Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και το μήνυμά του μέσα στη σύγχυση της νέας πραγματικότητας: Νεολαία και μέλλον

Διανύουμε την εκκλησιαστική περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, περίοδο  άσκησης,  πνευματικής  και σωματικής, ένα πνευματικό ταξίδι με  προορισμό  το  Πάσχα. Η  ονομασία της δεν οφείλεται στη μεγάλη διάρκειά της, αλλά  στην μεγάλη σημασία του κοσμοσωτηρίου γεγονότος του επί Σταυρού θανάτου και της Αναστάσεως του Κυρίου μας στο οποίο καταλήγει. Μπορεί να είναι κοπιαστική αυτή η περίοδος όμως πρέπει να την αντιμετωπίσουμε  με ενθουσιασμό και να απολαύσουμε τις πνευματικές ευκαιρίες που μας δίδει.

Οι Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι πέντε και ονομάζονται Κυριακές των Νηστειών.  Η Α΄ Κυριακή   των Νηστειών, η ανάμνηση της αναστήλωσης των ιερών εικόνων, ονομάζεται   και Κυριακή της Ορθοδοξίας διότι η θεολογία των ιερών εικόνων αποτελεί σύνοψη όλης της ορθόδοξης πίστης και ζωής όπως και οι αποφάσεις της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου αποτελούν μια ανακεφαλαίωση όλων των αποφάσεων των προηγούμενων Οικουμενικών Συνόδων.

Σήμερα, η Β΄ Κυριακή   των Νηστειών, είναι αφιερωμένη στη μνήμη του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, ασκητού του αγίου Όρους, διδασκάλου της νοεράς προσευχής και του ησυχασμού. Έζησε σε μια ταραγμένη εποχή, τον 14^ο αιώνα, και υπερασπίστηκε με πάθος την ορθόδοξη θεολογική παράδοση απέναντι στους λατινόφρονες και δυτικίζοντες θεολογικούς του αντιπάλους, όπως τον Βαρλαάμ τον Καλαβρό, οι οποίοι ήθελαν να την αλλοιώσουν με τις καινοφανείς θεωρίες τους.

Η σημερινή Κυριακή ουσιαστικά αποτελεί τη συνέχεια της Κυριακής της Ορθοδοξίας διότι  οι  θεολογικές αλήθειες που δίδαξε και υπερασπίστηκε ο άγιος Γρηγόριος  υποστηρίζουν την τιμή και προσκύνηση των ιερών εικόνων και λειψάνων η οποία διατρανώθηκε την προηγούμενη  Κυριακή^[1].

Η  ιερή και τιμητική προσκύνηση των αγίων λειψάνων  και των ιερών εικόνων υπαγορεύεται από  μια μεγάλη αλήθεια της χριστιανικής θεολογίας,  τη διάκριση Ουσίας και Ενέργειας^[2] στο Θεό, μια αλήθεια που υπάρχει σε όλη την πατερική παράδοση^[3], την διασαφήνισε  ο άγιος Γρηγόριος  Παλαμάς ευκρινώς^[4] και την υπερασπίστηκε απέναντι στους λατινόφρονες αιρετικούς αντιπάλους του, οι οποίοι δεν την αποδέχονταν. Αν και αυτή η αλήθεια ακούγεται κάπως δυσνόητη για τον απλό πιστό, όμως έχει μεγάλο θεολογικό βάθος και υποστηρίζει το σύνολο της λατρευτικής και ορθόδοξης πνευματικής ζωής. Άλλωστε ο μακαριστός καθηγητής  π. Ιωάννης Ρωμανίδης τόνιζε ότι όλες οι αιρέσεις ανέκυψαν εξαιτίας της αδυναμίας των αιρετικών να κάνουν αυτή τη σημαντική διάκριση μεταξύ Ουσίας και Ενέργειας στο Θεό, είτε λόγω αμάθειας, είτε εσκεμμένως^[5].

          Σύμφωνα λοιπόν με τον άγιο Γρηγόριο  αν και η Ουσία του Θεού είναι άγνωστη και ακατάληπτη,  όμως γνωρίζουμε τις Ενέργειες Του και μετέχουμε, ενωνόμαστε με αυτές^[6]. Το παράδειγμα που θα φέρουμε για να γίνει αυτό κατανοητό είναι αυτό του ήλιου. Ο ήλιος έχει μια συγκεκριμένη ουσία αλλά έχει  και τη φωτεινή και τη θερμαντική ενέργεια. Δεν γνωρίζουμε την ουσία του, είναι απροσπέλαστη από εμάς, δεν γνωρίζουμε από τι αποτελείται αλλά αισθανόμαστε, την ενέργειά του, το φως του και τη θερμότητά του. Κατά ανάλογο τρόπο και στο Θεό δεν γνωρίζουμε την Ουσία Του  αλλά μας αποκαλύπτεται με τις Ενέργειες Του, όπως τη δημιουργική, άρα είναι Δημιουργός, τη ζωοποιό,  άρα είναι Ζωοδότης, τη θεοποιό, άρα είναι Σωτήρας^[7].

Αυτοί που μετέχουν στη θεοποιό ενέργεια και δύναμη, είναι οι Άγιοι οι οποίοι ακτινοβολούν το άκτιστο Φως της Θεότητας^[8]. Όπως οι Άγιοι είναι γεμάτοι από  τη θεοποιό ενέργεια του αγίου Πνεύματος, έτσι και οι εικόνες τους δεν είναι απλά αντικείμενα τέχνης όπως ένας ζωγραφικός πίνακας που έχουμε κρεμασμένο στο τοίχο του σπιτιού μας αλλά είναι φορείς της Θείας  Χάρης την οποία φέρουν  τα εικονιζόμενα πρωτότυπα^[9].

Υποσημειώσεις

^[1] Βλ. αναλυτικά, Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η θεώρηση των ιερών εικόνων στην Ορθόδοξη θεολογία και οι ανεικονικές αντιλήψεις του Ισλάμ, Εισήγηση στο 20^ο θεολογικό συνέδριο Μεταπτυχιακών φοιτητών και Υπ. Διδακτόρων του Μεταπτυχιακού Θεολογικού Συνδέσμου του Τμήματος Θεολογίας του ΕΚΠΑ,  στο https://www.entaksis.gr/ η-θεωρηση-των-εικονων-στην-ορθοδοξη-θε/

^[2] Ενέργειες του Θεού είναι οι άκτιστες θεϊκές δυνάμεις που εκδηλώνονται στις σχέσεις του Θεού με τον άνθρωπο και τον κόσμο.  Όλα τα όντα μετέχουν στην ουσιοποιό ενέργειά Του (δημιουργική ενέργεια, που δίνει την ύπαρξη στα όντα), ενώ τα λογικά όντα (άγγελοι – άνθρωποι) μετέχουν και στη λογοποιό ενέργειά Του (ενέργεια που προικίζει τα όντα με λογική). Άλλα όντα μετέχουν στη σοφοποιό και στη θεοποιό ενέργεια του Θεού. Βλ.Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία, τ. Β΄,΄ Θεσσαλονίκη 1999,σελ. 46-48,181. Αρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζή, Η χρήση της Αγίας Γραφής εναντίον των αιρέσεων από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου, (διδακτορική διατριβή) Θεσσαλονίκη 1998,σελ. 146.

^[3]Βλ.Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί θείων ονομάτων,9, PG 3, 916C.Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Θησαυρός, ΙΘ΄, PG 75, 316C.  Μ. Βασιλείου, Κατά Εὐνομίου, Ι, Η΄, PG 29, 528C..

^[4]Οι Πατέρες μας  υποστήριξαν την οντολογική διάκριση ανάμεσα στην Ουσία του Θεού και των Ενεργειών Του. Αυτή η διάκριση, αποδείχθηκε ιδιαιτέρως κρίσιµη στην εξήγηση της φαινοµενικής αντινοµίας ενός αγεφύρωτου οντολογικού χάσµατος µεταξύ του Θεού και της Δηµιουργίας Του, και ενός προσιτού Δηµιουργού, ο οποίος ήταν άρρηκτα συνδεδεµένος µε τη ζωή των πλασµάτων Του. Υποστηρίζοντας  την ουσιαστική ακαταληψία και την ταυτόχρονη αποκάλυψη του Θεού στην ανθρωπότητα µέσω των Ενεργειών Του, των οποίων ο άνθρωπος είναι φορέας µέσω της πίστης  επισημαίνουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίζει τις ιδιότητες του Θεού αλλά το περιεχόμενο της φύσης Του παραμένει κρυμμένο για την ανθρώπινη αντίληψη. Η Ουσία του Θεού δεν είναι μόνο άρρητος και ακατανόητος, αλλά είναι και παραμένει αμέθεκτος και ακοινώνητος από τα κτιστά όντα, είτε υλικά είτε νοερά. Κανένα κτιστό όν δεν μπορεί να μετάσχει στη Θεία Ουσία παρά μόνο στις άκτιστες Ενέργειες του Θεού. Όλα τα όντα μετέχουν στην ουσιοποιό ενέργεια του Θεού και λαμβάνουν από το Θεό το «είναι». Οι άνθρωποι μετέχουν στη ζωοποιό και σοφοποιό ενέργεια του Θεού και κατέχουν τη ζωή και το λόγο κάτι το οποίο τους ξεχωρίζει από τα άλλα κτιστά όντα. Τέλος, οι Άγιοι της Εκκλησίας μας μετέχουν στην θεοποιό ενέργεια του Θεού. Βλ. Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία,τ. Β΄, Θεσσαλονίκη 1999,,σελ.181.

^[5]Βλ.Ιωάννου Ρωμανίδη Πρωτοπρεσβυτέρου, Το προπατορικόν αμάρτημα, Αθήνα 1989, σελ.λγ΄έξ.

^[6]Ν. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄, ο.π., σελ.113-114.

^[7] Παρότι ο Θεός είναι ακατάληπτος και απρόσιτος, αποκαλύπτει τον εαυτό Του µε τις Ενέργειές Του, µε τη µορφή θείων ονοµάτων, χαρακτηριστικών και όρων. Βλ. Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Κατά Εὐνοµίου II,PG 45, 1029A και Περί ψυχῆς και ἀναστάσεως,  PG 46, 25A.

^[8]Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, Προς τους διαβάλλοντας τας αγίας εικόνας, Λόγος 1, PG 94, 1252BC και 1301A.

^[9]Βλ.ο.π., Λόγος 3, PG 94, 1353B.

(Συνεχίζεται)