Συμπεράσματα για την αμαρτία στα διηγήματα του Γ. Βιζυηνού
5 Νοεμβρίου 2016[Προηγούμενη δημοσίευση: http://bit.ly/2eDbV63]
Η μόρφωση εκτιμάται. Ο Σελήμ, πριν ξεκινήσει την χειμαρρώδη εξομολόγησή του, αναφέρεται στη μόρφωση του εξομολογητή/αφηγητή[574], η οποία ενδεχομένως λειτουργεί γι΄ αυτόν ως το στέρεο έδαφος το οποίο του επιτρέπει να φτάσει σ΄ αυτήν τη δύσκολη εκμυστήρευση.
Η εργατικότητα επιβραβεύεται. Καλλιεργώντας ο ίδιος ο Σελήμ το μόνο κτήμα που απέμεινε στην οικογένεια, το προικώο της μητέρας του, το «μεγαλώνει» και γίνεται εύπορος γαιοκτήμονας[575]. Η φιλοπονία τού προσφέρει διέξοδο στα αδιέξοδά του.
Η επαφή με τη φύση παρηγορεί. Ο ήρωας του διηγήματος απομονώνεται μετά την επιστροφή του από την Ρωσία και τον θάνατο των αγαπημένων του προσώπων σ΄ένα φυσικό περιβάλλον που θυμίζει ρωσική στέπα. Ζει, επίσης, φτωχικά σ΄ έναν ξυλόπλεκτο οικίσκο απομίμηση ρωσικής φτωχικής κατοικίας. Αποκαλύπτει, μάλιστα, στον αφηγητή ότι του αρέσει η μοναξιά και το άκουσμα του ήχου του νερού που ρέει. Μοιάζει ερημίτης. Η φύση προκαλεί για διαλογισμό[576].
Τέλος και η ηλικία του ήρωα έχει τη σημασία της. Ὁ Μοσκὼβ – Σελὴμ θὰ ἦτο πλέον ἢ πεντηκοντούτης, ἐφαίνετο ὅμως ἕνεκεν τοῦ παραστήματος καὶ τῆς μαύρης αὐτοῦ κόμης πολὺ νεώτερος[577]. Η ηλικία των πενήντα είναι καθοριστική. Για τον Πλάτωνα είναι η ηλικία στην οποία όσοι από τους φύλακες φτάσουν στο μέγιστον μάθημα, δηλαδή ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι [578] προάγονται σε φύλακες-παντελείς, δηλαδή σε κυβερνήτες της ιδανικής Πολιτείας του[579], γιατί διαθέτουν, πλέον, σοφία και μακρά εμπειρία ζωής. Είναι, επίσης, η ηλικία στην οποία ο κάθε άνθρωπος συνειδητοποιεί πλέον τον θάνατο και είναι ώριμος να αναστοχαστεί για την μέχρι τότε ζωή του και να κάνει τις πιθανές «διορθώσεις» του.
Καταγράφονται στη συνέχεια τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση των έργων του Γεωργίου Βιζυηνού· αρχικά αυτά τα οποία συνάγονται για την αμαρτία και στη συνέχεια αυτά της λύτρωσης.
Η παρουσία αστοχιών, σφαλμάτων, αμαρτημάτων είναι συχνή στο πεζογραφικό έργο του Βιζυηνού, όπως άλλωστε και στη ζωή. Οι ήρωές του -στα βασικά διηγήματά του[580] – θυμίζουν ήρωες αττικής τραγωδίας με χαρακτηριστικά τους την ακούσια και ανεπίγνωστη παραβίαση ηθικών κανόνων και, όταν αργότερα συνειδητοποιούν τη βαρύτητα του «αμαρτήματός» τους, οδηγούνται στην κατάρρευση και στην καταφυγή τους στις μυλόπετρες της αυτοτιμωρίας[581]. Ο συγγραφέας, εντούτοις, αντιμετωπίζει τους δράστες αυτών των πράξεων με συμπάθεια και συγκατάβαση, καταγράφει τη συναισθηματική και ψυχολογική τους κατάσταση -μετατρέποντας το λογοτεχνικό κείμενο σε ψυχογράφημα των ηρώων του[582] – και τους απενοχοποιεί, συνήθως, στη συνείδηση των αναγνωστών του. Οι γνώσεις του στην θεολογία, ψυχολογία και φιλοσοφία τον «οδηγούν» στην κατανόηση των ανθρώπινων αδυναμιών, αφού γνωρίζει καλά ότι η ανθρώπινη φύση είναι ατελής και η συνειδητοποίηση αυτής τής αλήθειας αποτελεί τον μόνο δρόμο για τη βελτίωσή της.
Στα διηγήματά του συναντώνται τόσο σοβαρές «εκτροπές», όπως είναι ο φόνος, όσο και ανώδυνες, όπως το «συμβατικό» ψέμα, να διαπράττονται τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες όλων των ηλικιών. Ο προσδιορισμός των αστοχιών/αμαρτημάτων δεν αποκλίνει -σε γενικές γραμμές- από αυτόν της ορθόδοξης θεολογίας. Από τους αφηγητές των διηγημάτων δεν αντιμετωπίζεται η αμαρτία με δικαιική οπτική, ενώ κάποιοι αφηγηματικοί ήρωες -η μητέρα του «Αμαρτήματος» και ο Πασχάλης («Αἱ συνέπειαι τῆς παλαιᾶς ἱστορίας»)- έχουν δικαιική θεώρησή της, όπως προαναφέρεται.
Οι φόνοι στα διηγήματά του είναι τέσσερις, ένας ακούσιος, στο «Ἁμάρτημα τῆς μητρός μου» και τρεις στο «Ποῖος ἦτον ὁ φονεὺς τοῦ ἀδελφοῦ μου», ένας εκούσιος για κλοπή και δύο «συγκεχυμένοι». Ο Βιζυηνός θέτει συγχρόνως -εμμέσως ή αμέσως- σοβαρά ηθικά ζητήματα, όπως ο ανεπίγνωστος φόνος πρέπει να αποδίδεται αποκλειστικά στον δράστη ή επιμερίζεται μέρος (και πόσο;) της ευθύνης και ο ηθικός αυτουργός. Η αφαίρεση μιας ανθρώπινης ζωής, ενός δώρου του Θεού, αποτελεί θεολογικά, αλλά και κοινωνικά, βαρύτατο, θανάσιμο αμάρτημα ήδη από την Παλαιά Διαθήκη· η εντολή το προσδιορίζει επακριβώς, οὐ φονεύσεις[583], αφού ο δράστης γίνεται με την πράξη του -τη δολοφονία- συνεργός αυτού που εξαρχής γίνεται δολοφόνος του ανθρώπου και εκπίπτει από τη χάρη της υιοθεσίας που του προσφέρει Εκείνος που ανασταίνει τους νεκρούς[584].
Επίσης, τελούνται και «αναίμακτοι» φόνοι, όπως η μητέρα στο «Ἁμάρτημα τῆς μητρός μου» διαπράττει και ένα «συμβολικό» φόνο, όταν ζητάει από τον Χριστό να της «πάρει» ένα από τα αγόρια της, για να σωθεί η κόρη της, η Αννιώ. Επιπρόσθετα, στο «Αἱ συνέπειαι τῆς παλαιᾶς ἱστορίας» αποκαλύπτεται σταδιακά και ένας «συναισθηματικός» φόνος, αφού οι ενοχές που δημιουργούνται στον ήρωα, τον Πασχάλη, από τον προηγούμενο επιπόλαιο ερωτικό του δεσμό, δεν του επιτρέπουν να αναπτύξει την σχέση του με την ιδανική γι΄αυτόν γυναίκα, την Κλάρα.
(συνεχίζεται)
