Page 21 - Πάσχα των Ελλήνων

www.pemptousia.gr Τεύχος 38 / Πάσχα των Ελλήνων / 29 Απριλίου 2016 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

δοχεία με ταχύβλαστα φυτά (φακή και σιτάρι), σύμβο- Θείου Δράματος, όπου με θεατρικό δραματικό τρόπο γί-
λα της νιότης που ανθεί και γρήγορα μαραίνεται, όπως νεται η πλήρης αναπαράστασή του με τη συμμετοχή όλων
έκαναν και στην αρχαιότητα με τους «Κήπους του Αδώ- των μελών της κοινότητας και προεξάρχουσες –δικαιω-
νιδος» για να τιμήσουν τον ωραίο νεκρό. ματικά– τις γυναίκες.

Οι γυναίκες και πάλι, επιφορτισμένες ανέκαθεν με τον Η επίσημη ορθόδοξη Ακολουθία (που, εξάλλου, οφείλει
ιερό ρόλο της μοιρολογίστρας, θ’ αναλάβουν να κηδέψουν πολλά στην αρχαία παράδοση: από τη χωροθέτηση του
τελετουργικά τον νεκρό θεό στολίζοντας τον Επιτάφιο με ναού με πρότυπο το αρχαίο θέατρο ως τα δραματικά
λουλούδια και ξενυχτώντας τον όπως και τους δικούς του θεατρικά της στοιχεία) αποκτά ακόμη πιο παραστατικό
νεκρούς με μοιρολόγια που λένε μεταξύ τους αντιφωνικά χαρακτήρα: Η άφιξη του Νυμφίου, η έξοδος του ιερέα με
σαν χορός αρχαίας τραγωδίας και χορός ψαλτάδων μαζί. τον σταυρό, η τελετή του Νιπτήρος ( στην Πάτμο), η μίμη-
ση του σεισμού (χτυπώντας το εκκλησίασμα τα στασίδια,
Δεν θα λησμονήσω την αίσθηση των μαυροντυμένων γυ- στη Χίο), η Αποκαθήλωση, το στόλισμα και η περιφορά
ναικών από τα Αθίκια της Κορινθίας που τη Μεγάλη Πα- του Επιταφίου, η θριαμβευτική είσοδος του αναστηθέντος
ρασκευή τραγουδάνε γύρω από τον Επιτάφιο το Μοιρο- Χριστού στην εκκλησία Του κατατροπώνοντας τον διά-
λόι της Παναγιάς. Το μακρύ αυτό αφηγηματικό τραγούδι βολο (που υποδύεται ο νεωκόρος πίσω από την κλειστή
που διηγείται τα Πάθη του Χριστού έτσι όπως τα έζησαν πόρτα) στο «Άρατε πύλας» -θεατρικό δρώμενο που τόσο
η Παναγία και οι Μυροφόρες το συναντάμε σ’ όλες τις παραστατικιά περιγράφει ο Αλ. Μωραϊτίδης στο ομώνυ-
περιοχές του Εληνισμού, από την Κύπρο και τον Πόντο μο διήγημά του.
ως την Κάτω Ιταλία, σ’ ένα πλήθος παραλλαγών. Διακό-
σιες πενήντα έξι (!) παραλλαγές παρουσιάζει ο Ελβετός Παράλληλα όμως και τα κοσμικά και παρεκκλησιαστικά
ελληνιστής, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης λαϊκά έθιμα διατηρούν το στοιχείο της προσωπικής συμ-
Bertrand Bouvier στο βιβλίο του «Le Mirologue de la μετοχής που οδηγεί από την αναπαράσταση στο βίωμα,
Vierge», καρπό 25χρονης έρευνας. με την πανάρχαιη μυστηριακή έννοια. Εδώ γεφυρώνεται
η χριστιανική λατρεία με τις προχριστιανικές παγανιστι-
Με πηγή έμπνευσης τα επίσημα και απόκρυφα Ευαγγέ- κές συνήθειες και τελετουργίες που έχουν σχέση με το
λια και τα θεατρικά λειτουργικά δράματα του Μεσαίωνα φυσικό περιεχόμενο της εποχής.
(σε Ανατολή και Δύση), η λαϊκή μούσα και η προφορική
παράδοση με το Μοιρολόι της Παναγίας διέσωσαν ένα Το χριστιανικό Πάσχα και το εβραϊκό Πεσάχ ξανασυνα-
από τα συγκλονιστικότερα δείγματα της ελληνικής μου- ντούν την αρχαία αιγυπτιακή γιορτή Πισάχ, τη γιορτή της
σικοποιητικής τέχνης: εαρινής ισημερίας, γιορτή της γονιμότητας, της άνοιξης,
της ανάστασης της φύσης –όπως και τ’ Ανθεστήρια και
Σήμερα μαύρος ουρανός, οι τελετές του Αδώνιδος στην αρχαία Ελλάδα. Εξάλλου,
σήμερα μαύρη μέρα, με βάση την εαρινή ισημερία ορίζουν το Πάσχα και οι
σήμερα όλοι θλίβονται Εβραίοι (ανήμερα την Πανσέληνο) και οι Ορθόδοξοι (την
και τα βουνά λυπιούνται. πρώτη Κυριακή μετά την Πανσέληνο). Έτσι, με βάση τα
προαιώνια σύμβολα της μυστηριακής λατρείας (τον ήλιο,
Σε μελωδίες που χρησιμοποιούνται και για τα πραγμα- τη σελήνη, τη γη, το φως και τη φωτιά, το νερό, το κόκκινο
τικά μοιρολόγια (όπως απέδειξε η μελέτη του Samuel χρώμα, το αβγό, το ψητό κρέας, κ.ά.) στο δογματικό περι-
Baud-Bovy), οι γυναίκες με το τραγούδι αυτό συμμερί- εχόμενο της χριστιανικής γιορτής έρχονται να ενταχθούν
ζονται τον πόνο της Παναγίας καθώς αναδεικνύεται σε λαϊκά έθιμα που, γι’ άλλη μια φορά, πιστοποιούν την πο-
παγκόσμιο και διαχρονικό σύμβολο όλων των μανάδων λιτισμική ενότητα του Εληνισμού.
που έχουν παραστεί στο μαρτύριο των παιδιών τους, βι-
ώνοντας τον παραλογισμό αλλά και τη νομοτέλεια του Με την έναρξη ακόμη του πασχαλινού κύκλου, η θεατρι-
θανάτου: κή νεκρανάσταση του Λαζάρου (προετοιμάζοντας αυτήν
του Χριστού) σε πολλά από τα τραγούδια–κάλαντα της
Άλλοι την εκλωτσούσανε ημέρας αποσυνδέεται από τη διήγηση των γεγονότων και
κι άλλοι την εσκουντούσαν καταλήγει σε ύμνο για την άνοιξη κι επίκληση της γονι-
και άλλοι την εφτούσανε μότητας. Κυρίαρχο και πάλι το γυναικείο φύλο μέσα από
κι άλλοι τη δεκατούσαν. τις Λαζαρίνες, μικρά κορίτσια στολισμένα με λουλούδια
που μόνον αυτά επιτρέπεται να πουν τα τραγούδια, κρα-
Για να φτάσουμε στη σύγχρονη ελληνική ποίηση με δύο τώντας μάλιστα στα χέρια τους τα σύμβολα της γονιμό-
κορυφαία δείγματα: τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου τητας: κούκλα ή σταυρό στολισμένο με κόκκινη κλωστή,
και τη «Μάνα του Χριστού» του Κώστα Βάρναλη, που που από την αρχαία εποχή αποτελεί σύμβολο αποτρεπτι-
πολλά οφείλουν στο λαϊκό θρήνο για τα Πάθη. κό για τα «κακά πνεύματα».

Για την ελληνική λαϊκή παράδοση (κοσμική και θρησκευ- (Την ξαναβρίσκουμε στο κλαδί της ειρεσιώνης που κρα-
τική) η περίοδος του Πάσχα δεν είναι απλώς μια τυπική τούσαν τα παιδιά στην αρχαία Ελλάδα, τραγουδώντας τ’
θρησκευτική επέτειος αλλά μια ζωντανή επανάληψη του αντίστοιχα κάλαντα για την ευγονία και τον ερχομό της

Σελίδα 21