Τα Παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα της Ακολουθίας του Εσπερινού της Εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
14 Αυγούστου 2023Λαμπροφόρα πανήγυρη, το Πάσχα του καλοκαιριού, είναι η εορτή της Κοιμήσεως και της μεταστάσεως στους ουρανούς της Υπεραγίας Θεοτόκου. Ο ευσεβής λαός κηδεύει την Μητέρα της ζωής και αποχαιρετά με ύμνους την «μεταστᾶσαπρὸςτὰἄνωβασίλεια». Αυτή που νίκησε τους όρους της φύσης, συνέλαβε ασπόρως τον Υιό και Λόγο του Θεού και τώρα πάλι υπερνικά τους όρους της φύσης με την μετάστασή Της στα θεία και ουράνια σκηνώματα. Τάφος και νέκρωση δεν κράτησε το θεοδόχο σώμα της Μητέρας μας. Μακαρίζουμε το Πανάγιο πρόσωπό Της, αφού γνωρίζουμε ότι είναι η αιώνια πρεσβευτής μας προς τον Κύριο, η κατέχουσα τα δευτερεία της Αγίας Τριάδος, κατά τον Αγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό.
Στην Ακολουθία του Εσπερινού της εορτής αναγινώσκονται τρία αναγνώσματα από τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης Γένεσις, Ιεζεκιήλ και Παροιμίες. Στα δύο πρώτα προτυπώνεταιη Υπεραγία Θεοτόκος ως η κλίμακα που οδηγεί από την γή στον ουρανό, η κλεισμένη πύλη που οδηγεί στον Ναό και από την οποία θα «διέλθει» ο Θεός, ενώ στο τρίτο προτυπώνεται το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
1. Γενέσεως 28, 10-17.
Το πρώτο ανάγνωσμα προέρχεται από το βιβλίο της Γενέσεως της Παλαιάς Διαθήκης . Σε αυτό, μετά τα γεγονότα της Δημιουργίας, της πτώσης των Πρωτοπλάστων, του Κατακλυσμού και της κατακυρίευσης της γης από τους απογόνους του Νώε, έρχεται τώρα στη βιβλική ιστορία μια κλήση του Θεού σε ένα βιβλικό πρόσωπο, στο όνομα του οποίου θα ευλογηθούν όλα τα έθνη της γης. Μέχρι την στιγμή εκείνη, ο Θεός είχε παρέμβει στην ιστορία δυο φορές: μία με τον κατακλυσμό και μια με τη σύγχυση των γλωσσών, με σκοπό να αλλάξει την στάση του ανθρώπου απέναντι στο έλεός του.
Ο Θεός προσκαλεί τον Αβραάμ να έρθει στη χώρα που θα του υποδείξει, εκεί που θα εκπληρωθούν όλες οι θείες επαγγελίες. Ο Αβραάμ δεν ήταν μόνο η αφετηρία της ιστορίας του Εβραϊκούλαού, αλλά διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στο έργο του Θεού για τη σωτηρίαόλου του κόσμου. Διότι ήταν ο πρώτος γενάρχης του περιούσιου λαού, που αντέταξε τη μονοθεϊστική του πίστη στον πολυθεϊσμό και την ειδωλολατρεία των προγόνων του, και αναγνώρισε την ύπαρξηενός μόνο Θεού.
H Διαθήκη του Θεού στον Αβραάμ, συνεχίστηκε στο πρόσωπο του Ισαάκ. Όταν η πείνα στη νότια Παλαιστίνη ανάγκασε τον Ισαάκ να μεταβεί στην εύφορη φιλισταϊκή περιοχή των Γεράρων, όπως είχε πράξει και ο Αβραάμ ο πατέρας του, με σκοπό να κατέβει στην Αίγυπτο, ο Θεός του ανανέωσε όλες τις υποσχέσεις και η επαγγελία ήταν τώρα διπλή, γιατί πέρα από τα υλικά αγαθά , υπήρχε η υπόσχεση ότι από το έθνος του θα προκύψει ο Μεσσίας, δια του οποίου θα ευλογηθούν όλα τα έθνη της γης. Ο Ισαάκ είναι ο μόνος Πατριάρχης που γεννήθηκε και πέθανε στην Χαναάν, χωρίς να την αφήσει ποτέ.
Αργότερα, ο γιός του Ισαάκ, ο Ιακώβ, έλαβε από τον πατέρα του την ευλογία των πρωτοτοκίων και μετέβη στη Μεσοποταμία για να βρεί γυναίκα από το γένος της μητέρας του. Ενδιάμεσα στο ταξίδι του στάθηκε στη Βαιθήλ, όπου είδε το όραμα που διαβάζουμε στην προφητεία αυτή, στήνοντας σε ανάμνηση μια λατρευτική στήλη.
Στην αφήγηση του βιβλικού κειμένου αναφέρεται ότι ο πατριάρχης Ιακώβ φεύγοντας από τη Βηρσαβεέ, όπου κατοικούσε ο Ισαάκ, πορευόμενος προς την Χαρράν, διανυκτέρευσε σε ένα τόπο[1] και στον ύπνο του είδε όραμα τον Κύριο της Δόξης που τον διαβεβαίωσε ότι Αυτός είναι «ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ καί Ἰσαάκ». Ο Ασαρκος Λόγος του Θεού αποκαλύφθηκε στον Ιακώβ[2] και του υποσχέθηκε ότι αυτός και οι απόγονοί του καθώς και «πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς» θα είναι ευλογημένοι[3] και προστατευμένοι από Αυτόν.
Στη Θεοφάνεια αυτή ο Κύριος «ἐπεστήρικτο» πάνω σε μια κλίμακα (σκάλα) που η βάση της ήταν στη γή και η κεφαλή της έφθανε στον Ουρανό και αποτελεί την « ἄνω τε καὶ κάτω τῶν ἁγίων πνευμάτων διαδρομὴ», κατά τον Κύριλλο Αλεξανδρείας[4].
Σε αυτήν ανέβαιναν και κατέβαιναν Αγγελοι[5], οι οποίοι καλούνται από τον Κύριο για την επικοινωνία Του με τους ανθρώπους[6]. Αυτή η κλίμακα και η πύλη του Ουρανού αποτελεί προτύπωση της Υπεραγίας Θεοτόκου. O Ιωάννης Δαμασκηνός εξυμνεί την ουράνιο κλίμακα-Παναγία:
«Χαίροις, ἡ οὐρανόφθαστος κλίμαξ, ἣν εἶδε πάλαι ὁ μέγας ἐν πατριάρχαις Ἰακώβ»[7]. H όραση της κλίμακας αυτής αποκαλύπτει στον Ιακώβ την ιερότητα του τόπου. Η Παναγία είναι όντως «ἡ κλῖμαξ δι’ ἧς κατέβη ὁ Θεός» καί «ἡ γέφυρα ἡ μετάγουσα τούς ἐκγῆςπρόςοὐρανόν»[8]. Η Παναγία μας, κατά τον Άγιο Επιφάνιο, είναι «ὁ λαμπρὸς οὐρανὸς, η στυλοειδὴς νεφέλη, η οὐρανοῦ καὶ γῆς μεσίτης ἑνότητα ποιήσασα»[9].
Ο Ιακώβ, αφού επέστρεψε από τη Μεσοποταμία, έφθασε στη Συχέμ, όπου ανέγειρε θυσιαστήριο και με εντολή του Θεού πήγε αργότερα και πάλι στη Βαιθήλ όπου έκτισε θυσιαστήριο. Με νέα εντολή του Θεού κατεβαίνει στην Αίγυπτο μαζί με όλους τους απογόνους του. Όπως προηγουμένως, όταν αναχωρούσε για την Μεσοποταμία, έτσι και τώρα που αναχωρεί για την Αίγυπτο, έλαβε την διαβεβαίωση από το Θεό ότι θα είναι μαζί του. Η Γεσέμ, στην οποία θα κατοικούσε, βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του Δέλτα και ήταν κατάλληλη για την βοσκή των ποιμνίων. Ο Ιακώβ έγινε ο πατέρας των 12 φυλών του Ισραήλ, που έζησαν για 430 χρόνια ως σκλάβοι στην Αίγυπτο μέχρι την Εξοδο.
Η πατριαρχική περίοδος (η εποχή δηλ. των πατριαρχών Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ) στην Χαναάν διήρκεσε από το 2091 έως το 1876 π.Χ., και οι Ισραηλίτες υποδουλώθηκαν στην Αίγυπτο μεταξύ 1876 και 1446 π.Χ.
Το μοναδικό χαρακτηριστικό των πατριαρχών ήταν η πίστη τους, που βασιζόταν στις υποσχέσεις του θεού. Η πρώτη υπόσχεση, το πρωτοευαγγέλιο, δόθηκε με την πτώση των πρωτοπλάστων, όπου ο Θεός υποσχέθηκε ότι ο απόγονος της γυναικός θα συντρίψει τη κεφαλή του όφεως. Δεύτερη υπόσχεση είναι αυτή που δόθηκε στον Νώε μετά τον κατακλυσμό για την ασφάλεια του κόσμου, τρίτη αυτή στον Αβραάμ για την αύξηση των απογόνων του, την κατοχή της χώρας και την ευλογία δια του προσώπου του όλων των φυλών της γης. Η τελευταία υπόσχεση ανανεώθηκε από τον Θεό στον Ισαάκ, τον Ιακώβ και τους απογόνους του.
Οι ζωές των Πατριαρχών διαμόρφωσαν ολόκληρη την βιβλική ιστορία. Εγκατέλειψαν το παρόν τους για ένα αβέβαιο μέλλον, στηριζόμενοι στην πίστη και την υπακοή τους στο κάλεσμα του Θεού. Ολοι έζησαν και πέθαναν με πίστη, γνωρίζοντας ότι ήταν ξένοι και παρεπίδημοι, περαστικοί προσκυνητές, όπως όλοι μας, στη γη που δημιούργησε ο Θεός.
Οι διαθήκες αποτελούν βασικὴ έννοια της Βίβλου, καθὼς ηι στορία τους αποτελεί μία διαρκήεπανάληψη της πρώτης εκείνης διαθήκης, που παραχώρησε οΘεὸς στον Αβραάμ, κάθε φορὰ που ο εκλεκτὸς λαὸς μετὰ την αποστασία συνετίζεται και επανέρχεται στην πίστη στον Γιαχβέ. Οι Πατριάρχες, κατά τον Κύριλλο Αλεξανδρείας ήταν απαλλαγμένοι «τῶν τῆς εἰδωλολατρείας ἠθῶν, καὶ τῆς πολυθέου πλάνης»[10].Στο προφητικό αυτό ανάγνωσμα ο Θεός των Πατριαρχών ανανεώνει τις υποσχέσεις -διαθήκες που έδωσε στον Αβραάμ και τον Ισαάκ.
Αρκετά είναι τα παραδείγματα από την Αγία Γραφή που μαρτυρούν το σχέδιο του θεού για την σωτηρία του ανθρώπου και υπονοούν το ρόλο της Παναγίας στην πραγμάτωσή του. Το ανθισμένο ραβδί του Ααρών, η καιομένη βάτος, η Κιβωτός της Διαθήκης, η μυστική λαβίδα, η κλειστή ανατολική πύλη του Ναού της Ιερουσαλήμ από την οποία θα περάσει μόνο ο Θεός, η επτάφωτη λυχνία κ.α., αποτελούν προτυπώσεις του ρόλου της Παναγίας στο σχέδιο της θείας οικονομίας.
2. Ἰεζεκιὴλ 43, 27 & 44, 1-4.
Το δεύτερο προφητικό ανάγνωσμα προέρχεται από το βιβλίο του προφήτη Ιεζεκιήλ. Στην αφήγηση του βιβλικού κειμένου που προέρχεται από το όραμα του Ιεζεκιήλ , ο προφήτης γνωρίζει ότι η βαβυλώνια αιχμαλωσία των Ιουδαίων ήταν αναπόφευκτη εξαιτίας των αμαρτιών του λαού. Ο Ισραήλ δεν τήρησε τη Διαθήκη του Θεού, ο Οποίος τους είχε προειδοποιήσει ότι πρέπει να τηρούν και να φυλάσσουν τις εντολές Του για να έχουν τις θείες ευλογίες και να μην λατρεύουν ξένους θεούς (Δευτ. 28).
Μετά την οριστική πτώση της Ιερουσαλήμ και την καταστροφή της αλλάζει και η αποστολή του προφήτη. Στόχος του κηρύγματος του ήταν πλέον να στηρίξει και να παρηγορήσει τους απογοητευμένους Ιουδαίους, να τους προετοιμάσει για τη νέα επέμβαση του Θεού και να θέσει τα θεμέλια της αποκατάστασης. Στο τέλος ο προφήτης οραματίζεται τη νέα κοινότητα του Ισραήλ.Στο κεφ. 43 γίνεται η κορύφωση του οράματος του ναού του μέλλοντος[11]. Η άφιξη της δόξας του Θεού στο ναό Του εγκαινιάζει μια νέα εποχή στη σχέση του Θεού και του λαού Του, και γίνεται το επίκεντρο του υπόλοιπου οράματος.
Η δράση λαμβάνει χώρα στην πύλη προς την ανατολή, την κύρια είσοδο του ναού. Ο προφήτης «είδε» την δόξα του Θεού και ο Θεός του αναθέτει να δείξει στο λαό «τὸνοἶκον, καὶ κοπάσουσιν ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν»[12] και να δώσει οδηγίες για τις διαστάσεις του βωμού. H θεολογική σκέψη του Ιεζεκιήλ επικεντρώνεται στο ναό, την ιερότητα και την καθαρότητά του. Ο προφήτης παρέχει τις οδηγίες για το πώς θα κατασκευαστεί ο νέος ναός και πως θα καθαγιαστεί. Επτά ημέρες χρειάζονταν στους απόγονους του ιερέα Σαδώκ για να καθαρίσουν και να εξαγνίσουν το ναό του Θεού[13]. Μετά την ολοκλήρωση αυτής της τελετής καθαγιασμού, από την όγδοη ημέρα και μετά, οι ιερείς ήταν έτοιμοι να προσφέρουν ολοκαυτώματα και ειρηνικές προσφορές σε αυτό το βωμό. Ο Κύριος υποσχέθηκε να αποδεχθεί τη λατρεία του λαού Του, εφόσον ακολουθούνταν η διαδικασία αυτή. Με κέντρο τον ανοικοδομημένο ναό της Ιερουσαλήμ θα δημιουργηθεί μια νέα άγια κοινότητα, ξεχωριστή από τους υπόλοιπους λαούς.
Η περικοπή αυτή έχει συνδεθεί με την Θεοτόκο ως τη νέα Σκηνή του Μαρτυρίου[14]. Η Υπεραγία Θεοτόκος προτυπώνεται ως « κεκλεισμένη πύλη» δια της οποίας θα εισέλθει ο Θεός, και η τράπεζα της Θείας Ευχαριστίας, διότι ο Ηγούμενος «κάθηται ἐπ’ αὐτὴν τοῦ φαγεῖν ἄρτον ἐνώπιον Κυρίου». Είναι ο «κεκλεισμένος κῆπος, η ἐσφραγισμένη πηγὴ»[15], την οποία υμνούν εξόχως ο Ιωάννης Δαμασκηνός:
«Χαίροις, μόνη ἐν πύλαις πύλη κεκλεισμένη, καὶ μόνη πόλις ἐν πόλεσι πεπυργωμένη»[16] και ο Ρωμανός ο Μελωδός στον Ακάθιστο Ύμνο: «Χαῖρε, ἡ στήλη τῆς παρθενίας· χαῖρε, ἡ πύλη τῆς σωτηρίας».
Η Θεοτόκος Μαρία τιμάται στην Ορθόδοξη εκκλησία ως Παρθένος Αγνή και μάλιστα Παρθένος «προ τόκου, εν τόκω και μετά τόκον». Ο Ενανθρωπήσας Λόγος του Θεού συλληφθείς στην Θεοδόχο γαστέρα της Παναγίας υπερέβη κάθε έννοια φυσικής ανθρώπινης συλλήψεως. Η προφητεία του προφήτου Ιεζεκιήλ για την «κατά ανατολάς[17]κεκλεισμένην πύλην[18]», προτυπώνει την παρθενική μήτρα, από την οποία θα διέλθει μόνον ο Χριστός και έκτοτε θα παραμείνει για πάντα «κεκλεισμένη». Εδώ καταδεικνύεται το αειπάρθενον της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Από αυτή τη πύλη που βλέπει προς την ανατολή ο προφήτης είδε την δόξα του Θεού: «Ιδού δόξα Θεοῦ ᾿Ισραὴλ ἤρχετο κατὰ τὴν ὁδὸν τῆς πύλης τῆς βλεπούσης πρὸς ἀνατολάς». Από αυτή την «κεκλεισμένη» πύλη , την Υπεραγία Θεοτόκο θα γεννηθεί κατά σάρκα ο Χριστός, θα ανατείλει από αυτήν ως ο «ἥλιος της δικαιοσύνης»[19] που θα μας καλέσει από το σκότος «εἰς τὸ θαυμαστὸν αὐτοῦ φῶς»[20] και πλέον θα περιπατούμε «ως τέκνα φωτός»[21]. Αυτός «καθαρισμὸν ποιησάμενος τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν»[22] .Πλέον «εχομεν θυσιαστήριον». Ο Ιησούς « ἵνα ἁγιάσῃ διὰ τοῦ ἰδίου αἵματος τὸν λαόν, ἔξω τῆς πύλης ἔπαθε»[23].
3. Παροιμιών9, 1-11.
Tο ποιητικό βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης Παροιμίαι έχει ως περιεχόμενο μια συλλογή συμβουλών, παραινέσεων και γνωμικών που αφορούν στην ηθική οικοδομή του ανθρώπου. Κεντρική ιδέα του βιβλίου είναι η αρχή ότι η επιτυχία στην ζωή δεν εξαρτάται μόνο από την ανθρώπινη διάνοια, αλλά προϋποθέτει πρώτα και κύρια την αναγνώριση του Θεού και την τήρηση των εντολών του. Συχνά στο κείμενο η Σοφία παρουσιάζεται ως πρόσωπο, που δημιουργείτε από τον Θεό πρίν τον κόσμο και μετέχει στο δημιουργικό έργο του Θεού, όπως στον πρώτο στίχο του αναγνώσματος αυτού. Με τις παραστάσεις αυτές προετοιμάζεται η περί Λόγου και Σοφίας του Θεού διδασκαλία της Καινής Διαθήκης. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο πρόσωπο του Χριστού ως « Λόγο του Θεού» στο ευαγγέλιο του Ιωάννη[24] και ως «Σοφία» [25] από τον Απόστολο Παύλο.
Το τρίτο προφητικό ανάγνωσμα της εορτής αποτελεί τμήμα μιας συλλογής όπου εγκωμιάζεται η Σοφία του Θεού (κεφ. 1,7-9,18), την οποία πρέπει να ακολουθήσει ο αναγνώστης με την άσκηση της αρετής και την αποφυγή της κακίας και της αφροσύνης. Ο Κύριος μας προσκαλεί να επιλέξουμε μεταξύ της Σοφίας και της γήινης σοφίας.
Στη βιβλική αφήγηση προτυπώνεται το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Ο Χριστός (Σοφία) ενανθρώπησε, και προσκαλεί πάντες να προσέλθουν να φάγουν «τὸνἄρτον» και να πιούν τον «οἶνον»[26], το «Σώμα και το Αίμα Του», για να ζήσουν αιώνια, αλλά και να είναι «σώφρονες» «σοφοί» και «συνετοί», στερεωμένοι στους «ἑπτάστύλους» της σοφίας, «πνεῦμα Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας»[27].
Ο Άγιος Ευσέβιος λέγει ότι ο Χριστός «ἐγενήθη σοφία ἡμῖν ἀπὸ Θεοῦ, δικαιοσύνη τε καὶ ἁγιασμὸς καὶ ἀπολύτρωσις»[28], και ο Αγιος Γρηγόριος Νύσσης προσθέτει:
«ἐγενήθη ἡμῖν σοφία ἀπὸ Θεοῦ, δικαιοσύνη τε καὶ ἁγιασμὸς, καὶ ἀπολύτρωσις, ἀλλὰ καὶ ἄρτος ἐξ οὐρανοῦ καταβαίνων, καὶ ὕδωρ ζῶν»[29]. Mε την Ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού « ἐφανερώθη ἐν κόσμῳ ἡ ἀρετὴ καὶ ἡ δύναμις, καὶ ἡ γνῶσις, καὶ ἡ σοφία, καὶ πάντα τὰ λοιπὰ ἀγαθὰ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος»[30]. Ο Χριστός είναι για τον Άγιο Αθανάσιο: «Σφραγὶς ἰσότυπος, εν αὐτῷ δεικνὺς τὸν Πατέρα, Λόγος ζῶν, ἀληθινὸς,δύναμις, σοφία, ἁγιασμὸς, καὶ ἀπολύτρωσις ἡμῶν»[31].Δια του Ιησού Χριστου η «αποκεκυμμένη» αιώνιος «πολυποίκιλος σοφία τοῦ Θεοῦ» έγινε γνωστή «ταῖς ἀρχαῖς καὶ ταῖς ἐξουσίαις ἐν τοῖς ἐπουρανίοις διὰ τῆς ἐκκλησίας»[32]
Γι αυτό και ο άνθρωπος οφείλει να εγκαταλείψει την αμάθεια, να είναι θεοσεβής, να μετέχει στη σοφία και στη γνώση του Θεού, γιατί η σοφία του ανθρώπου, κατά τον Ιερό Χρυσόστομο «φωτίζει τὸ πρόσωπον»[33] και σε «κακότεχνον ψυχὴν οὐκ εἰσελεύσεται σοφία, οὐδὲ κατοικήσει ἐν σώματι κατάχρεῳ ἁμαρτίας»[34]. Θησαυροί της δικαιοσύνης είναι « η σοφία καὶ ἐπιστήμη καὶ εὐσέβεια πρὸς τὸν Κύριον»[35].
Ο Θεός προσφέρει στον άνθρωπο θεϊκή σοφία για να τον καθοδηγήσει στη ζωή και ο άνθρωπος καλείται να αγαπά τον Θεό με όλη του την καρδιά για να απολαύσει μακροζωϊα.
Η Παναγία μας είναι «ἡ μετά τόκον Παρθένος καί μετά θάνατον ζῶσα». Και ο θάνατός της έγινε «διαβατήριον ζωῆς ἀϊδίου καί κρείττονος». Αυτή μας ανοίγει την πύλη της ευσπλαχνίας, Αυτή μάς παρακολουθεί σε κάθε μας βήμα, Αυτή φροντίζει, Αυτή ενδιαφέρεται περισσότερο για μάς, απ’ όσο εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας.
Γι αυτό και το ανθρώπινο γένος ανυμνεί και μακαρίζει το ιερό πρόσωπό Της ως «τροφὸν τῆς ζωῆς» και πηγή της σωτηρία μας.
