BLAISE PASCAL. Ένας αναζητητής του Θεού

 Φέτος συμπληρώθηκαν 400 χρόνια από την γέννηση του Βλάσιου Πασκάλ (1623-2023), μιάς σπουδαίας προσωπικότητας του 17ου αιώνα στη Γαλλία. Ήταν φυσικός, μαθηματικός, φιλόσοφος, συγγραφέας.

Είχε γεννηθεί στο Κλερμόν-Φερράντης Ωβέρνης στη Γαλλία εξ ευπόρου οικογενείας και παιδιόθεν υπήρξε ευφυής. Μόλις σε ηλικία 12 ετών συνέταξε αξιόλογο μελέτη περί ήχου και σε ηλικία 16 ετών παρουσίασε διατριβή «Περί των κωνικών» το λεγόμενον «Πασκάλ θεώρημα», έργο που προκάλεσε τον θαυμασμό των συγχρόνων του επιστημόνων. Αργότερα μόλις 19 ετών κατασκεύασε μία αριθμομηχανή με την δυνατότητά της να κάνει τις πράξεις της πρόσθεσης και της αφαίρεσης και το 1647 έφερε την χρήση του βαρόμετρου. Το 1654 έθεσε τις βάσεις για την «Συνδυαστική» και τον «Λογισμό των πιθανοτήτων» με την αξιόλογη μελέτη του Τraité du triangle arithmétique. Αλλά και άλλες σπουδαίες έρευνες και ανακαλύψεις παρουσίασε στο σύντομο βίο του.

Τον Πασκάλ ιδιαίτερα απασχόλησε το θέμα της θρησκείας μέχρι του θανάτου του. Εσκέπτετο, εστοχάζετο, συζητούσε με άλλους διανοούμενους, με κληρικούς, με αξιωματούχους και απλούς ανθρώπους. Συνέγραψε αξιόλογα έργα, αλλά κυρίως δύο έργα του είναι σπουδαία για τις θρησκευτικές του αναζητήσεις. Είναι: οι «Επιστολές» και οι «Στοχασμοί». Το κεντρικό σημείο το οποίο αφήνεται να φανεί στη σκέψη του Πασκάλ είναι η αντιθετικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Διαπιστώνει ότι ο άνθρωπος κινείται άλλοτε με μία ταπεινότητα και άλλοτε με μεγαλειότητα. Ο άνθρωπος θα γράψει: «Δεν είναι ούτε άγγελος, ούτε κτήνος και ατυχώς όποιος θέλει να παραστήσει τον άγγελον, παριστάνει το κτήνος». Ο Πασκάλ πάντως είχε καταλήξει στην πεποίθηση ότι ο ανθρώπινος νούς δεν είναι σε θέση να συλλάβει μόνος την αλήθεια. Γι’ αυτό και ήταν αντίθετος με τον Καρτέσιο. Μία γνώση πληρέστερη είναι η «γνώση της καρδιάς». Έγραφε: «Η καρδία και όχι ο νούς, αισθάνεται τον Θεόν». Ειδικότερα, το έργο του «Στοχασμοί» (Pensées) είναι περισπούδαστο, γιατί ακριβώς δείχνει την δίψα του ανθρώπου να βρεί την αλήθεια, το Θεό, γι’ αυτό κατέστη και περίφημο.

Ο ίδιος ο Πασκάλ και στη προσωπική ζωή κινείται μεταξύ μαθηματικών και θρησκευτικών μελετών. Άλλοτε αποκλειστικά βυθίζεται στην έρευνα αριθμητικής και γεωμετρίας και άλλοτε τα αφήνει αυτά και μελετά την χριστιανική διδασκαλία καλλιεργώντας την πίστη. Εσωτερικά όσο περνά ο καιρός ο Πασκάλ παλεύει μέσα του για την επικράτηση του πνεύματος επί της ύλης, της ταπεινότητας επί της υπερηφάνιας, γι’ αυτό και γράφει εξομολογούμενος ότι: «Ο Ιησούς θα αγωνιά έως εις την συντέλεια του κόσμου αλλά εις το μεταξύ, εμείς δεν πρέπει να κοιμώμεθα». Αλλά ακόμη με όλα τα γραπτά του προσπαθεί ν’ αποδείξει ότι συμφέρει μάλλον να πιστεύει κανείς, παρά να μην πιστεύει στον Θεό.

Πραγματικά, ο Πασκάλ δεν ήταν ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Ήταν μεγαλοφυία, ένας αναζητητής της αλήθειας και μάλιστα σε μία εξαιρετικά δύσκολη εποχή των θρησκευτικών ταραχών. Λίγο καιρό πριν πεθάνει στο Παρίσι το 1662 έγραφε: «Υψώνω τα χέρια προς τον ελευθερωτή μου, ο οποίος αφού προεφυτεύθει επί τέσσαρες χιλιάδες χρόνια, ήλθε να πεθάνη και ν’ αποθάνη δι’ εμέ εις την γην, εις τον χρόνον και υπό τας συνθήκας, που είχαν προφητευθή και με την χάριν του περιμένω τον θάνατον με ειρήνην, με την ελπίδα ότι θα ενωθώ μαζί του αιωνίως. Αλλά και εν τούτοις με χαρά, είτε μέσα εις τα αγαθά που ευαρεστείται να μου δίδη, είτε μέσα εις τα δυσάρεστα που μου στέλλει διά το καλόν μου και που με έμαθε να υποφέρω με το παράδειγμά Του».

Παρουσιάζουμε με την επέτειο αυτή των 400 χρόνων από την γέννησή του τον μαθηματικό και φιλόσοφο Πασκάλ, όχι για κάποιο άλλο λόγο, αλλά για να δείξουμε ότι η Ευρωπαική Δύση είχε κάποτε διανοούμενους, στοχαστές, ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών που αναζητούσαν τον Θεό. Έψαχναν για την σώζουσα αλήθεια, μελετούσαν την Αγία Γραφή, συζητούσαν θέματα χριστιανικής πίστεως και ηθικής και είχαν ένα ανεπτυγμένο πνευματικό επίπεδο. Η Γαλλία για παράδειγμα είχε προσωπικότητες που μιλούσαν και έγραφαν για την αξία του χριστιανισμού όπως οι: Laplace, Pasteur, Mauriac, Teilhard de Chardin, Biot, Claudel, Maritain, Guitton, Lemerle κα.. Όλοι αυτοί οι καλλιεργημένοι άνθρωποι είχαν, παρά τους ποικίλους ανέμους της αθείας και της αρνήσεως μία σοβαρή προσέγγιση της πίστεως και μία θετική στάση έναντι του Ευαγγελίου.

Συνελόντ’ ειπείν, το μεγάλο πρόβλημα σήμερα στη Δύση είναι ο νεο-ορθολογισμός στη θέση της πίστεως και συμβάλλει σ’ αυτό η άγνοια, η αδιαφορία, η χλιαρότητα των χριστιανών και ακόμα περισσότερο η διαστρέβλωση της χριστιανικής διδασκαλίας. Έτσι ο δυτικός ευρωπαίος άνθρωπος ζει μία μετά – χριστιανική εποχή. Η ευθύνη όπου και σ’ όποιον υπάρχει είναι μεγάλη, γιατί έχει αφεθεί να χαλάσει η συνείδηση του συγχρόνου ανθρώπου και επικρατεί πλέον σύγχυση, ακαταστασία, σκληροκαρδία, πολλά ψυχολογικά προβλήματα, θλίψη. Γι’ αυτό και γενικότερα η Ευρώπη δεν έχει σταθεροποιήσει ακόμη την ταυτότητά της. Ωστόσο είναι ανάγκη να μη λησμονήσει τις ιστορικές πνευματικές της ρίζες, αλλά οφείλει να τιμήσει και να ξαναζωντανέψει τον χριστιανικό πολιτισμό της.