Page 6 - Η ρωσική Φιλοσοφία (ιθ΄-κ' αι.)

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 12 / Η Ρωσική Φιλοσοφία (19ος-20ος αι.) / 07 Ιουλίου 2013
Ο Λέων Τολστόι (Лев Николаевич Толстой)
σε φωτογραφία του 1876 (Πηγή: ru.wikipedia.org)
τυχαίο ότι υπάρχουν λαοί που δεν έχουν ακόμη ή
δεν έχουν πλέον εθνική φιλοσοφία»[14].
Ωστόσο, τίθεται το ζήτημα αν η ρωσσική φι-
λοσοφία, που έχει κυρίως οντολογικό χαρακτήρα,
δηλαδή που επισημαίνει την αλήθεια του συγκε-
κριμένου είναι (être concret), είναι δυνατό να έχει
και εθνικό χαρακτήρα. Εάν η απάντηση είναι κα-
ταφατική, θα πρέπει να διευκρινισθεί ότι η αλή-
θεια του συγκεκριμένου είναι δεν σημαίνει την
υποταγή στην αλήθεια της εθνικότητας[15]. Στην
αντίθετη περίπτωση, δεν θα μπορούσε να εξηγήσει
κανείς την καθιέρωση της ελληνικής, γερμανικής
κ.α. φιλοσοφίας στην ιστορική έρευνα. Πάντως εί-
ναι γεγονός ότι οι Ρώσσοι διανοητές, ιδιαιτέρως
οι σλαβόφιλοι, έχουν σκοπό όχι μόνον να εντάξουν
την ρωσσική σκέψη στην Ιστορία της φιλοσοφίας,
αλλά και να αναδείξουν την μοναδικότητα και την
ιερή αποστολή της Ρωσσίας στον κόσμο.
Εξ άλλου, εάν γίνει δεκτό ότι ο βίος των
Ρώσσων χαρακτηρίζεται από ένα μαξιμαλισμό
(maximalisme), δηλαδή από μία μεγιστοποιημένη
έκφραση των ψυχοσωματικών δυνάμεών τους, εί-
ναι δυνατό, στην περίπτωση του L. Tolstoi (1828-
1910), να χαρακτηρισθεί αυτός ως «ηθικός»[16],
συσχετιζόμενος με την ηθική τελειοποίηση του
ανθρώπου. Σε μία διαφορετική προσέγγιση, ο
Zenkovsky υποστηρίζει ότι ο μαξιμαλισμός των
Σελίδα 6
www.pemptousia.gr
Ρώσσων δεν είναι θρησκευτικής ή ηθικής αλλά
«πολιτικής» προελεύσεως[17], έχοντας ίσως και
ένα γεωπολιτικό προσανατολισμό, χωρίς όμως να
φθάνει σε μία εθνικιστική εκδήλωση. Στο πλαί-
σιο αυτής της «πολιτικής» πλευράς του μαξιμα-
λισμού θα πρέπει να ενταχθεί και η ομολογου-
μένως ενδιαφέρουσα τοποθέτηση του Bakounine,
που γράφει ότι «οι λαϊκές μάζες όλων των χω-
ρών αγαπούν βαθιά την πατρίδα τους. Αυτό είναι
μία φυσική πραγματική αγάπη. Ο πατριωτισμός
του λαού δεν είναι ιδέα αλλά γεγονός, και πο-
λιτικός πατριωτισμός, αγάπη του Κράτους δεν
είναι η ακριβής έκφραση αυτού του γεγονότος
αλλά μία εκφυλισμένη έκφραση μέσω μιας απα-
τηλής αφαίρεσης και πάντα προς όφελος μιας
εκμεταλλεύτριας μειοψηφίας... Η Πατρίδα αντι-
προσωπεύει το ιερό και αδιαφιλονίκητο δικαίωμα
κάθε ανθρώπου, κάθε ομάδας ανθρώπων, ενώσε-
ων, κοινοτήτων, περιοχών, εθνών, να αισθάνονται,
να σκέπτονται, να θέλουν και να δρουν κατά τον
τρόπο τους, και ο τρόπος αυτός είναι πάντα το
αναμφισβήτητο αποτέλεσμα μιας μακροχρόνι-
ας ιστορικής εξέλιξης»[18]. Είναι προφανές ότι,
διακρινομένου οπωσδήποτε του έθνους από το
κράτος, ο Bakounine θεωρεί εδώ τον πατριωτι-
σμό του λαού ως φυσική και σεβαστή εκδήλω-
ση. Πέρα από αυτά, ωστόσο, ο τι χαρακτηρίζεται
ως ρωσσικός μαξιμαλισμός έχει συνάμα και ένα
οντολογικό περιεχόμενο, εφ' όσον αυτός, κατά τον
Berdiaeff, εκδηλώνεται στον μηδενισμό[19]. Στην
περίπτωση αυτή υπάρχει «ασυνείδητη η ρωσσική
εσχατολογία, η πορεία προς το τέλος, προς την
τελική κατάσταση»[20]. Τελικά το Απόλυτο που
αναζητεί κατά την πορεία της η ρωσσική ψυχή θα
μπορούσε να ταυτισθεί κυρίως με τον προσωπικό
τριαδικό Θεό.
Παράλληλα, μπορεί να γίνει λόγος και για
τον κοινωνικό χαρακτήρα της ρωσσικής φιλοσο-
φίας, δεδομένου ότι οι Ρώσσοι διανοητές του ιθ'
αλλά και του κ' αι. ενδιαφέρονται ιδιαιτέρως για
την βελτίωση του κοινωνικού βίου, αποκλίνοντας
όμως από την μαρξική θεωρία. Παραδείγματα
αποτελούν η αναρχική θεωρία των σλαβόφιλων,
ο επαναστατικός σοσιαλισμός του Bakounine, οι
οικονομικές θεωρήσεις των «νομίμων» μαρξιστών.
Θα προσέθετα ακόμη και την καυστική κριτική
επί προσώπων και θεσμών εκ μέρους του Ν. Gogol
(1809-1852). Πάντως είναι αναμφισβήτητο ότι ο
κοινωνικός προβληματισμός προσλαμβάνει ένα
ουτοπικό χαρακτήρα, αφού, κατά μία άποψη, κάθε
κοινωνικό καθεστώς «πραγματώνει μόνον κάποιες
μεμονωμένες βελτιώσεις και ταυτοχρόνως εμπε-
ριέχει καινούργια ελαττώματα και ευκαιρίες για
κακή τους χρήση»[21]. Να τονισθεί εδώ ότι το κοι-
νωνικό συνδέεται αρρήκτως με το εθνικό στοιχείο,
δεδομένου ότι οι Ρώσσοι διανοητές είναι πρωτί-
στως Ρώσσοι και σκέπτονται ρωσσικώς. Μάλιστα
αυτό χαρακτηρίζει την φιλοσοφία όχι μόνον των