Οι ιαμβικές Καταβασίες των Χριστουγέννων – Μετάφραση Ερμηνεία (δ΄, ε΄ και στ΄ Ωδή)

ΩΔΗ Δ’

Γένους βροτείου, τὴν ἀνάπλασιν πάλαι

ᾌδων Προφήτης Ἀββακοὺμ προμηνύει

Ἰδεῖν ἀφράστως, ἀξιωθεὶς τὸν τύπον·

Νέον βρέφος γάρ ἐξ ὄρους τῆς Παρθένου

Ἐξῆλθε λαῶν εἰς ἀνάπλασιν Λόγος.

Απλή σύνταξη

Ἀββακοὺμ Προφήτης άδων πάλαι

προμηνύει τὴν ἀνάπλασιν γένους βροτείου,

ἀξιωθεὶς ιδεῖν ἀφράστως τὸν τύπον ·

Νέον γάρ βρέφος, Λόγος, εξῆλθε ἐξ ὄρους τῆς Παρθένου

εἰς ἀνάπλασιν λαῶν.

Μετάφραση

«Ο προφήτης Αββακούμ ψάλλοντας την παλαιά εποχή προφήτευσε

την ανάπλαση του γένους των θνητών ανθρώπων,

όταν αξιώθηκε να προΐδει κατά τρόπο ανέκφραστο την προτύπωσή της,

διότι ένα καινοφανές Βρέφος, δηλ. ο Λόγος του Θεού, εξήλθε από όρος ,

δηλ. από την Παρθένο, για την ανάπλαση όλων των λαών».

Ερμηνεία

Είναι απίστευτη η ευρηματικότητα του Ιωάννη Δαμασκηνού ως προς την ικανότητά του να προσαρμόζει το θέμα κάθε βιβλικής Ωδής με το αντίστοιχο γεγονός που αναφέρεται το κάθε τροπάριο της Καταβασίας των Χριστουγέννων. Οι βιβλικές Ωδές δεν αποτελούν απλώς πρότυπο αλλά και πηγή έμπνευσης, εκεί που για άλλους θα ήταν πηγή δέσμευσης. Για παράδειγμα εδώ: Είναι γνωστό ότι η δ΄ Ωδή των βιβλικών Ωδών αναφέρεται στο όραμα του Αββακούμ. Βλέποντας λοιπόν αυτό το όραμα αναλύθηκε σε δοξολογία προς το Θεό, η οποία και αποτελεί το περιεχόμενο της δ΄ Βιβλικής Ωδής. : «Δόξα τῇ δυνάμει σου, Κύριε. Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοὴν σου, καὶ ἐφοβήθην· Κύριε, κατενόησα τὰ ἔργα σου, καὶ ἐξέστην».

Ο Αββακούμ λόγω «καθαράς καρδίας» αξιώθηκε να δει τα μελλούμενα κοσμοσωτήρια γεγονότα, την ανάπλαση και αναγέννηση του γένους των βροτών. Αφουγκράστηκε μέσα στην καρδιά του την μεγάλη απόφαση του Θεού και φοβήθηκε για τα μεγάλα σχέδια του Θεού για τον άνθρωπο και αφού δεν μπορούσε να μιλήσει ξεκάθαρα γι αυτά αρκέστηκε στη δοξολογία για τη μεγάλη δύναμη του Θεού, διότι «όπου Θεός βούλεται, νικάται φύσεως τάξις».

Ο Αββακούμ ζώντας προ Χριστού δεν έζησε τα γεγονότα αυτά, απλώς τα προφήτεψε, εμείς όμως, όπως και ο υμνογράφος, που ζούμε τα μεγάλα αυτά γεγονότα, ξέρουμε ότι το «νέον βρέφος» είναι ο Υιός και Λόγος του Θεού που γεννήθηκε (εξήλθε) από την Παναγία (όρος). Είναι προσφιλής ο χαρακτηρισμός της Παναγίας ως όρους και μάλιστα «κατασκίου δασέος». Στην δ΄ Ωδή της πεζής Καταβασίας ο υμνογράφος γράφει για τον Χριστό: «ἦλθες σαρκωθεὶς ἐξ ἀπειράνδρου ὁ ἄϋλος καὶ Θεός ἐξ ὄρους ὁ αἰνετὸς κατασκίου δασέος».

Ο σκοπός της έλευσης του Χριστού τονίζεται ιδιαίτερα με τη λέξη ανάπλαση, την οποία επαναλαμβάνει δυο φορές, μια στην αρχή και μια στο τέλος. Στην αρχή λέγει για «τὴν ἀνάπλασιν γένους βροτείου», και στο τέλος «εἰς ἀνάπλασιν λαῶν». Αυτήν την αναγέννηση του ανθρώπου με το βάπτισμα αλλά και με τα άλλα μυστήρια προείδε ο Αββακούμ πολλά χρόνια προ Χριστού και τα είδαμε να πραγματοποιούντα στα χρόνια του Χριστού και μετέπειτα.

Τέλος οι εκφράσεις του υμνογράφου «εξῆλθε ἐξ ὄρους τῆς Παρθένου» μας θυμίζει το στίχο του Αββακούμ της δ΄ Βιβλικής Ωδής «Ὁ Θεὸς ἀπὸ Θαιμὰν ἥξει, καὶ ὁ Ἅγιος ἐξ ὅρους κατασκίου δασέος».

ΩΔΗ Ε’

Ἐκ νυκτὸς ἔργων ἐσκοτισμένης πλάνης

Ἱλασμὸν ἡμῖν, Χριστὲ, τοῖς ἐγρηγόρως

Νῦν σοι τελοῦσιν, ὕμνον ὡς εὐεργέτῃ

Ἔλθοις πορίζων εὐχερῆ τε τὴν τρίβον·

Καθ᾿ ἣν ἀνατρέχοντες, εὕροιμεν κλέος.

Κατά λέξη Μετάφραση

Από έργα νύχτας σκοτεινής και πλανεμένης

ως ευσπλαχνία, Χριστέ, σε μας που είμαστε σε εγρήγορση

τώρα σου πλέκουμε ύμνο σαν ευεργέτη μας

να έρθεις χαρίζοντάς μας έναν εύκολο δρόμο,

πάνω στον οποίο, αν τρέξουμε, θα βρίσκαμε δόξα.

Βλέπετε πόσες δυσκολίες υπάρχουν σε μια κατά λέξη μετάφραση ενός ποιητικού κειμένου, το οποίο άλλοτε για τονίσει κάποιες λέξεις – κλειδιά, άλλοτε για να ταιριάξει και με τη μουσική επένδυση αλλάζει την απλή σειρά των λέξεων και δυσκολεύει το νόημα. Γι αυτό συνήθως εμείς μεταγράφουμε το τροπάριο σε απλή σύνταξη, ώστε να γίνεται ευκολότερα κατανοητό.

Απλή σύνταξη

Χριστὲ έλθοις ἡμῖν τοῖς ἐγρηγόρως ιλασμὸν

εξ ἔργων νυκτὸς ἐσκοτισμένης πλάνης.

Νῦν τελοῦσιν ὕμνον σοι ὡς εὐεργέτῃ

πορίζων εὐχερῆ τε τὴν τρίβον·

Καθ᾿ ἣν ἀνατρέχοντες εὕροιμεν κλέος.

Μετάφραση

«Ω Χριστέ μου, είθε να έλθεις ως ευσπλαχνία σε μας,

που τώρα είμαστε σε εγρήγορση,

ενώ τότε ήμασταν σκοτισμένοι από τα έργα του σκότους και της πλάνης,

Τώρα λοιπόν εμείς ψέλνουμε ύμνους σε Σένα, όπως σε ευεργέτη μας,

αφού κάνεις ευκολοδιάβατο τον δρόμο του Ουρανού,

τον οποίο διαβαίνοντας είθε να βρούμε δόξα ουράνια».

Ερμηνεία

Το τροπάριο έχει αρκετές δυσκολίες, αλλά αν τα βάλουμε σε μια απλή σειρά, θα βγάλουμε νόημα. Εδώ γίνεται αντιπαράθεση ανάμεσα στο τότε πριν γεννηθεί ο Χριστός και στο τώρα που γεννήθηκε.

Τότε ήμασταν πλανεμένοι από τον Πονηρό, που μας κρατούσε μέσα στα μαύρα σκοτάδια της πλάνης και της σύγχυσης. Έπρεπε να έρθει το «Φως το Αληθινόν, το φωτίζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον», για να φωτίσει τη συνείδησή του και να του δείξει τον ορθό δρόμο.

Τώρα λοιπόν που ο δρόμος για τον ουρανό έγινε ευκολοδιάβατος, τώρα που ήρθε ο ιλασμός και η συγχώρηση σε μας, που βρισκόμαστε σε συνεχή επαγρύπνηση, σαν τις λογικές παρθένες, πρέπει να ψέλνουμε στον ευεργέτη Θεό μας ακατάπαυστα τον ύμνο της ευχαριστίας. Κι αυτό γιατί τώρα πια είμαστε σίγουροι πως, αν βαδίζουμε τον δρόμο που μας χάραξε ο Χριστός, θα φτάσουμε στη «δόξα» που δίνει ο Θεός σε αυτούς που αγωνίστηκαν στη ζωή το δρόμο της τιμιότητας, της εγκράτειας, της αγάπης, το δρόμο του Αγίου Πνεύματος. Τη δόξα που γνώρισαν οι μαθητές στο Όρος Θαβώρ.

ΩΔΗ ΣΤ’

Ναίων¹ Ἰωνᾶς ἐν μυχοῖς θαλαττίοις,

ἐλθεῖν ἐδεῖτο καὶ ζάλην ἀπαρκέσα²ι.

Νυγεὶς³ ἐγὼ δέ τῷ τυραννοῦντος βέλει,

Χριστὲ προσαυδῶ, τὸν κακῶν ἀναιρέτην,

Θᾶττον μολεῖν σε τῆς ἐμῆς ραθυμίας.

Απλή σύνταξη

Ἰωνᾶς ναίων ἐν μυχοῖς θαλαττίοις ἐδεῖτο ἐλθεῖν καὶ ἀπαρκέσαι ζάλην.

Νυγεὶς ἐγὼ δέ τῷ βέλει τυραννοῦντος, Χριστὲ, προσαυδῶ τὸν ἀναιρέτην κακῶν,

Θᾶττον μολεῖν σε τῆς ἐμῆς ραθυμίας.

Μετάφραση

«Όταν ο Ιωνάς κατοικούσε μέσα στα βάθη της θάλασσας

παρακαλούσε να έρθει σε Σένα, Κύριε,

και η ψυχική τρικυμία που τον κατείχε να απομακρυνθεί.

Αλλά εγώ, αφού πληγώθηκα από το βέλος του τυράννου Διαβόλου,

Χριστέ, εσένα σε παρακαλώ, που είσαι ο εξολοθρευτής των κακών,

να έρθεις σε μένα πιο γρήγορα από την δικιά μου ραθυμία».

Ερμηνεία

Και πάλι έχουμε μνεία της περιπέτειας του Ιωνά, η οποία αποτελεί και το θέμα της στ΄ Βιβλικής Ωδής. Αυτό γίνεται και σε άλλες Καταβασίες, αλλά κάθε φορά γίνεται μνεία για διαφορετικούς λόγους. Εδώ συγκεκριμένα τονίζεται ο κίνδυνος που διέτρεξε ο Ιωνάς μέσα στα βάθη της θάλασσας και τον ψυχικό κίνδυνο που διατρέχει ο υμνωδός αλλά και κάθε άνθρωπος από τα βέλη του Πονηρού.

Τον κίνδυνο ο Ιωνάς τον διέφυγε με την θερμή προσευχή, μετανιωμένος πικρά και από την ανυπακοή που έδειξε προς τον Θεό και από το ενδεχόμενο να χάσει τη ζωή του. Παρακαλούσε λοιπόν τον Θεό να τον βοηθήσει να βγει από τα βάθη της θάλασσας, να τον σώσει και να διώξει την ψυχική ταραχή που τον κατείχε: «αναβήτω εκ φθοράς η ζωή μου προς σε Κύριε ο Θεός μου».

Αντίθετα ο υμνογράφος παρακαλεί τον Θεό όχι να πάει αυτός προς τον Θεό, αλλά να έρθει ο Θεός σε αυτόν, γιατί ο ίδιος τραυματισμένος καθώς είναι δεν μπορεί να πάει προς τον Κύριο. Κι αυτό γιατί ο υμνογράφος, που ζει σε μια μεταχριστιανική εποχή, γνωρίζει την μεγάλη φιλανθρωπία του αναστάντος Χριστού, που κατέβηκε στον Άδη, για να απελευθερώσει τον Αδάμ και τους άλλους νεκρούς. Αυτήν λοιπόν την εις Άδου κάθοδο παρακαλεί ο υμνογράφος τον Κύριο για να κάνει.

Ακόμη μπορούμε να σταθούμε και στα εξής σημεία:

1. Στην ευχή προς τον Χριστό στους χαιρετισμούς παρακαλούμε: «σβέσον τα πεπυρωμένα βέλη του Πονηρού τα καθ ημών δολίως κινούμενα». Έτσι και εδώ: «Νυγεὶς ἐγὼ δέ τῷ τυραννοῦντος βέλει». Ο Πονηρός εξαπολύει βέλη, για να μας τραυματίσει, στήνει παγίδες, για να μας παγιδεύει. Αυτός λοιπόν είναι ο καθημερινός μας αγώνας, να αποκρούουμε τα «πεπυρωμένα» βέλη του Πονηρού και να αποφεύγουμε τις παγίδες που συνεχώς μας στήνει.

2. Ο υμνογράφος, όπως ο Ιωνάς, καταφεύγει στο Χριστό, τον νικητή του Διαβόλου, τον εξολοθρευτή των κακών «Χριστὲ προσαυδῶ τὸν κακῶν ἀναιρέτην», για να βρει βοήθεια και παρηγοριά. Αυτή είναι η καταφυγή μας, αυτή είναι προστασία μας, ισχυρή και παντοδύναμη και συνεπώς ας μην φοβόμαστε τις επιθέσεις του Πονηρού.

3. Ο υμνογράφος αναγνωρίζει τη δική του ραθυμία, γνωρίζει ότι ο Θεός κυνηγάει τον άνθρωπο, για να τον ευεργετήσει «και το έλεός σου καταδιώξει με πάσας τας ημέρας της ζωής μου» και γι αυτό παρακαλεί να έρθει πιο γρήγορα από τη δική του ραθυμία « Θᾶττον μολεῖν σε τῆς ἐμῆς ραθυμίας».