Γιώργος Κόρδης: Κανόνες και ελευθερία

Γιώργος Κόρδης: Επιχρωματισμένη μονοτυπία σε μετάξι. 2020

 Στις μέρες μας η δημιουργικότητα ορίζεται κατεξοχήν ως σπάσιμο κανόνων. Μήπως όμως κι αυτή η λογική οδηγεί σε άλλου είδους εγκλωβισμούς σε μια διαφορετική «κανονικότητα» , δηλαδή σε ένα άλλο σύστημα που με τη σειρά του και με δικό του τρόπο καταργεί την ελευθερία;

ΤI είναι άραγε η πολλά κι από όλους ποθούμενη ελευθερία στην τέχνη και ίσως και στη ζωή;

Το σπάσιμο των κανόνων, που δεν είναι άλλο από συμβάσεις μεταξύ ανθρώπων και πολιτισμών, δεν οδηγεί υποχρεωτικά σε ελευθερία. Ίσως οδηγεί σε μεγαλύτερη σκλαβιά αφού δίνει, εκτός των άλλων, και την ψευδαίσθηση πως καταργώντας τους καθιερωμένους κανόνες είναι κανείς ελεύθερος.

Ίσως η ελευθερία βρίσκεται πέραν της ματαιότητας της πάλης των αντιθέσεων και της επικράτησης του ισχυροτέρου.

Ίσως η ελευθερία να είναι αυτό που λέει η ετυμολογία της ίδιας της ελληνικής λέξης.

Ελευθερία είναι να έρχεσαι εκεί που αγαπάς. Ίσως τελικά η ελευθερία να είναι η μετατόπιση από ένα μάταιο λογικό παιχνίδι σε μια υπόθεση καρδιάς, εκεί όπου δεν έχει κανόνες, δεν έχει σωστό και λάθος, δεν έχει όρους, ούτε όρια παρά μονάχα έναν πόθο.

Τον πόθο να βρίσκεται κανείς μέσα στη ζωή ακόμη και με τρόπο που δεν υπακούει σε κανόνες και μέτρα.

Άμα αυτό συμβαίνει, και συμβαίνει μονάχα χαριστικά κι όχι ως κατάκτηση, τότε δεν έχει νόημα να μιλάμε με όρους «κανονικότητας» ούτε «ορθότητας» . Τότε δεν έχει καν νόημα να μιλάμε. Σε μια τέτοια διαφορετική κατάσταση ή ροή ζωής, δεν λειτουργούν κανόνες και αρχές αλλά υπάρχουν τρόποι για να φτάνει κανείς στην μόνη σεβαστή λειτουργία, δηλαδή στην ίδια τη ζωή.

Για να μην πολυλογώ.
Στην ζωγραφική παράδοση της καθ’ ημάς Ανατολής, αυτή που λανθασμένα λέμε Βυζαντινή, το εικαστικό αποτέλεσμα, όσο κι ακολουθεί κάποιες αρχές και μέτρα, τελικώς διαμορφώνεται έξω από κανόνες, μακρυά από το «σωστό και το λάθος» .

Να δες λ.χ την ανθρωπομετρία για την οποία οι αρχαίοι και οι δυτικοί καλλιτέχνες έγραψαν σελίδες πολλές ψάχνοντας μανικά τον κανόνα, μαθηματικά δηλαδή καθορισμένες «χρυσές» αναλογίες.

Στην βυζαντινή ζωγραφική (και στις εκκλησιαστικές εικόνες, και στις κοσμικές ζωγραφιές) δεν υφίστανται σταθεροί κανόνες ανθρωπομετρίας. Συνυπάρχουν πολλές ανθρωπομετρίες ακόμα και μέσα στην ίδια παράσταση.

Συχνά επίσης οι ζωγράφοι δεν διστάζουν να κάνουν «λάθη» στις εικόνες τους προκειμένου να διατηρήσουν τον ρυθμό, την θαυμαστή αυτή ροή μεταξύ των μερών ενός έργου για να διατηρηθεί η οργανική ενότητα και να υπάρξει ένα άρτιο και λειτουργικό ως προς τις αισθήσεις των θεατών εικαστικό αποτέλεσμα.

Είναι κάτι ανάλογο με αυτό που συμβαίνει στις διαλέκτους της ελληνικής γλώσσας, όπου, παρότι υπάρχουν γλωσσικοί κανόνες, κυριαρχούν οι αλλοιώσεις προκειμένου να υπάρξει ρυθμική αγωγή και ροή στον ήχο της γλώσσας. Ο ήχος (δηλαδή η λειτουργία ως προς την αίσθηση) κι όχι το νόημα καθορίζει τη φόρμα.

Έτσι και στην ζωγραφική. Όλα σχετικοποιούνται για να συμβεί η λειτουργία, η των πάντων ενότης, το μεγάλο ζητούμενο.

Κι άλλα επί άλλων παραδείγματα θα μπορούσα να φέρω αλλά θα ήταν, θαρρώ περιττό.

Αυτό που θέλω να πω είναι πως υπάρχει δυνατότητα να «δραπετεύσει» κανείς από τις «κανονικότητες» και να ανοιχτεί φιλανθρώπως στην τροπικότητα που μπορεί να αγκαλιάσει πολλούς, όλους τους τρόπους δημιουργικότητας χωρίς παγιωμένους κανόνες αρκεί οι τρόποι αυτοί να φτιάχνουν πράγματα που θρέφουν τη ζωή.

Κι οι τρόποι αυτοί ας μην λογίζονται ως σπάσιμο κάποιων κανόνων αλλά ως αυτοσχεδιασμοί επάνω σε σταθερές βάσεις, ως εκστατικές ενδοσκοπήσεις, ως ταξίμια καρδιών που πάλλονται από δίψα για ελευθερία και δεν την ψάχνουν σπάζοντας ως αυθεντίες τα μούτρα άλλων αλλά αγκαλιάζοντας τους άλλους προς όποια κατεύθυνση κι αν εκείνοι περπατούν.

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)