ομού η Κτίσις, η ουράνιος, η επίγειος και η καταχθόνιος ας εορτάζη την Ανάστασιν του Χριστού με το φως του όποιου εφωτίσθησαν, ελαμπρύνθησαν και τόσον ευεργετήθησαν αλλά και αυτός ο λαός των Εθνών και απίστων, ο κατά τον Ησαΐαν καθήμενος εν τω σκότει της ασεβείας και κακίας, ας ιδή το μέγα τούτο φως της Αναστάσεως του Χριστού, εν ω εστερέωται.

Εις άλλα αντίγραφα γράφεται «Εν η (ήγουν [δηλαδή] αναστάσει)»· όρθότερον όμως είναι να γράφεται «Εν ω (Χριστώ δηλαδή)» κατά τους δύο ερμηνευτάς των Κανόνων, και κατά την Ωδην της Άννης, εις την οποίαν γράφεται· «Έστερεώθη η καρδία μου εν Κυρίω».

****

Σημειούμεν εδώ ότι και ο θείος Κοσμάς [άγιος Κοσμάς Επίσκοπος Μαϊουμά] ο ομότροπος και ομόψυχος του θεσπεσίου Ιωάννου [Δαμασκηνού] Κανόνα εφιλοπόνησεν εις την εορτήν ταύτην της λαμπροφόρου Αναστάσεως του Κυρίου εις ήχον δεύτερον, Ειρμόν έχοντα το «Δεύτε λαοί»· ος και σώζεται εν τη βιβλιοθήκη της βασιλικής και μεγαλοπρεπούς Μονής του Βατοπεδίου, καθώς οι εκείσε ανήγγειλαν ημίν.

Άδεται δε λόγος εκ Πατέρων εις ημάς ελθών, ότι ανέγνω πρώτον ο θείος Κοσμάς τον ιδικόν του Κανόνα, και επήνησεν αυτόν ο Ιερός Ιωάννης, ύστερον ανέγνω και τον ιδικόν του ο Θείος Ιωάννης· όταν δε ήλθεν εις το Τροπάριον τούτο «Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, Ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια», τότε ο θείος Κοσμάς υπερθαυμάσας και εκπλαγείς, Και συ, έφη, αδελφέ* Ιωάννη, όλον το παν μέσα εις τα τρία ταύτα συμπεριέλαβες, και ούδέν αφήκες έξωθεν.

Λοιπόν εγώ ήττημαι και την ήτταν ομολογώ· όθεν ο μεν ίδικός σου Κανών ας έχη τα πρωτεία και αριστεία, και ας ψάλλεται δημοσίως εις τας του Χριστού Εκκλησίας· ο δε ιδικός μου ας μένη εν γωνία και εν τω σκότει ως μη ων φωτός άξιος και διά τα νοήματα και διά τον πενθικόν και κλαυθμηρόν ήχον καθ’ ον συνετέθη, ος τις είναι πάντη ανάρμοστος εις την λαμπροτάτην και κοσμοχαρμόσυνον Ανάστασιν του Κυρίου.

* Οι άγιοι Κοσμάς ήταν θετός αδελφός του αγίου Ιωάννη.

Από το βιβλίο του Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτη, η «Ανάσταση, Διδαχές από την ερμηνεία των ασματικών κανόνων της Κυριακής του Πάσχα, της Αναλήψεως και της Πεντηκοστής» των εκδόσεων Χ.Δ. Τσολακίδη.