“Κήπος & Παράδεισος. Μεταφορά και πραγματικότητα” Ένας κήπος, μία έκθεση, ένα ημερολόγιο

Στους χώρους του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου και συγκεκριμένα στην ισόγεια αίθουσα του πρόσφατα ανακαινισμένου Μεγάρου της Δούκισσας της Πλακεντίας, παρουσιάζεται από τις 23 Ιανουαρίου έως τις 14 Απριλίου η έκθεση “Κήπος & Παράδεισος. Μεταφορά και πραγματικότητα”.

Ξυλόγλυπτος Επιτάφιος της Κοιμήσεως της Θεοτόκου από τις Κυκλάδες 18ος-19ος αι.

Στην έκθεση παρουσιάζονται επιλεγμένα αντικείμενα του Μουσείου, από τις συλλογές του, των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων, που αφορούν θέματα που συνδέονται με την έννοια του Παραδείσου και των πολλαπλών συμβολισμών του “του περίκλειστου κήπου, του δένδρου της ζωής, της αναβλύζουσας κρήνης, πηγής ζωής και σοφίας”.

H έκθεση αυτή έχει την εξής πρωτοτυπία: το θέμα συνδέεται άμεσα με το σκεπτικό της διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου του Μουσείου καθώς και με το φετινό ημερολόγιό του, που φέρει τον τίτλο “Κήπος & Παράδεισος. Μεταφορά και Πραγματικότητα” και είναι αφιερωμένο στην αναζήτηση και τον ορισμό της έννοιας του Παραδείσου.

Σταυρός Αγιασμού από ξύλο και άργυρο 18ος αι.

Το εύφορο φυσικό περιβάλλον, η δροσιά των υδάτων, τα άνθη που μοσχοβολούν και η πλούσια πανίδα ενέπνεαν ανέκαθεν τους καλλιτέχνες.

Μετά την ολοκλήρωση της μόνιμης έκθεσης των συλλογών του Μουσείου, στόχος είναι η ανάδειξη του χώρου που το περιβάλλει, έτσι ώστε αυτά τα είκοσι στρέμματα να γίνουν ένας κήπος με φυτά και μνημεία. Ο κήπος λοιπόν, έρχεται να ολοκληρώσει την επίσκεψη στο μουσείο, καθώς η δημιουργία του και η ανάδειξή του, εμπνέεται από τη βυζαντινή κοσμοθεωρία για τη φύση και το τοπίο. Ο στόχος του Μουσείου είναι η εξέλιξη αυτή να αποτελέσει “αισθητική και πνευματική ανάταση” για τους Αθηναίους και τους επισκέπτες της πόλης.

Όπως σημειώνει η Διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, δρ Αναστασία Λαζαρίδου, “…Τα παραδείσια τοπία, όπως έχουν απειονισθεί στη βυζαντινή επίσης τέχνη, κυρίως σε ψηφιδωτές συνθέσεις και εικονογραφημένα χειρόγραφα, ανακαλούν τους βυζαντινούς περικαλλείς αυτοκρατορικούς ή μοναστηριακούς κήπους προσφέροντας πολύτιμες αρχαιολογικές μαρτυρίες. Οι αναλογίες μεταξύ κήπου και παραδείσου είναι εμφανείς. Ο κήπος αναψυχής συχνά δίπλα σε ποτάμια, ταυτίστηκε για τους βυζαντινούς με τον Παράδεισο και εξαιτίας της διττής αυτής σημασίας απέκτησε σημαίνουσα θέση με πολλαπλούς συμβολισμούς στη βυζαντινή κοσμοθεωρία”.

Στιχάριο από ευρωπαϊκό ύφασμα 18ος αι.

Πώς απεικονίζεται όμως ο Παράδεισος στην τέχνη; Η δρ Έλενα Παπασταύρου, Προϊσταμένη του Τμήματος Μικροτεχνίας Νομισμάτων Υφασμάτων και Πινάκων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου γράφει: “Η ιδέα του Παραδείσου όπως αποδίδεται στη Γένεση, αποτυπώνεται στην τέχνη των πρώτων χριστιανικών χρόνων…Πάντως, τα δύο βασικά στοιχεία του Παραδείσου το δέντρο και το νερό παρουσιάζονται είτε μεμονωμένα, είτε σε συνδυασμό μεταξύ τους, αποδίδοντας την ιδέα της Εδέμ καθ΄όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα στην τέχνη του Βυζαντίου αλλά και της Δύσης. Έτσι, από την παλαιοχριστιανική εποχή συχνά εμφανίζεται το θέμα του Δένδρου της ζωής με τη μορφή φυλλοφόρου σταυρού πάνω σε προεξοχή από την οποία εκπορεύεται νερό και μάλιστα σε τέσσερις διακλαδώσεις….Στην τέχνη, οι απεικονίσεις του δένδρου-κήπου και του νερού συχνά ξεπερνούν τη σημασιολογική αξία που τους προσδίδουν τα χωρία της Γενέσεως περί Εδέμ και συνδέονται και με άλλα βιβλικά κείμενα καθώς και με την Αποκάλυψη του Ιωάννη… Άλλο ένα κείμενο από τη Βίβλο…είναι το Άσμα Ασμάτων. Εκεί απαντά ο “κεκλεισμένος κήπος” και η “πηγή εσφραγισμένη” που θεωρήθηκαν από τους χριστιανούς αφενός ως προεικόνηση του Παραδείσου κι αφετέρου ως μεταφορική εικόνα της Θεομήτορος…Μία γνωστή σκηνή είναι η Προσευχή της Αγίας Άννας…μέσα σε παραδείσιο τοπίο η Άννα δέεται το έλεος του Θεού εξαιτίας της στειρότητάς της. Στις παραστάσεις του θέματος η πλούσια ανθοφορία του κήπου, έρχεται σε αντίθεση με τη στειρότητα της πρωταγωνίστριας…Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου είναι ένα άλλο εικονογραφικό θέμα που συχνά φιλοξενεί τις λεπτομέρειες του κήπου και της πηγής, ιδιαίτερα από τον 12ο αιώνα και μετά. Ορισμένες φορές ο κήπος παρουσιάζεται συνοπτικά είτε απλώς ως δένδρο -που αντιστοιχεί στο δένδρο της ζωής- είτε ως δοχείο με άνθη…Η Παναγία – Ρόδον το Αμάραντον, αποτελεί παράσταση που βρίθει ανθέων…”

Κατερίνα Χουζούρη