Οι σπουδαιότερες εικονογραφικές σκηνές από τον βίο του αγίου Αμβροσίου
20 Ιουνίου 2023(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=374666)
Τό θέμα τοῦ διαλόγου (διαλογική πραγματεία-ἐξέταση, disputatio, -onis) ἀπεικονίζεται μέ σπουδαῖο τρόπο στό τοιχογραφικό ἔργο «Disputa», ἐκτιθέμενο στίς Stanze (Θάλαμοι, Αἴθουσες), στά μουσεῖα τοῦ Βατικανοῦ τῆς Ρώμης τοῦ ἔτους 1508, τοῦ Raffaello (Ραφαήλ) Sanzio (1483-1520), ζωγράφου ἀπό τούς μεγαλύτερους τῆς ἰταλικῆς Ἀναγέννησης, μέ τή θεία Εὐχαριστία ὡς ἀντικείμενο τῆς συζήτησης καί στό ζωγραφικό ἔργο μέ θέμα τή συζήτηση γιά τήν ἄσπιλη σύλληψη τῆς Θεοτόκου τοῦ καλλιτέχνη ἀπό τή βορειοϊταλική πόλη Ferrara, γνωστοῦ ὡς Dossi Dosso (Giovanni di Lutero) (†1542) τῆς πινακοθήκης ζωγραφικῆς στή γερμανική πόλη Dresden (Δρέσδη), τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ ΙΣΤ΄ αἰ.
Οἱ σπουδαιότερες εἰκονογραφικές σκηνές ἀπό τόν βίο καί τήν ἐκκλησιαστική δραστηριότητα τοῦ ἁγίου Ἀμβροσίου εἶναι: 1) Γέννηση, 2) Μέλισσες κάθονται ἐπάνω στό στόμα τοῦ νεογέννητου βρέφους, 3) Ἡ μητέρα ἀπομακρύνει τίς μέλισσες, 4) Ὁ Ἀμβρόσιος πορεύεται γιά τό Μιλᾶνο, 5) Ἕνα παιδί τόν χαρακτηρίζει ὡς ἐπίσκοπο, 6) Προσπαθεῖ νά ἐπιλέξει τή διαφυγή του, 7) Ἐπισκοπική χειροτονία, 8) Ἐπικρίνει τούς ἀρειανούς, 9) Κηρύττει, 10) Ἀπαγορεύει στόν Θεοδόσιο Α΄ (379-395), ἐξαιτίας τῆς πρόκλησης λουτροῦ αἵματος στή Θεσσαλονίκη, τήν εἴσοδό του στήν ἐκκλησία καί χορηγεῖ σέ αὐτόν τήν ἀπαλλαγή του (συγχώρηση, absolution), 11) Ἱερουργεῖ, σέ μία ἐξόδια ἀκολουθία ταφῆς τοῦ ἁγίου Μαρτίνου (san Martino, μοναχός καί ἐπίσκοπος τῆς γαλλικῆς πόλης Tours, περίπου 316-397), 12) Εὕρεση τῶν λειψάνων τῶν ἁγίων Γερβασίου καί Προατασίου – santi Gervasio e Protasio – ἄγνωστης χρονολόγησης, 13) Εὐλογία τῶν λειψάνων, 14) Ὁ Ἀμβρόσιος ἄγει τόν Δωρητή στό παιδί-Χριστός, 15) Στἐφει τόν Angilbertus II, ἐπίσκοπο Μιλάνου. Σκηνές θαυμάτων: 16) Ἐγείρει ἐκ νεκρῶν τό παιδί ὀνόματι Pansophius (Πανσόφιος, Πάνσοφος), 17) Διασώζει μία κατοικία ἀπό τόν κατακλυσμό (πλημμύρα), 18) Θεραπεία δαιμονισμένων, 19) Ἕνας πλούσιος καταβροχθίζεται ἀπό τή γῆ, 20) Θεραπεία τοῦ Νικήτα (Niceta) κατἀ τή διἀρκεια τῆς θείας λειτουργίας, 21) Διανεμόμενη ἐλεημοσύνη, ἐμφανίζεται πολλές φορές στό Βίο τοῦ ἁγίου Αὐγουστίνου (354-430), 22) Χαιρετισμός μέσω τοῦ Αὐγουστίνου, 23) Ὁ Ἀμβρόσιος εὐλογεῖ τή Μόνικα (Monica), μητέρα τοῦ ἁγίου Αὐγουστίνου, 24) Συζητεῖ μέ τόν Αὐγουστῖνο, 25) Βαπτίζει αὐτόν καί τόν γιό του ὀνόματι Ἀδεοδᾶτο (Adeodatus, δοθείς στόν Θεό), 26) Ὁ Χριστός ἀναγγέλλει στόν Ἀμβρόσιο τόν ἐπικείμενο θάνατό του, 27) Ἕνας ἄγγελος προφητεύει στόν ἐπίσκοπο Honoratus (onorato, τίμιος, ἔντιμος) τόν θάνατο τοῦ Ἀμβροσίου, 28) Ὁ θάνατος, 29) Ἡ ταφή.
Ἀπό τούς κύκλους τοῦ βίου τοῦ ἁγίου Ἀμβροσίου σημειώνουμε τά ἀνἀγλυφα στήν ὀπίσθια πλευρά του paliotto, στή βασιλική τοῦ Ἁγίου Ἀμβροσίου, στό Μιλᾶνο, τά ὁποῖα ἔχουν διαμορφωθεῖ ὑπό τήν ἐπίδραση τοῦ ἁγίου Παυλίνου (san Paolino) (ἐπίσκοπος τῆς νοτιοϊταλικῆς πόλης Nola στήν Καμπανία, 353-431) καί τοῦ ἀγίου Γρηγορίου (san Gregorio) (ἐπίσκοπος τῆς γαλλικῆς πόλης Tours [Τουρὠνη], στόν ποταμό Loire, περἰπου 540-594) καί μέ τόν ἀξιοσημείωτο παραλληλισμό τῶν σκηνῶν μέ τόν βίο τοῦ Χριστοῦ στήν ἐμπρόσθια πλευρά τοῦ paliotto. Ἄλλοι παρόμοιοι κύκλοι ἀναλογίας Χριστοῦ καί ἁγίων (στήν περίπτωσή μας τοῦ ἁγίου Ἀμβροσίου) ἔχουν ἀπεικονισθεῖ στό παρεκκλήσιο τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης, στἠν ἀνώτερη ἐκκλησία (βασιλική), τοῦ Ἁγίου Κλήμεντα (Clemente) Ρώμης, τοιχογραφικό ἔργο τοῦ Masolino da Panicale, πρίν ἀπό τό 1431, σέ μικρογραφία τοῦ passionale (ἀφηγήσεις παθῶν μαρτύρων), λατινικός κώδικας 8541, φύλλα 75 καί 76, τῆς βιβλιοθήκης τοῦ Βατικανοῦ, τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ ΙΔ΄ αἰ., σέ ἀνάγλυφα τοῦ χοροστασίου τοῦ Ἁγίου Ἀμβροσίου στό Μιλᾶνο, τοῦ δευτέρου μισοῦ τοῦ ΙΕ΄ αἰ. καί στό λεπτομερειακό τοιχογραφικό σύνολο τοῦ παρεκκλησίου Grifi, στήν ἐκκλησία San Pieto (Ἅγιος Πέτρος) in Gessate, στό Μιλᾶνο, τοῦ τέλους τοῦ ΙΕ΄ αἰ.
Ἀπό τίς μεμονωμένες σκηνές, μεταξύ ἄλλων, προκαλεῖ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιά τήν Ἀνατολἠ, ὁ ζωγραφικός πίνακας, στόν ὁποῖο παρίσταται ὁ ἅγιος Ἀμβρόσιος νά ἀπαγορεύει στόν Θεοδόσιο Α΄ (379-395) τήν εἴσοδο στόν ναό ἐξαιτίας τοῦ λουτροῦ αἵματος πού προκάλεσε στή Θεσσλονίκη, ἔργο τοῦ φλαμανδοῦ ζωγράφου Anthony van Dyck (1599-1641), ἐκτιθέμενο στήν Ἐθνική Πινακοθήκη τοῦ Λονδίνου. Τέλος, οἱ στέψεις ἀπό τόν ὑπόψη ἅγιο, ἀφενός τοῦ Angilbertus II ὡς ἀρχιεπισκόπου Μιλάνου, σέ μετάλλιο τῆς fenestrella confessionis (θυρίδα ἁγίας τράπεζας σχήματος σαρκοφαγοειδοῦς), τῆς χρυσῆς ἁγίας τράπεζας (ἀριστούργημα τῆς καρολίνειας χρυσοχοΐας καί προσφορά τοῦ ὡς ἄνω ἀρχιεπισκόπου στή βασιλική τοῦ Ἁγίου Ἀμβροσίου στό Μιλᾶνο), ἔργο τοῦ Vuolvinio ἤ Volvino, ἰταλοῦ χρυσοχόου, στό πρῶτο μισό τοῦ Θ’ αἰ. καί ἀφετέρου τοῦ πρεσβυτέρου Μαρτίνου, στό λεγόμενο «Hexaemeron Sancti Ambrosii» (Ἑξαήμερο ἁγίου Ἀμβροσίου) στό Μιλᾶνο, τοῦ ΙΒ΄ αἰ. παραδίδουν ἱστορικά γεγονότα ἀπό τήν ἐκκλησιαστική δραστηριότητα τῆς ὑπόψη βορειοϊταλικῆς μεγαλούπολης.
Ὡς προς τή βυζαντινή εἰκονογραφία πρέπει νά παρατηρήσουμε, ὅτι παρά τήν ἀναφορά ὕπαρξης τοῦ ἁγίου αὐτοῦ σέ ἀθωνικά μνημεῖα, σπανίζει ἤ ἀπουσιάζει ἐντελῶς ἡ συμμετοχή του σέ πλήρεις εἰκονογραφικούς κύκλους μεμονωμένων ἐκκλησιῶν ἤ καθολικῶν μονῶν.
Βιβλιογραφία:
Για τήν ἱστορική, ἁγιολογική καί εἰκονογραφική πλευρά τοῦ ἁγίου Ἀμβροσίου, βλ. τά ἑξῆς:
Bibliotheca Sanctorum, I (1961), λῆμμα Ambrogio santo, σσ. 945-990,
Buchwald – A. Hohlweg – O. Prinz, Tusculum – Λεξικόν Ἑλλήνων καί Λατίνων συγγραφέων τῆς Ἀρχαιότητας καί τοῦ Μεσαίωνα, τόμος Β΄, μτφρ. Ἀθανάσιος Ἀλέξ. Φούρλας, Ἀθήνα 2003, λήμματα Ambrosius Autpertus (Αὔθπερτος), σσ. 554-555, Ambrosius Mediolanensis, σσ. 555, Transversinus (Ambrogio Traversan), σ. 888.
Enciclopedia Cattolica, I (1948), ἄρθρα: Ambrogio santo, vescovo di Milano, σσ. 984-1000, διάφορες προσωπικότητες μέ τό ὄνομα Ambrogio, σσ. 1000-1002, Ambrosiana, Biblioteca, σσ. 1002-1008, Ambrosiana, Liturgia, σσ. 1008-1014, Ambrosiana, Pinacoteca, σσ. 1014-1019, Ambrosiani, σ. 1019, Ambrosiano, canto, σσ. 1019-1020, Ambrosiaster, σσ. 1020-1021, Ambrosini, σσ. 1021-1022, Ambrosoli, σ. 1022.
Lexikon der Christlichen Ikonographie, V, Ikonographie der Heiligen Rom., Freiburg-Basel-Wien 1973, ἄρθρο Ambrosius von Mailand, σσ. 115-120, ὅπου ἡ προηγούμενη πλήρης βιβλιογραφία.
