Προσβάσιμη σελίδα

«Η προέλευση του Νέου Στιχηραρίου φωτίστηκε πρώτη φορά με την εργασία του δασκάλου μου Σίμωνος Καρά»

Με χαρά χαιρετίζω την ἔκδοση τῶν ἐξηγήσεων τῶν πρό τοῦ Πέτρου Λαμπαδαρίου Ἀναστασιματαρίων τοῦ Κυριάκου Κουλιδᾶ καί τοῦ Δανιήλ Πρωτοψάλτου ἀπό τον ἀγαπητό Κυριάκο Τζουραμάνη, ψάλτη, δάσκαλο καί ἐρευνητή τῆς ψαλτικῆς, ὁ ὁποῖος εἶναι καί μαθητής μου στά περί την παλαιά γραφή, τόσο κατ᾿ ἰδίαν, ὅσο καί στό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας τοῦ Ἰονίου Πανεπιστημίου, ὅπου δίδαξα.

Τά Ἀναστασιματάρια αὐτά, ποή ἦλθαν εἰς φῶς μέσα ἀπό την καταλογογραφική ἔρευνα τῶν τελευταίων δεκαετιῶν, ἔχουν μιάν ἰδιαίτερη σημασία γιά την ἱστορία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μέλους καί εἰδικότερα τοῦ Νέου Στιχηραρίου, δηλ. τοῦ στιχηραρικοῦ μέλους (Ἀναστασιματαρίου, Δοξασταρίου, ἰδιομέλων) πού συνήθως ψάλλεται σήμερα, ὄντας προδρομικές μορφές του, πρίν την καθιέρωση τῆς μορφῆς πού πῆραν ἀπό τόν Πέτρο Λαμπαδάριο.

 

Τό Νέο Στιχηράριο θεωρήθηκε ἀπό τούς ψάλτες, ἀλλά καί ἀπό τους μουσικολόγους, ὡς μιά σύντομη προφορική παράδοση, μᾶλλον ἀγνώστου προελεύσεως καί ἐποχῆς, πού ἁπλῶς κατεγράφη ἀπό τόν Πέτρο, ἢ ὡς σύνθεση ἴσως καί καλλωπισμός δικός του βάσει κάποιας ἀγνώστου ἐποχῆς καί προελεύσεως παραδόσεως, πάντως ὡς κάτι παράλληλο καί μᾶλλον ἄσχετο μέ τό, κατά τήν παράδοση τῶν Τριῶν Διδασκάλων, ἀργό μελισματικό Παλαιό Στιχηράριο.

Ἡ προέλευση τοῦ Νέου Στιχηραρίου φωτίστηκε πρώτη φορά μέ την ἐργασία τοῦ δασκάλου μου Σίμωνος Καρά. Ὁ Καράς, μέσῳ τῆς ἄποψής του γιά την σύντομη ἐξήγηση τῆς παλαιᾶς σημειογραφίας ἐν γένει καί τοῦ Παλαιοῦ Στιχηραρίου εἰδικότερα (ὅτι δηλ. ἡ παλαιά σημειογραφία δεν ἦταν ἀρχικά ἐντόνως στενογραφική, διαβαζόταν ἁπλούστερα καί συντομότερα καί ἄρα τά παλαιά στιχηρά εἶχαν ἀρχικά ὄχι τό μέλος πού ἔδωσαν οἱ Τρεῖς Διδάσκαλοι, ἀλλά συντομότερο), παρουσίασε πρῶτος τή σχέση τοῦ Νέου Στιχηραρίου τόσο μέ τό Παλαιό Στιχηράριο, ὅσο καί μέ τό Εἱρμολόγιο. Ἔτσι, τό Νέο Στιχηράριο ἐμφανίστηκε ὡς ἕνα βλάστημα τῆς σύντομης ἐξήγησης τῶν παλαιῶν στιχηρῶν, μέ ἐπιδράσεις ἀπό τό μέλος τοῦ Εἱρμολογίου καί διάφορες διασκευές καί ἁπλοποιήσεις.

Τήν ἐργασία τοῦ Καρά συνέχισα καί ἐπεξέτεινα ἐγώ μέ διάφορες ἀνακοινώσεις καί ἐργασίες μου, καθώς καί μί τήν διδασκαλία μου σέ διάφορα σεμινάρια, ἀλλά καί στό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας τοῦ Ἰονίου Πανεπιστημίου. Τις ἐργασίες αὐτές συνεχίζει τώρα καί ὁ ἀγαπητός Κυριάκος, ἐρευνώντας περαιτέρω την σχέση αὐτή τοῦ Νέου Στιχηραρίου με τό Παλαιό Στιχηράριο καί με τό Εἱρμολόγιο, τόσο στήν Διπλωματική του ἐργασία στό παραπάνω μεταπτυχιακό πρόγραμμα, ὅσο καί στην παροῦσα ἔκδοσή του.

Ἂς σημειώσω ἐδῶ μόνο τήν περιγραφή τῆς σχέσης τοῦ Ἀναστασιματαρίου τοῦ Κουλιδᾶ μέ τό Ἀναστασιματάριο τοῦ Νέου Χρυσάφη, τήν ὁποία δίνει στίς μελέτες του πού συνοδεύουν τίς ἐξηγήσεις. Μέ την συμπερίληψη δέ στήν ἔκδοση καί τῶν πρωτοτύπων μουσικῶν κειμένων στήν παλαιά γραφή, δίνει τήν εὐκαιρία γιά ἔλεγχο καί τεκμηρίωση τῶν ἐξηγήσεών του, ἀλλά καί ἔναυσμα καί ὑλικό γιά περαιτέρω ἔρευνα.

Ἡ παροῦσα, λοιπόν, ἐργασία ἔχει διπλή μορφή, τόσο πρακτική ὅσο καί θεωρητική, δηλ. περιλαμβάνει ὄχι μόνο τήν ἐξήγηση ὅλων τῶν μελῶν τῶν ἐν λόγῳ Ἀναστασιματαρίων, ἀλλά καί εἰδικές μελέτες ἐπί τοῦ ζητήματος. Ἀποτελεῖ ἔτσι μιά ἔκδοση σημαντική τόσο γιά τήν προϊστορία τοῦ Νέου Στιχηραρίου καί γιά τή σχέση του με τό Παλαιό Στιχηράριο, ὅσο καί γιά τόν ἐμπλουτισμό τοῦ ψαλτικοῦ ρεπερτορίου μέ μέλη μέ παλαιό «ἄρωμα» καί σύντομα, μέλη πού μποροῦν εὔκολα νά περιληφθοῦν στίς σημερινές Ἀκολουθίες.

Συγχαίρω, λοιπόν, τόν Κυριάκο Τζουραμάνη γιά τό ἐπίτευγμα τῆς ἐξήγησης καί τῆς ὅλης ἔκδοσης, ἀλλά ἂς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά ἐκφράσω τήν χαρά μου καί γιά ἕνα ἀκόμη λόγο. Μέσα ἀπό αὐτή τήν ἔκδοση νοιώθω νά δικαιώνεται ἡ ἔρευνα τοῦ διδασκάλου μου Σίμωνος Καρά, πού πρῶτος ἐπρότεινε τήν σύντομη ἐξήγηση τοῦ Παλαιοῦ Στιχηραρίου, μιά πρόταση πού δέν ἔγινε εὔκολα ἀποδεκτή ἢ καί   κατηγορήθηκε ἀπό μουσικολόγους καί ψάλτες πού θέλουν τά πάντα τήν παλαιά ἐποχή νά ἦταν ἀργά καί τήν σημειογραφία ἐντελῶς στενογραφική. Θά πρέπει νά τονίσω ὅτι χωρίς μιά τέτοια ἀντίληψη γιά τήν ἀρχικά σύντομη ἐξήγηση τοῦ Παλαιοῦ Στιχηραρίου ἀρκετά σημεῖα τῶν Ἀναστασιματαρίων πού παρουσιάζονται στήν παροῦσα ἔκδοση θά παρέμεναν σκοτεινά ἤ ἀνεξήγητα ἤ θά ἐξηγοῦνταν μέ ἕναν ἀργό τρόπο πού δέν θά τούς ταίριαζε.

Δέν θά φωτιζόταν, ἐπίσης, καθόλου ἢ θά περιγραφόταν ἀνεπαρκῶς ἡ προέλευσή τους καί ἡ θέση τους μέσα στήν ἱστορία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μέλους. Νοιώθω, ἐπίσης, νά δικαιώνονται καί οἱ δικοί μου κόποι καί ἡ δική μου ἐπιμονή γιά τήν σύντομη ἐξήγηση τῶν παλαιῶν μελῶν. Ὁ Κυριάκος Τζουραμάνης εἶναι οὐσιαστικῶς ὁ πρῶτος πού, μέσα ἀσφαλῶς καί ἀπό τόν δικό του κόπο καί τήν δική του μελέτη, ἀξιοποιεῖ καί τήν δική μου ἐργασία καί διδασκαλία. Γι’ αὐτό τόν εὐχαριστῶ καί προσωπικά.

(Πρόλογος του Ιωάννη Αρβανίτη στην έκδοση των Αναστασιματαρίων του Δανιήλ Πρωτοψάλτου και Κυριάκου Κουλιδά του Ναυπλιώτου,  Κυριάκο Τζουραμάνη.)

Πρόσφατες
δημοσιεύσεις
Λόγος και Μέλος: Πολυχρονισμός εις Οικουμενικόν Πατριάρχην - Μπαλασίου Ιερέως
«Έλαμψεν η χάρις σου», Ιακώβου Πρωτοψάλτου, Ιδιόμελο Α΄ Κατανυκτικού Εσπερινού (Βατοπαιδινός Χορός)
»Οίμοι! ο Αδάμ», «Το στάδιον των αρετών ηνέωκται» ήχ. πλ. α΄ Ιδιόμελα Κυριακής Τυρινής (Δημ. Γαλάνης)
Τυρινή: Ο τελετουργικός προθάλαμος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής
Μουσικές Φυλλάδες Κυριακής της Τυρινής (17/03/2024)