Page 9 - Η ρωσική Φιλοσοφία (ιθ΄-κ' αι.)
P. 9
www.pemptousia.gr Τεύχος 12 / Η Ρωσική Φιλοσοφία (19ος-20ος αι.) / 07 Ιουλίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ
τος. Μάλιστα οι σλαβόφιλοι οφείλουν πολλά στους Κατ’ ουσίαν, οι Ρώσσοι θρησκευτικοί φιλόσοφοι
στάρτσι. Είναι γνωστό ότι ο Μακάριος και ο Αμ- μίλησαν με μία γλώσσα φιλοσοφική για ζητήμα-
βρόσιος της Όπτινα άσκησαν αποφασιστική επί- τα θεολογικά, χρησιμοποιώντας ορολογία που υι-
δραση στον Ι. Kιριέφσκι, έναν από τους ηγέτες των οθετήθηκε, αν και αυτό δεν ομολογείται, και στην
σλαβόφιλων, και στον Ντοστογιέφσκι αντιστοίχως. σύγχρονη θεολογική σκέψη.
Νομίζω ότι η μεγάλη συμβολή των σλαβόφιλων
στην ρωσσική σκέψη είναι η εισαγωγή και η καθι- Σε κάθε περίπτωση, στην περιοχή της θρησκευ-
έρωση του Sobornost, δηλαδή της εν ελευθερία και τικής φιλοσοφίας επιχειρείται ο προσδιορισμός
αγάπη κοινότητας των πιστών (ο όρος δεν μπορεί της σχέσεως της θρησκείας με την φιλοσοφία. Στο
να αποδοθεί μονολεκτικώς στην ελληνική). πλαίσιο αυτό θα γράψει ο Σ. Φρανκ ότι «η φιλο-
οφία και η θρησκεία δεν είναι τόσο ξένες μεταξύ
Οπωσδήποτε είναι χαρακτηριστικό ότι στις τους και ανομοιογενείς κατευθύνσεις, όπως τις θε-
αναζητήσεις των Ρώσσων φιλοσόφων του κ’ αι., ωρεί ο διαφωτισμός που έχει χάσει την σαφή ιδέα
και ιδιαιτέρως του Μπερντιάγιεφ, του Φλωρένσκυ, του χαρακτήρα της μιας και της άλλης».
του Ζενκόφσκυ και του Φλωρόφσκυ, ανιχνεύονται
στοιχεία της σλαβοφιλικής παραδόσεως, όπως η Γ΄. Το 1917 και κυρίως το 1922 αποτελούν ορό-
μοναδικότητα της Ρωσσίας, το Sobornost, η αξία σημα για την ρωσσική φιλοσοφία του κ΄ αι. Πολλοί
του προσώπου κ.α. διανοούμενοι, που δεν ασπάζονται τον διαλεκτικό
υλισμό (δεν θεωρώ ότι υπάρχει ad hoc σοβιετική
Β΄. Εκτός από τους σλαβόφιλους, σημαντική εί- φιλσοοφία), εξορίζονται από την πατρώα γη, κα-
ναι η παρουσία της ρωσσικής Intelligentsia. Δια τευθυνόμενοι προς την Αμερική και την Ευρώπη,
του όρου αυτού εννοούνται συνήθως οι ριζοσπα- όπου κομίζουν τις προτάσεις τους σ’ ένα κόσμο
στικές τάσεις στην ρωσσική σκέψη και κυρίως που αναζητεί ένα νόημα ζωής, εν μέσω δύο παγκο-
στην ρωσσική κοινωνική φιλοσοφία. Μεταξύ των σμίων πολέμων. Γενικώς οι συμβολές των Ρώσσων
τάσεων αυτών διακρίνονται οι λεγόμενοι δυτικόφι- φιλοσόφων της Διασποράς σε ζητήματα πολιτικής
λοι, οι narodniki (= οι λαϊκιστές), οι συνεπείς μαρ- φιλοσοφίας, ηθικής φιλοσοφίας, φιλοσοφικής αν-
ξιστές και οι «νόμιμοι μαρξιστές» (αποκαλούνται θρωπολογίας αλλά και σε ζητήματα θεολογικά, χα-
«νόμιμοι», διότι εργάζονται στις νόμιμες, δηλαδή ρακτηρίζονται καίριες.
στις ντόπιες εφημερίδες).
Σε μία γενική αποτίμηση, θα πρέπει να θεωρη-
Είναι γεγονός ότι η Ιντελλιγκέντσια εστράφη θεί βέβαιο ότι η ρωσσική σκέψη δεν διεκόπη μετά
εναντίον της επίσημης διοικήσεως της Εκκλησίας, το 1917. Συνέχισε την εξελικτική της πορεία, κυρί-
καθ’ όσον η διοίκηση αυτή είχε μεταβληθεί σε όρ- ως εκτός Ρωσσίας, αλλά εκφράζουσα πάντοτε τις
γανο στηρίξεως των κυρίαρχων τάξεων της ρωσσι- αναζητήσεις της «ρωσσικής ψυχής». Επιπλέον οι
κής κοινωνίας. Παράλληλα, το φιλελεύθερο τμήμα Ρώσσοι φιλόσοφοι απευθύνθηκαν στην Δύση που
της Ιντελλιγκέντσια, αφού δέχθηκε τις επιδράσεις αναζητούσε ένα νόημα ζωής.
του γερμανικού ιδεαλισμού, και υπό το κράτος
θρησκευτικών αναζητήσεων, έκανε λόγο για την Θα προσέθετα ότι οι αναζητήσεις που περιέ-
αναγκαιότητα του ηθικού περιεχομένου της σοσια- γραψα αδρομερώς, παραμένουν επίκαιρες και δυ-
λιστικής θεωρίας, υπενθυμίζοντας κατ’ ουσίαν τον ναμικές θεωρήσεις και στον σημερινό κόσμο που
«χριστιανικό σοσιαλισμό» του Ντοστογιέφσκι. παρουσιάζει την εικόνα περισσότερο της αποσύν-
θεσης και λιγότερο της ανασύνθεσης.
Ο Σ. Μπουλγκάκωφ κάνει λόγο για την εκκλη-
σιαστικότητα των χριστιανών, οι οποίοι, κατά τον
Μπερντιάγιεφ, είναι ανάξιοι της χριστιανικής ιδιό-
τητος (Θυμίζω εδώ την διάλεξη του Μπερντιάγιεφ (Επεξεργασμένη μορφή της σχετικής Ομιλίας
με θέμα «Η αξία του χριστιανισμού και η αναξι- του γράφοντος στα γραφεία της Διαβαλκανικής
ότητα των χριστιανών» που τότε είχε ενθουσιά- Ομοσπονδίας Ορθοδόξων Νέων, την 31. 3. 2007)
σει το πολυπληθές κοινό στην «Λέσχη των Αναρ-
χικών»).
Έτσι οι «νόμιμοι μαρξιστές», επιχειρώντας να
επαναπροσεγγίσουν την ορθόδοξη παράδοση, δια-
μόρφωσαν ο,τι έχει αποκληθεί «θρησκευτική φιλο-
σοφία». Κρίνεται σκόπιμο να διευκρινισθεί ότι οι
«νόμιμοι μαρξιστές» δεν ήσαν θεολόγοι, κατά την
ακαδημαϊκή έννοια του όρου. Αντιθέτως, οι ρίζες
της γνωστικής συγκροτήσεώς τους ήσαν περισσό-
τερο φιλοσοφικές.
Σελίδα 9
