Ο τουρκοκρατούμενος Ελληνισμός επιβίωσε δια της Εκκλησίας
11 Μαρτίου 2021Ο Νίκος Σβορώνος γεννήθηκε το 1911 στη Λευκάδα και πέθανε το 1989 στην Αθήνα. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάσθηκε στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών. Πήρε μέρος στην αντίσταση κατά της γερμανικής κατοχής μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ.
Το 1945, χάρις τις ενέργειες του διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβ Μερλιέ και με υποτροφία της Γαλλικής Δημοκρατίας, κατέφυγε στη Γαλλία μαζί με άλλους αριστερούς διανοούμενους. Το 1955 του αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και το 1961 απέκτησε τη γαλλική.
Το 1962 απέκτησε το doctorat τρίτου κύκλου και το 1975 ανακυρήχθηκε Docteur es Lettres της Σορβόννης.
Εργάσθηκε στο CNRS και δίδαξε ως διευθυντής σπουδών στην Ecole Pratique des Hautes Etudes (IV Section) ιστορία των θεσμών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Μετά την πτώση της δικτατορίας δίδαξε στα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Κρήτης, διετέλεσε μέλος της διοικούσας επιτροπής του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, και ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης.
Η Ακαδημαϊκή, όσο και η πολιτική του διαδρομή προσδίδουν ιδιαίτερη βαρύτητα στο παρακάτω άρθρο:
Η Οθωμανική κατάκτηση. Η ιδεολογία της οργάνωσης και της επιβίωσης του Έθνους
Αν ο Ελληνισμός τις παραμονές της πτώσης είχε απαλλαγεί από την ιδέα της ρωμαϊκότητας, διατηρούσε πάντα ζωντανή την ιδέα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η σύγχυση που γίνεται στη συνείδησή του της εθνικής ιδέας και της ιδέας του Βυζαντίου εντείνεται μάλιστα ύστερα από την κατάκτηση. Το όνειρο της εθνικής ανάστασης, που γεννιέται αμέσως με την Άλωση, παίρνει το περιεχόμενο της ανάστασης μιας εξελληνισμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Η θέση της Εκκλησίας παρέχει κάποια πραγματική βάση στο νοσταλγικό αυτό όνειρο. Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως αναγνωρίζεται από τους μουσουλμάνους κατακτητές που συγχέουν την εθνικότητα και την θρησκεία, θρησκευτικός και εθνικός αρχηγός των Ορθοδόξων. Τα υπόλοιπα Πατριαρχεία ή οι αυτοκέφαλες Εκκλησίες, παρά τη θεωρητική τους ανεξαρτησία, εξαρτώνται στην πραγματικότητα από την Κωνσταντινούπολη. Η αναγνώριση της δικαστικής εξουσίας της Εκκλησίας επί των Χριστιανών ραγιάδων όχι μόνο στις καθαρά εκκλησιαστικές υποθέσεις, αλλά και στις πολιτικές που συνδέονται με το Εκκλησιαστικό Δίκαιο (Οικογενειακό και Κληρονομικό Δίκαιο), δικαιοδοσία που επεκτάθηκε στην πράξη σε υποθέσεις Αστικού Δικαίου γενικότερα, δίνει στην Εκκλησία έναν έντονο πολιτικό χαρακτήρα, που τον υπογραμμίζει ακόμη περισσότερο το γεγονός ότι όλες οι ηγετικές δυνάμεις του έθνους στην εποχή αυτή, τα υπολείμματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που χρησιμοποιήθηκαν από τους κατακτητές, καθώς και τα κατά τόπους όργανα της κοινοτικής αυτοδιοίκησης, συνδέονται στενά μαζί της.
Οι αξιόλογες προσπάθειες της Ορθόδοξης Εκκλησίας για την εκπαίδευση, η οποία στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια της από τη στοιχειώδη εκπαίδευση, με μοναδικούς δασκάλους τους μοναχούς και τον κατώτερο κλήρο (στα σχολεία που λειτούργησαν στις εκκλησίες και στα μοναστήρια ως την κάποιαν ανώτερη παιδεία των σχολείων των διαφόρων Μητροπόλεων και της Πατριαρχικής Ακαδημίας, που ίδρυσε αμέσως μετά την Άλωση ο Γεννάδιος και αναδιοργάνωσαν αργότερα οι διάδοχοί του), οι αγώνες της για τη διαφύλαξη της χριστιανικής πίστης και την καθαρότητα της Ορθοδοξίας, τα μέτρα για το σταμάτημα των εξισλαμισμών, αποτελούν θεμελιακή συμβολή για την διατήρηση της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων. Οι Νεομάρτυρες, συχνό φαινόμενο της εποχής, που δέχονται τον μαρτυρικό θάνατο για τη χριστιανική τους πίστη, είναι συγχρόνως και οι πρώτοι εθνικοί ήρωες του Νέου Ελληνισμού. Οι ακολουθίες τους παίρνουν συχνά τον χαρακτήρα εθνικοθρησκευτικών ποιημάτων: «Δέχου, ὦ Τριὰς προσκυνητή, /δέχου, ὦ θεάνθρωπε Λόγε, τούς νεομάρτυρας τούτους, / οὓς προσάγει σου γένος αἰχμάλωτον/(…) καὶ ἐλευθερίαν ἀντίδος/ καὶ πταισμάτων τὴν συγχώρησιν».
Άλλωστε στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας η Εκκλησία όχι μόνο δεν αντιτίθεται στα απελευθερωτικά κινήματα που υποκινούνται από τις δυτικές χριστιανικές, αλλά συχνά συμμετέχει ενεργά και πολλές φορές τα κατευθύνει.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία βρίσκεται έτσι επικεφαλής των δυνάμεων που οργανώνουν την άμυνα του Ελληνισμού και εξασφαλίζουν τη διατήρησή του μέσα στις δύσκολες συνθήκες και συνδέεται άρρηκτα με το Έθνος. Εμφανίζεται συγχρόνως ως η μόνη πολιτική δύναμη που συνεχίζει κατά κάποιον τρόπο τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και ενσαρκώνει το όνειρο ενός μελλοντικού ενιαίου ελληνικού χριστιανικού κράτους. Η εθνική ιδέα βρίσκεται περισσότερο παρά ποτέ συνδεδεμένη με τη χριστιανική Ορθοδοξία και, διαμέσου της Εκκλησίας, με το όνειρο μιας εξελληνισμένης χριστιανικής Αυτοκρατορίας.
